Een op hol geslagen financiële wereld; ruim baan voor graaierij en grootheidswaanzin. Als je niet meedoet ben je een ‘loser’. In Nederland werd dit de afgelopen periode verbazingwekkend goed gedocumenteerd. Er verscheen een reeks boeken waarin indringend wordt beschreven hoe bestuurders op een bedenkelijke, zo niet louche manier, veel geld verdienden. Een paar titels: De vastgoed fraude: Miljoenenzwendel aan de top van het Nederlandse bedrijfsleven. Bankroet: Hoe bankiers ons in de crisis stortten. Het drama Ahold. De uitverkoop van Nederland. Bonus: Waarom bankiers de grootste winnaars zijn van deze crisis. Opkomst en ondergang van DSB. De Prooi. De Geldpers (over de plundering van het krantenconcern PCM).
Daarnaast worden we nog dagelijks in de media geinformeerd over andere schandalen: Easy Life, de wereld van de tussenpersonen, instellingen als Philadelphia, Mea Vita. Het houdt niet op.
Wat is het effect? Krijgen we een ander type bestuurders. Treedt dit type topmensen terug. Zijn er serieuze tekenen van bezinning bij bestuurders en raden van toezicht en commissarissen. Ik merk er weinig van; ik signaleer meer een houding van. 'Laat maar uitwaaien, Het wordt allemaal vreselijk overdreven. We moeten hier even doorheen'. En vervolgens? ‘Business as usual!’.
En hier zijn we bij de kern van alle ellende: Het gebrek aan zelfkritiek en zelfreflectie. Dit is voor mij de essentie in al deze boeken. Men raakt gevangen in het spel om poen en prestige. Er is geen bezinning op wat er aan de hand is. Men raakt gevangen in een interactiepatroon met een zichzelf versterkende dynamiek. Er wordt niks van geleerd. De mechanismen, die graaierij en wanbestuur versterken, blijven intact, zoals:
- Het spel om de macht dat de meest brutalen voordeel verschaft.
- De groeiende afstand naar de volgende echelons waar wantrouwen en cynisme alle kans krijgen met als uitkomst afnemende geloofwaardigheid van de top.
- Het zwakke functioneren van raden van toezicht en commissarissen die graag meespelen of gewoonweg niet weten wat er speelt.
- De groepsdruk die tegenspraak in de topteams lamlegt en signalen uit de eigen organisatie negeert.
Men heeft deze mechanismen kennelijk niet door. Elke affaire in de aangehaalde boeken getuigt daarvan. Integendeel onbekommerd draagt men er zelf aan bij.
Bestuurlijke wijsheid ontbreekt.
Heeft men geen weet van de arrogantie van de macht, de gevaren van ‘groupthink’ en ga zo maar door? Ik kan dat nauwelijks geloven; men wil het niet weten; men heeft er geen boodschap aan. Eigendunk en inhaligheid hebben bestuurlijk inzicht verdrongen; men verkeert in dromenland:
- ‘De arrogantie van de macht? Hier? Ik? Waar heb je het in hemelsnaam over!’
- ‘Omringd door ja-knikkers? Ben je gek, dit zijn prima mensen!’
- 'Inhalig, produkten met een idiote marge? Kom nou; dat valt erg mee; we zitten op de norm. Trouwens we moeten wel want de concurrent doet het ook!’
- 'Te ver verwijderd van medewerker en klant? Welnee joh, de bedrijfsvoering is in goede handen. We kunnen ons hier niet met alles bemoeien; we hebben het druk zat.'
