Geen wonder dat medewerkers cynisch worden als de bazen vooral voor eigen glorie en portemonnee in de weer te zijn. De grootste risico’s ontstaan als bestuurlijke drukte en regelzucht vermengd raken met het spel om poen en prestige. Praktijkvoorbeelden en inzichten in machtsspelletjes en manipulaties. Machtsmisbruik, wanbestuur, ongeremde zakkenvullerij, intimidatie, bot en onverschillig gedrag zijn in menige organisatie ons deel.
De ‘animal spirits’
Er is de afgelopen generaties veel veranderd. In ons deel van de wereld zijn de ‘animal spirits’ van dominantie en hebzucht in hun meest woeste vormen van grove uitbuiting, fysiek geweld, kinderarbeid, en monopolistisch machtsmisbruik, getemd en gekanaliseerd. De domesticatie van deze impulsen heeft geleid tot een beschaafder ondernemerschap waar onze organisaties en onze samenlevingen veel baat bij hebben. Deze ontwikkeling vindt u beschreven in De evolutie van sturing – zelforganisatie.
Eigenschappen als ‘initiatiefkracht, ‘de markt veroveren’ en ‘baanbrekend innoveren’ worden hogelijk gewaardeerd. De ‘animal spirits’ lijken niet alleen gedomesticeerd maar ook gedemocratiseerd want in steeds meer organisaties worden alle medewerkers hierop aangesproken. Zie Dossier Organisatierot, verwaarlozing, verloedering.
Beter organiseren en managen als beschavingsproces
Organisatie-en managementprincipes als de menselijke maat, fatsoen, duurzaamheid, zelforganisatie en verantwoordelijkheid zien we recent aan kracht winnen. De vele voorbeelden van innovatief organiseren roepen onveranderlijk de vraag op waarom deze principes niet op brede schaal gerealiseerd worden. Tegelijk moeten we constateren dat drijfveren als hebzucht en machtsstreven de idealen van menselijke maat, fatsoen en verantwoordelijkheid soms dreigen te overwoekeren.
In elke organisatie is er de spanning tussen verhuftering en fatsoen. En niet alleen in organisaties, ook in de samenleving. De krachten van verhuftering en barbarisering liggen altijd op de loer. Het heeft vele generaties geduurd om tot de huidige balans tussen civilisering en barbarisering te komen. Deze ontwikkeling was moeizaam. Het spel om poen en prestige is absorberend; de menselijke maat en fatsoen komen op het tweede plan. Val daar de ‘powerplayers’ niet mee lastig; die hanteren een andere logica en een eigen moraal. Het is al een wonder dat we zover gekomen zijn. De balans tussen civilisering en barbarisering blijft in beweging.
Gedragsverandering als beschavingsproces
Erasmus kwam aan het eind van de middeleeuwen met gedragsregels voor aspirant hovelingen. 'Niet uzelf voortdurend bekrabbelen tijdens het gezamenlijke diner.' 'Ook niet spuwen of kotsen op een manier dat u een ander bevuilt’. In dezelfde tijd begonnen ook gedragsregels voor gildebesturen te circuleren. “Geen mes uitsteken naar den ander.” “Geen beledigende taal uitslaan.” “Niet tyranniek optreden”.
Het duurde eeuwen voordat dit soort gedragingen redelijk gangbaar waren in de samenleving. En zouden dan nu de recente principes van beter managen en organiseren in een handomdraai te realiseren zijn? Deze principes impliceren zelfkennis, empathie en verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag. Dat blijken nou net eigenschappen die veel mensen zich niet snel tot tweede natuur weten te maken. Geen wonder dat anders organiseren en managen nog vaak geblokkeerd wordt door onverschillig leiderschap. Zie Nieuw Organiseren! Zitten we te suffen?
Daar staat tegenover dat tal van bestuurders al lang zo wijs zijn. Zo gaat het soms bij beschavingsprocessen: het ‘nieuwe’ gedrag, inclusief andere organisatievormen, is al onder ons maar het is nog niet de norm en algemeen verbreid. Je ziet telkens dat ‘nieuw gedrag’ pas doorzet als het verbonden raakt met sociaal prestige en dwang vanuit de omgeving. Je valt uit de boot als je volhardt in het oude gedrag en uiteindelijk wordt je afgevoerd door het bevoegd gezag. Dwang- en lokmiddelen, wetgeving en kritische media blijken keer op keer onontbeerlijk. Niet voor niets is de wat agressieve term ‘Civilisatie offensief’ van toepassing.
Dit gaat nooit van een leien dakje. Onder bestuurders zijn ook lieden die over ‘integriteit', ‘menselijke maat', 'duurzaamheid' en ‘people first’, ronkende verhalen houden en zich ondertussen nergens wat van aantrekken. Business as usual, nietwaar! Zo gaat gedragsverandering. Ondertussen is er toch een normzettend kader waar men steeds vaker op wordt aangesproken. Daar gaat het om!
Poen en prestige: inzichten en voorbeelden
Op deze pagina vindt u een selectie van bijdragen. Ook de bijdragen met de meest reacties en de recentste artikelen. Onze samenleving en daarmee ook alle niveaus van organisaties, staan bloot aan de spanning tussen verhuftering en beschaving zoals hier beschreven. Meer informatie in de kennisbankpagina’s Organisatierot, verwaarlozing, verhuftering en Hufters op de werkvloer.
