Trends en Ontwikkelingen in Persoonlijke Effectiviteit

ManagementSite bestaat tien jaar en al die tijd heb ik het voorrecht gehad om redacteur te zijn van de rubriek ‘Persoonlijke Effectiviteit’. Een voorrecht, omdat ik steeds weer werd verrast en geïnspireerd door de talrijke bijdragen die over die tien jaar werden ingezonden. Een bont scala aan artikelen van uiteenlopende inhoud en professionele diepgang, van vage bespiegelingen over het belang van astrologie bij teamrollen of de inzet van yoga op de werkvloer tot en met bijna wetenschappelijke analyses over competentiemanagement, leiderschap of emotionele intelligentie.

• We zoeken praktische handvatten
• We zijn de weg een beetje kwijt
• We willen meedoen: over verantwoordelijkheid

Niet alles was geschikt voor plaatsing, maar wat onze toetsing wel doorstond vond doorgaans gretig aftrek bij onze lezers en leidde in veel gevallen tot reacties of discussie. Waar werd in die tien jaar nu vooral over geschreven? En wat werd door u vooral gelezen? Wat waren in de afgelopen tien jaar kennelijk de belangrijkste topics, trends, ontwikkelingen en tips die het meest interessant waren?

Een terugblik.

We zoeken praktische handvatten

Een groot gedeelte van de ingezonden – en door u veel gelezen – bijdragen zijn instrumenteel en praktisch van aard. Geen ambitieuze visie, analyse of modellen, maar een praktische beschrijving van concrete tips (of tests) over hele concrete vaardigheden die wij kennelijk in ons dagelijks functioneren hard nodig hebben. Uit de bijgaande Box met meest gelezen artikelen op dit gebied, blijkt om welke vaardigheden het dan vooral gaat.

Top 10 van meest gelezen artikelen of geraadpleegde instrumenten over de afgelopen 10 jaar in de rubriek ‘Persoonlijke Effectiviteit’, gericht op concrete tips en vaardigheden:

• Presenteren zonder plaatjes deel 1 en deel 2, Fred Akkerma (2001 en 2002)
• Dirty tricks bij het onderhandelen deel 1, vervolgserie met deel 2 en deel 3, George van Houtem (2007 en 2008)
• Test persoonlijke onderhandelingsstijlen, Willem Mastenbroek (1995)
• Attitude zelftest, Johan Oldenkamp (2003)
• De manager als psycholoog, Berenda Dekkers (1999)
• Onhandig emotiemanagement, Berenda Dekkers (1998)
• Communicatie en emotie, Willem Mastenbroek (1999)
• Weerstand, wat doet u met uw emotionele reactie daarop? Odette Moeskops (2003)

Verreweg de meeste hits verrijkten zich met praktische handvatten om (nóg?) beter te presenteren. Deze bijdrage was zo’n succes dat het zelfs op de vierde plaats van de ‘top 50-Aller Rubrieken’ is geëindigd. Niet voor niets bleek uit een onderzoek van de Presentatiegroep in 2004 onder 4000 Nederlanders dat wij banger voor spreken in het openbaar zijn dan voor een terroristische aanslag.. (bron: Roeland Schweitzer in Kluwer Management, 2006). En dus laven wij ons gretig aan alles wat op dit gebied houvast geeft.

Dat doen we ook met alle tips om nog effectiever te communiceren en te onderhandelen. De complexiteit, gelaagdheid en (daardoor) toegenomen wederzijdse afhankelijkheid in onze hedendaagse organisaties doen steeds meer een beroep op ons vermogen om standvastig te kunnen zijn in het eigen belang, maar tegelijk recht te doen aan het gezamenlijke belang en de onderlinge relatie. En daar kunnen wij kennelijk best wat tips – of liever ‘dirty tricks’ bij gebruiken.

Opvallend is tenslotte de enorme (toegenomen) belangstelling voor tips om onze eigen én andermans emoties beter te begrijpen en effectiever te hanteren. Over sociale intelligentie werd al in de jaren dertig voor het eerst geschreven (Thorndike en Wechsler), en al in 1990 werd de term emotionele intelligentie geïntroduceerd (Salovey en Mayer). Maar pas toen vijf jaar later Daniel Goleman zijn ‘Emotional Intelligence’ publiceerde, werd iedereen wakker en werd wereldwijd de belangstelling voor effectief emotiemanagement gewekt. In de afgelopen tien jaar is het zonder twijfel één van de belangrijkste onderwerpen geweest in de rubriek ‘Persoonlijke Effectiviteit’. Ik begrijp waarom, en kom daar verderop in deze reflectie op terug.