Is alle gevoel voor maat verdwenen? Is alle ratio ingekrompen tot de logica van: ‘Meer, meer, meer’ en ‘Wie niet voor mij is, is tegen’? In de vastgoed wereld kan ik mij dat nog enigszins voorstellen. Het wilde gespeculeer, de primitieve inhaligheid, de protserige snoeverij, het proleterig rondkarren in SUV’s en Maserati’s met een houding van ‘Wie doet mij wat!’ Er zullen altijd niches in de maatschappij zijn waar dit soort gedrag het goed doet. Zo goed zelfs dat de vermenging van onder- en bovenwereld veel kansen krijgt. Maar dat in andere economische gremia het maatcostuum en de krijtstreep symbolen zijn geworden van inhaligheid en bestuurlijk onbenul is andere koek.
Met dergelijk kortzichtig leiderschap redden we het niet meer. We weten donders goed wat er moet gebeuren om organisaties beter te doen functioneren. Deze kennis wordt veel te weinig aangewend. Geen wonder als het topteam met andere “zaken” bezig is. Gelukkig zijn er genoeg bestuurders die hun bedrijf of instelling wel op een goede manier managen. Deze tegenkrachten zijn ‘alive and kicking’ maar of ze het zullen winnen is de vraag. Niets gaat vanzelf.
Elders heb ik de ontwikkeling van management vaardigheden beschreven als een historisch proces van bestuurlijke en organisatorische evolutie en civilisatie. We hebben een lange weg afgelegd. Ondanks alle recente uitingen van hebzucht, machtsdenken, onverschilligheid, arrogantie en holle retoriek, is de drijfkracht van poen en prestige in ons deel van de wereld vergeleken met vroegere tijden stevig getemperd. Ruwe uitbuiting desnoods met geweld, corruptie, kinderarbeid, monopolistische wurging van klant en leverancier zijn bij ons teruggedrongen. Dit proces van economische civilisatie is al eeuwen aan de gang. Maar het is nooit rechtlijnig en eenduidig. De krachten naar bedenkelijke vormen van economische exploitatie, wanbeheer, onverschilligheid en zakkenvullerij blijven altijd onder ons.
Willem Mastenbroek
Hoofdredactie ManagementSite
Gerelateerde artikelen
Groepsdenken herkennen en voorkomen
Leonie van Rijn
SNS en schaamteloos rendement
Aart G. Broek
Wie pakt falende bestuurders aan?
Bert Overbeek
Woekerpolis en hypotheekrente! ‘De Klant Centraal’?
Willem Mastenbroek
Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren
Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)
Word een pro!
SCHRIJF MEE >>
We hadden dus al een eeuwenlange beschavingsgeschiedenis achter ons voordat het hedendaagse marketingdenken werd geïntroduceerd - ergens tijdens het Interbellum, in de VS. Marketeers en de hele cultuur die zij ons hebben verkocht hebben een heel andere beschavingsrichting. De normen en waarden gaan hier niet over wat goed is of over wat je bijdraagt, maar slechts wat je hebt (en kunt laten zien). Het aantrekkelijke model waarin zelfzucht, hebzucht en graaien (nog steeds!) wordt geliegitimeerd laat een heel andere beschavingsrichting zien.
De laatste 20 jaar zien we dat deze cultuur bovendien veel agressiever is geworden. Allerlei beschavingszaken zoals ouderzorg, gezondheidszorg, onderwijs zijn ondergeschikt gemaakt aan winsten, het business model en de financieel economische norm. En wie bonussen ter discussie stelt ondervindt nog steeds veel weerstand bij graaiers (en hun lobby organisaties).
Het doorgeslagen kapitalisme van nu heeft een ontschavende werking. Dit zien we om ons heen in allerlei vormen gestalte krijgen. Onder andere in de manier waarop kinderen hier van peuterzijn af aan mee worden volgestopt via reclameboodschappen. (De reclame branche is mordicus tegen het afschaffen van reclame gericht op kinderen onder de tien jaar!). Wat jong wordt aangeleerd krijg je in het kwadraat terug als volwassen gedrag.
Heel veel ongelijkheid, onrechtvaardigheid en ongeluk hebben te maken met de keuze of we ontschavend marketinggedrag als norm willen blijven hanteren voor ons maatschappelijk verantwoord functioneren. Of niet.
