De samenwerking tussen trainers en trainingsacteurs is een fascinerend fenomeen, zeker als ze elkaar nog niet kennen en ineens samen voor de groep staan om die verder te brengen. Voor aanvang van de training schudden ze elkaar de hand. Vaak hebben ze van te voren al een gesprek gehad over elkaars werkwijze. Maar ze weten nog niet hoe de interactie is. En dat is niet altijd gemakkelijk, want samen moeten ze wél een groep begeleiden, raken, aanzetten tot leren. Een dag(deel) lang. 

Hoewel het voelt als een geïmproviseerd duet op een podium dat je nog aan het bouwen bent, komt er toch meestal iets van de grond dat klopt. Alsof er een gedeeld kompas is dat het onbekende overbrugt. Dat is geen toeval. Dat heeft te maken met vakmanschap. Maar achter de schermen van zo’n samenwerking is natuurlijk wel sprake van stille complexiteit. 

De acteur moet bijvoorbeeld worden geaccepteerd door de groep, die hem of haar nooit eerder heeft gezien. Die groep heeft in het eerste dagdeel een band opgebouwd met de trainer. Als dat door weerstand tegen hun organisatie wat moeizaam verliep, en de trainer heeft zijn werk goed gedaan, is er tussen hen een sfeer ontstaan waarin ontspannen geleerd kan worden. 

De acteur moet in die delicate groepsdynamiek zijn plaats vinden. Dat is voor de trainer, de acteur en de deelnemers spannend. De trainer wil natuurlijk de sfeer behouden, mits die goed is en de regie niet uit zijn handen laten vallen. Immers: er is net een prettig leerklimaat ontstaan. Maar ook als de sfeer niet goed is, en een groep blijft weerstand houden, moeten trainer en acteur hier iets mee.

De komst van de acteur kan dan voor de trainer verlichting brengen, maar de acteur is hier natuurlijk niet altijd blij mee. Vooral niet als de trainer het helemaal aan de acteur overlaat. Of juist, in zijn angst voor weerstand, de acteur helemaal geen ruimte geeft.

Wat ook kan gebeuren als er inmiddels een band is tussen groep en trainer. Dan zijn trainers nog wel eens bezorgd dat de acteur die band 'verstoort'. Hebben ze net met de nodige moeite een relatie met de groep opgebouwd, komt die acteur roet in het eten gooien. En dan heb ik het nog niet gehad over vragen als: 'Vindt de trainer de acteur goed? Vindt de acteur de trainer scherp genoeg? Beiden hebben immers een scherp oog voor gedrag, taal, en aanwezigheid. Niet iedereen heeft dezelfde werkwijze of ideeën

En dan is er nog de gevoeligheid over de rolverdeling, over de zogenaamde 'trainerstoel'. Wie leidt de terugkoppeling? Wie zet de scène op scherp? Wie sluit af met het leerpunt? Veel trainers zijn vanuit de regie gewend om de samenvatting te maken. Maar veel acteurs kunnen dat óók, en soms haarscherp. Dan schuurt het wel eens. Niet uit onwil, maar uit betrokkenheid. Er is altijd dat risico dat een acteur net een stap te ver gaat in feedback. Of dat een trainer iets te strak regisseert en het spel dooddrukt.

Ik ken beide rollen, ben acteur en trainer geweest. Ik spreek over deze materie met zowel trainers als acteurs. En ik hoor deze dingen van tijd tot tijd. En toch, ondanks deze potentieel knellende factoren, zie je het telkens weer gebeuren: dat er een goed koppel ontstaat. In een oogwenk ontstaat afstemming. Een gedeeld ritme. Kleine signalen, een blik, een knik en genoeg om op elkaar in te spelen. Wat lijkt op toeval, is eigenlijk het resultaat van jarenlange ervaring, mensenkennis en toewijding aan het leerproces van anderen.

Daar wordt niet zo vaak bij stilgestaan.  Want een goede samenwerking tussen trainer en acteur is niet zo vanzelfsprekend. Het vraagt lef om elkaar ruimte te geven, scherp te blijven zonder te oordelen, en te vertrouwen op het vakmanschap van de ander. Zonder garantie vooraf.

En áls het lukt, dan is het niet alleen prettig samenwerken. Dan is het leerervaring op zijn best. Dan komt de groep in beweging en kan er optimaal gewerkt worden aan hun leerdoelen. Want uiteindelijk is dat waar trainingen om gaan: het leerproces van de deelnemers. En dat ontwikkelt zich maximaal als trainers en acteurs elkaar vinden en elkaar helpen, vanuit hun eigen professionaliteit en binnen de afgesproken grenzen. 

Dat is de stille kracht van deze tandem. Niet omdat het per sé altijd makkelijk is. Maar omdat het samen beter werkt.

Bert Overbeek is een zeer ervaren trainer en coach (bertoverbeek.com). Hij is tevens schrijver, onder andere van het boek 'De schakelaar'. Dit behandelt het onderwerp 'leiderschap in de toekomst'.