We zijn de weg een beetje kwijt

Waar ging onze belangstelling in de afgelopen tien jaar nog meer naar uit, anders dan de hiervoor besproken praktische artikelen? Laten we eens kijken naar de volgende Box, waarin een overzicht staat opgenomen van de top-10 van meest gelezen overige artikelen.

Top 10 van meest gelezen overige artikelen over de afgelopen 10 jaar in de rubriek ‘Persoonlijke Effectiviteit’:

• Verwaarloosde organisaties, drieluik deel 1, 2, 3, en 4, Joost Kampen (2007)
• Waarom falen ondernemingen?, Ton Leenen (2006)
• Flow in zaken; over leiderschap en betekenisgeving, Coert Visser en Peter Nientied (2003)
• Uw groei als professional, Erwin van de Pol (2008)
• Personal branding, Frank Kwakman (2004)
• Marcus Buckingham en de sterke punten-revolutie, Hans van der Loo (2007)
• Persoonlijke bewustwording; hoe vind je evenwicht in gevoel en zakelijkheid?, Julia te Velde (1995)
• Emotionele intelligentie, Jos Remmerswaal (1999)
• Macht en politiek in organisaties; hoe spelen we het spel?, Martin Hetebrij (2006)

Het zegt u niets? U ziet nog geen rode draad? Dan hebt u veel gemist en adviseer ik u deze artikelen eerst even lekker door te lezen. En als u dan toch bezig bent, glijdt u dan vooral ook even door de Top 10 van de best beoordeelde bijdragen in de afgelopen tien jaar op ManagementSite!

De Top 10 van best beoordeelde bijdragen in de afgelopen tien jaar op ManagementSite:

1. Grenzen aan beter organiseren; afscheidscollege prof. dr. Mastenbroek aan de Vrije Universiteit, Willem Mastenbroek (2007)
2. Nieuw leiderschap moet Nederland voor afglijden behoeden; interview van Grimbert Rost van Tonningen, Walter van Hulst (2005)
3. De ondernemingsraad bij organisatieverandering; over koudwatervrees en frustratie, Edwin Lambregts (2004)
4. Presenteren zonder plaatjes (deel 2), Fred Akkerma (2002)
5. Kritieke succes actoren; over kwaliteits- en rationaliteitschaamte, Jaap Peters (2007)
6. De intensieve menshouderij; tot hier en niet verder, Jaap Peters (2005)
7. Commitment of control in de publieke sector, Leo Kerklaan (2007)
8. Leidinggeven; de val van de baas in vier bedrijven, Loek Wijchers (1999)
9. Waarom Apple doet veranderen en Philips altijd moet veranderen; het einde van ‘moeten veranderen’ om te overleven, Maikel Batelaan (2006)
10. Bij welke reorganisatie werk jij?, Jaap Peters en Michaël Geerdink (2002)

De teneur van het merendeel van deze artikelen stemt niet tot vrolijkheid, zéker niet voor de managers onder ons. Zij zijn van hun voetstuk getrokken en in een vacuüm terecht gekomen (Wijchers), dolen rond in verwaarloosde organisaties veroorzaakt door hun eigen verwaarlozende leiderschapsstijl (Kampen) en jagen als kippen-zonder-kop doelloos de verkeerde dingen achterna (Leenen). Wat wil je ook, als je vakmanschap stelselmatig uit de organisatie wordt gebannen, je rol steeds verder wordt uitgekleed tot  ‘gecentraliseerde modellist’ en je steeds minder gevoel krijgt voor wat er zich werkelijk aan de voet van de samenleving c.q. de organisatie afspeelt (Peters)? Dan raak je verstrikt in een vals spel van macht en politiek (Hetebrij), ga je manipuleren met cijfers om beloofde toezeggingen waar te maken (Peters), verval je in hufterigheid, graaierij en ‘blame the other’-gedrag (Mastenbroek) en ontstaat er uiteindelijk een passief, bleek en verstard leiderschap die Nederland doet afglijden (Rost van Tonningen/Van Hulst). Tja, dan ben je met z’n allen de weg kwijt of anders raak je die wel kwijt...

We willen meedoen: over verantwoordelijkheid

Hoe juist of onjuist dergelijke zinsneden nu exact de werkelijkheid beschrijven, is eigenlijk niet interessant. Trouwens, er wordt altijd eerder geschreven over wat er niet goed gaat dan andersom. Maar het feit dat er juist voor deze artikelen een overduidelijke belangstelling bestaat, geeft tenminste aan dat lezers van ManagementSite hierin hun eigen praktijk herkennen- of althans hun eigen beleving daarvan herkennen. We voelen ons verwaarloosd, onzeker, aan de zijlijn, wankelen door twijfels en vragen en worstelen met onze persoonlijke effectiviteit om hier adequaat op te reageren.