Goed en actueel artikel. Ik werd gepakt door de subtitel: "Leren we van de crisis?" IK vroeg mij het volgende af. Wie zou wat moeten leren? Zoals je zelf schetst zal de financiele wereld niets leren of geleerd hebben, anders dan dat de overheden banken tegemoet komen wanneer zij in die problemen verkeren. Erg geruststellend als je een topman bent...
De klanten van de bank hebben bijzonder weinig keuzes, daar banken zich minimaal van elkaar onderscheiden. Ook hier geef je zelf aan dat het meer van het zelfde is. De zullen misschien wel geleerd hebben dat er niet zo iets is als easy money, maar ik vind eerder dat zij slachtoffer zijn dan veroorzaker. De banken hadden beter moeten weten, een voorbeeld rol moeten vervullen.
Als er iemand iets geleerd zou moeten hebben, dan is het wel de overheid. Toen zij ter goede trouw haar hulp verleende aan die financiele instellingen, maakte deze de grote fout door niet paal en perk te stellen aan het beleid. Misschien had zij wel af moeten dwingen dat diegene die de problemen veroorzaakt hadden verbannen werden uit de financiele wereld. Of dat bonussen limieten zouden hebben, gekoppelt moeten worden aan daadwerkelijk behaalde resultaten op lange termijn.
Maar als ik echt eerlijk ben, dan heb ik van de crisis geleerd dat graaien beloont wordt.
Een kristalheldere stellingname en onverbloemd onder woorden gebracht!
Gelukkig sluit je af met de constatering dat er nog genoeg bestuurders zijn die verder denken dan het eigenbelang. Uit je slotalinea maak ik op dat jij de crisis van gebrek aan ethiek en integriteit (want dat is de kern volgens mij) als een hobbel beschouwt in een voortgaand civilisatieproces.
Zou dat betekenen dat we uiteindelijk in een ideale wereld terecht komen? Ik denk zelf eerder dat er krachten en tegenkrachten zullen blijven bestaan. Zowel hebzucht als filantropie zit in de mens ingebakken. Het is de context die bepaalt welk gedrag naar buiten komt. Hoe denk jij hierover?
Edwin Lambregts
Het zal een hels karwei zijn om dat positieve imago duurzaam om te buigen naar een negatief imago. Voor een deel kunnen we gebruik maken van enkele technieken uit de marketing namelijk herhaling en overdrijving. We moeten de graaiers dus onophoudelijk kwalificeren als immorele egoïstische paria’s of op vergelijkbare wijze diskwalificeren. Om bedrijven te helpen de salarissen en bonussen aan banden te leggen kan de kleptocratentax van Lodewijk de Waal van stal gehaald worden. Naar analogie van de “pak-ze wetgeving” moeten de vruchten van onacceptabel gedrag afgenomen worden zodat het tentoonspreiden van rijkdom ingeperkt en anderen zien dat dit gedrag behalve onacceptabel ook nutteloos is.
Waarom het gaat is dat we inzien dat gedrag dat in het verleden succesvol was en door de meeste mensen als acceptabel gezien werd, tegenwoordig door steeds meer mensen als onacceptabel beoordeeld wordt. Het is nu zaak om die kwalificatie “onacceptabel” om te zetten naar beleid, houding, gedrag en de boodschappen die je uitdraagt.
Overigens lijkt het er op dat we onze pijlen vooral op de Angelsaksische landen moeten richten. Recente berichten over de bonussen daar, geven de indruk dat in die landen een aantal mensen ongeneselijk ziek blijken te zijn. Maar we kunnen hier in Europa uiteraard het goede voorbeeld geven en proberen meer op te schuiven naar het Rijnlands model.