Ik ben ervan overtuigd dat de basis daarvan ligt in een groeiende behoefte aan verantwoordelijkheid (responsibility). Alles wat er om ons heen gebeurt, doet een geweldig beroep op onze ability-to-respond: ons vermogen om de juiste antwoorden en respons te kunnen geven en (daarmee) weer sturing en invloed te krijgen op onze eigen werkelijkheid. We willen niet wegglijden en doelloos aan de zijlijn komen te staan, maar de regie herpakken, weer pro-actief invloed uitoefenen en weer lekker meedoen!

Zo gaan we naarstig op zoek naar antwoorden – kennis, inzichten, vaardigheden en ja ook de praktische handvatten - om weer de juiste response-ability te kunnen tonen. En ontlenen we kennelijk inspiratie en houvast aan de bovenstaande artikelen, die ons eindelijk uitleggen wat er gebeurt en waar het om gaat. Bovendien krijgen we hier en daar de eerste tips en handreikingen, waarmee we aan de slag kunnen gaan:

"Kijk goed naar jezelf en blijf vooral jezelf." (Wijchers)
"Wees authentiek, maak keuzes en toon verantwoordelijkheid en doorzettingsvermogen." (Kwakman)
"Geef het goede voorbeeld en blijf leren." (Bertels)
"Richt je op kleine verbeteringen en begin bij jezelf." (Leenen)
"Verken je politieke alternatievenruimte en maak bewust en verantwoord de juiste keuze." (Hetebrij)
"Ontwikkel een managementstijl van positief denken die op de ontwikkeling en verbinding van mensen is gericht." (Van der Loo)
"Creëer een relatie en herstel het zelfvertrouwen bij de ander." (Kampen)
"Ontwikkel sociaal-emotioneel leiderschap." (Remmerswaal)
"Bouw samen aan een tolerante en organische organisatie, waarin de mens weer centraal staat." (Peters)
"Ontwikkel een krachtige balans tussen sturing en eigen verantwoordelijkheid, realiseer ‘klein binnen groot’, toon bestuurlijke wijsheid en ga de ‘verhuftering’ tegen." (Mastenbroek)
"Voel je verantwoordelijkheid, ga terug naar de essentie en hervindt de kunst van je vak." (Van de Pol).

Ziet u wel? Misschien zijn het nog niet dé antwoorden, maar het oppakken en ontwikkelen van de eigen verantwoordelijkheid ligt eigenlijk steeds ten grondslag aan elke aanbeveling!

We willen meetellen: over zingeving en bewustzijn
Eigen verantwoordelijkheid is niet los te zien van een persoonlijk bewustzijn. Als we willen beginnen bij ons zelf en authentiek willen zijn/worden, vraagt dat een Bewust Zijn. Door in onze omgeving actief feedback te vragen en door stil te staan bij onszelf, met vragen als:

Wie ben ik en wat past bij mij?
Wat wil ik en wat drijft mij daarbij?
Waar sta ik voor, wat vind ik écht belangrijk?
Wat kan ik, wat is mijn ‘kunst’/talent en kunde?
Welke persoonlijke groei streef ik na en wat wil ik nog leren of ervaren?
In welke setting en positie kom ik het beste tot mijn recht?
Wat heb ik nodig van anderen om te excelleren?, etc.

Zo zoeken we naar zingeving en persoonlijk bewustzijn, om de complexiteit van alles te kunnen plaatsen en onze eigen rol daarin te kunnen duiden (in de hoop daar weer sturing aan te geven). In ongekende massaliteit storten we ons op alles wat ons mogelijk een stapje dichter bij ons zelf brengt: yoga, meditatie en stoelmassage worden aangeboden op de werkplek, er is een sterk groeiende vraag naar persoonlijke coaching , psychotherapeuten hebben een nieuwe doelgroep erbij en spiritualiteit is helemaal ‘in’.

Er is de afgelopen jaren tevens een hausse aan (management)literatuur en films op dit gebied, met ongekende kaskrakers die wereldwijd miljoenen mensen hebben aangesproken. Van de bestseller De zeven eigenschappen van effectief leiderschap van Stephen Covey (over persoonlijk leiderschap en het vergroten van je ‘cirkel van invloed’), de cultfilm What the bleep do we know van William Arntz, Betsy Chasse en Mark Vicente (over dat alles wat wij om ons heen zien en ervaren het gevolg is van onze eigen keuzes en bewustzijn) tot en met de ongekende wereldwijde hype van The Secret van Rhonda Byrne (over ‘the law of attraction’ met het principe ‘doe een wens, geloof erin en hij zal uitkomen..’).