* Is de inertie in reacties van bestuurders niet juist een goed teken? Voelen de bestuurders niet haarfijn aan dat deze crisis niet meer met make-up te verbloemen is, maar een oplossing vereist die zij niet kunnen bieden? Wie weet gaan we naar een nieuwe beschaving, een nieuwe economische orde, een nieuwe wereldbalans (de collectivistische culturen van Azië streven de westerse voorbij), een nieuwe type bestuurder (dienend, bescheiden)... In dat licht bezien is de inertie logisch en gewenst. We gaan voor het echie.
* Volgens mij hebben de bestuurders last van een soort gokverslaving: hoe meer je opoffert voor status (kinderen niet naar bed brengen, onaardig worden, eenzijdige ontwikkeling), des te lastiger wordt het om je verlies te nemen en uit die tredmolen te stappen. Rationeel uitleggen dat de wereld verandert helpt niet - kijk maar naar het effect bij gokverslaafden. De enige uitkomst is denk dat degenen die de status al bereikt hebben, uit de tredmolen stappen en pleitbezorger worden voor het nieuwe (a la Eckart Wintzen). En degenen die in het spel blijven hangen? Zoals de Lonely Planet stelt: "good companies go bad, bad companies go bankrupt"
* Scientific American publiceerde kortgeleden een gerelateerd onderzoek. Mensen met macht worden 'vanzelf' hypocriet: ze leggen aan anderen regels op waar ze zichzelf niet aan houden. Er zijn echter uitzonderingen en die kun je herkennen. Zullen we hier eens een psychologische test voor ontwikkelen en die in MD-programma's opnemen?
* Veel boeken, jawel, maar ik mis nog gedegen analyses over duurzame oplossingen, de nieuwe beschaving. Nemen we afscheid van het hele kapitalisme of alleen het Angelsaksische model? Moeten we MBA-opleidingen opheffen? Beyond Budgetting weer uit de kast trekken? Toch eens met zijn allen onze "innerlijke leider" opzoeken in een heisessie? Gaan grote corporaties met beursnotering uitsterven? Ik ben oprecht nieuwsgierig naar Willem's ideeën hierover.
Kortom: De dwang van wet en woord is geboden. Vanzelf gaat het niet. Zelfs de simpele fatsoensregels die Luc aanhaalt namen vele generaties voordat ze ingeburgerd waren. En nog; het lukt nooit helemaal. De krachten naar onfatsoen en verhuftering blijven sterk. De door Luc aangehaalde. Norbert Elias beschrijft hoe in onze geschiedenis soms voor lange perioden de barbarisering weer de overhand kreeg. Een permanent beschavingsoffensief is geboden.
Er zijn nog andere krachten die de balans de goede kant uit kunnen wrikken. Krachten die te maken hebben met de sterk toenemende onderlinge afhankelijkheden. <a href="http://www.managementsite.nl/234/persoonlijke-effectiviteit/communicatie-emotie.html " rel="nofollow">Elders</a> beschrijf ik hoe en onder welke druk ons gedrag in organisaties beschaafder is geworden. Er zijn tekenen dat organisaties beter presteren als ze geleid worden op een manier dat de beschreven mechanismen van eigendunk, roofridderlogica en ‘groupthink’ minder kans krijgen. Linda vraagt zich af hoe die organsaties, als ze al bestaan, er dan uitzien. Terechte vraag! Daar gaan we zeker dit jaar in ManagementSite veel aandacht aan geven. Ik denk dat er in ons dossier ‘<a href="http://www.managementsite.nl/dossiers/sturen-op-verantwoordelijkheid" rel="nofollow">Sturen op verantwoordelijkheid</a>' al voorbeelden van te vinden zijn.
Willem Mastenbroek
Hoofdredactie ManagementSite
We hebben met z’n allen het hoofdstuk poep gooien naar bankbestuurders wel zo’n beetje uit. Ten eerste is alles zo’n beetje gezegd en ten tweede blijft de WERKELIJKE oorzaak onbesproken: de consument en zijn besteedpatroon. Jij en ik dus.