Maar ook op ManagementSite en in de rubriek ‘Persoonlijke Effectiviteit’ vertonen veel van de meest gelezen artikelen raakvlakken met onze zucht naar zingeving. In zijn intensieve menshouderij doet Peters mijns inziens een indringende oproep om weer tot menselijke en zingevende organisaties te komen. Wijchers roept om ‘echte leiders, die in het diepste wezen zichzelf zijn gebleven en van jaar tot jaar als mens groeien’. in de bijdrage van Buckingham/Van der Loo wordt gesproken over de noodzaak van ‘een managementstijl die weer aandacht heeft voor de individuele talenten van mensen’ en ‘managers die de taak hebben om die talenten weer te ontdekken, te ontwikkelen en met elkaar te verbinden’. Van de Pol heeft het nadrukkelijk over onze ‘zoektocht naar de essentie, waarin het niet gaat om het kunstje of de kunde, maar om de kunst’. Leenen spreekt in dit verband over een noodzaak om ‘terug naar de basics’ te gaan. En in de recensies van Visser/Nientied wordt onder de sprekende titel ‘Flow in zaken; over leiderschap en betekenisgeving’ uitvoerig stilgestaan bij zingeving, bezieling, flow en voldoening.

Emotie-management

Dit is ook het moment om terug te komen op de vele bijdragen die gaan over emotiemanagement. Natuurlijk brengt onze zoektocht naar zingeving en bewust-zijn ons automatisch naar onze eigen emoties en de wijze waarop wij die kennen, herkennen en hanteren. Heel relevant zijn in dit verband de bijdragen van Dekkers en van Te Velde. Dekkers heeft het over het belang voor mensen om ‘de ruimte te voelen om te (mogen) zijn wie ze zijn’, adviseert om bewust stil te staan bij ‘de diepgaande gevoelens en motieven die ten grondslag liggen aan ogenschijnlijk simpele maar vaste gedragspatronen’ en daagt ons uit om ‘de energie en informatie die in emoties besloten liggen, effectief te leren gebruiken’. En voor Te Velde begint persoonlijke bewustwording bij een zelfkennis die ontstaat door ‘bereid te zijn naar jezelf te kijken en je steeds bewust te zijn van wat je voelt’.

Met veel respect en waardering voor de inspirerende bijdragen op dit gebied, zijn we er echter mijns inziens nog lang niet. Het lukt ons nog onvoldoende om essentiële begrippen als zingeving, bezieling, authenticiteit of inspirerend leiderschap daadwerkelijk handen en voeten te geven. Wat betekent dit nu concreet in de praktijk? Wat werkt nu écht? Hoe vertalen we deze begrippen, naar ons eigen gedrag maar ook naar het functioneren en de inrichting van onze eigen organisatie? Wat vraagt dat bijvoorbeeld van onze organisatiestructuur en –cultuur?

Vragen waarin wij mijns inziens nog erg zoekende zijn. Deels omdat we een nieuw en onbekend terrein betreden, waar velen van ons zich nog wat ongemakkelijk bij voelen. Deels omdat de antwoorden vooral niet buiten- maar in onszelf besloten liggen en het toch al niet gemakkelijk is om daarin eerlijk en zuiver naar jezelf te (blijven) kijken. Maar ik denk ook wel eens dat wij deze thema’s en vraagstukken nog veel te mono-disciplinair benaderen. Wat zou er bijvoorbeeld gebeuren als we morgen met elkaar – de manager, p&o-er, organisatieadviseur, psycholoog, theoloog, socioloog, pedagoog, kunstenaar, topsporter, coach, therapeut en iedereen die verder wil aanschuiven – eens een ontmoeting en uitwisseling zouden organiseren rondom begrippen als ‘bezieling’ of ‘zingeving’?

Wat een inspirerend idee dat we elkaar eigenlijk elke dag kunnen ontmoeten op een platform als ManagementSite. Onze zoektocht gaat door en ik kijk nu al uit naar de (vervolg)bijdragen, ook voor ‘mijn’ rubriek ‘Persoonlijke Effectiviteit’!

Rob Bertels is vennoot bij Holland Consulting Group en redacteur van de rubriek ‘Persoonlijke Effectiviteit’ van ManagementSite.