Chris Visser zegt: “Wie zou wat moeten leren?”. Ik denk dat bankpiepeltjes zullen blijven graaien binnen en buiten de ruimte die ze geboden wordt tussen vraag en aanbod.
Wees eens eerlijk: wie heeft er géén hypotheek die gebaseerd is op verwachtingen?
Verwachting dat de marktprijzen zouden blijven stijgen? Niet dus! Dat je je huis kan blijven aflossen als je inkomen daalt? Niet dus. Dat je je tweede huis in Frankrijk, je auto, je boot en doorstuderende kinderen zult kunnen blijven financieren op een kleiner budget? Niet dus. We kozen voor een tandje hogere rente bij een no-name als Icesave en andere (vaak virtuele) geldschieters.
Tijd voor hand in eigen boezem, vind ik. IS je besteedpatroon wel echt gezond? Nee? Dan moet je bij jezelf wezen en NIET bij de boze bankdirecteur die jou precies DIE producten voorschotelt waar je zo makkelijk je handtekening onder hebt gezet. Als je gegokt hebt, accepteer dan ook dat je kan verliezen.
Zelf deed ik het anders: van mijn Moeder geleerd. “Tering naar de nering zetten” luidde haar devies. Ik maakte daarvan “toekomstige nering”.
Dus waren mijn achtereenvolgende huizen nooit duurder dan wat ik zou kunnen aflossen ZONDER mijn baan. Auto, High-End Hi-Fi, meubels etc. kocht ik van geld dat ik al had. Niet met een lening. Dus stond mijn bescheiden reserve voor de oude dag al verspreid over een paar banken: daar had ik Bos niet voor nodig.
Daarom moet ik altijd een beetje grinniken als ik weer zo’n jankverhaal hoor over “geld verloren” of “ geplukt door de crisis”. We krijgen gewoon die bankpiepels die we collectief verdienen. Reageren doen we óók al niet: het confectie-maatpakschorem gaat gewoon door alsof er niets aan de hand is. En dat IS er ook niet zolang wij consumenten, in slaap gesukkeld door voetbal of TV, gewoon accepteren wat er gebeurt. Nu snap ik ook waarom het woord marketing in het bankwezen zo lang een vloek was. Waarom onkosten maken als de gegrilde kippen gewoon uit de lucht vallen?
Eigen schuld, dikke bult. Nee, neee, neeee, géén leedvermaak. Nou, ja, een héél piete-piete-peuterig-piepklein beetje dan.
Groet,
Jos Steynebrugh
Twee journalisten van het Duitse weekblad Die Zeit voeren eindeloze gesprekken met gewezen topbankiers. Hun doel: een verklaring te vinden voor de funeste cultuur die de bank én de wereldeconomie in een crisis stortte.
Het spel om poen en prestige in de top wordt er gedetailleerd in beschreven. Als je niet meedoet wordt je aan de kant geschoven. Ogenschijnlijk is er niets aan de hand; mooie verhalen en indrukwekkende beleidsvoornemens bepalen de toon. En iedereen doet er jaar in jaar uit aan mee.
De enigen die er echt op inhakken zijn de Amerikaanse autoriteiten. In NL en Europa moeten we het doen met zoetsappige praatjes. Schandalig dat we de VS nodig hebben om bedrog en manipulatie aan te pakken. Eerst de FIFA corruptie, toen Volkswagen, nu de Deutsche Bank. Alle drie een fraai voorbeeld van hoe in de top van organisaties zwendel, poen en prestige gingen domineren.
Huiveringwekkend hoe deze dynamiek stap voor stap oprukt in een organisatie. Ik denk wel eens “Iedereen kan gevangen raken in dit spel; en eenmaal ‘gevangen' verval je vanzelf van kwaad tot erger.”
De raden van toezicht en commissarissen laten zich paaien. Alleen vrije media en krachtig optreden van justitie en politiek kunnen dit blokkeren. De vrije media hebben we al in NL nu nog het krachtige optreden.