De decivilisatie van het kapitalisme

Columns

Het bonussysteem uitbannen, de banken opsplitsen, de zelfregulering van het bankwezen! Wat is ervan terechtgekomen? Niets! Het is ‘business as usual’. Ondertussen blijft de belastingbetaler opdraaien voor de redding van het bankwezen. Terwijl wij hier in NL met elkaar kibbelen en demonstreren over de drastische bezuinigingen komen de aanstichters weg met ‘business as usual’. Vanwaar die suffe houding?

Kan het zijn dat onze politieke en economische elites, de financiële sector voorop, het erbij laten zitten? Heeft men het opgegeven, gelooft men er zelf niet meer in?

Of is het angst voor de macht van de financiële sector?

Bananen republiek

In de VS leek het er even op dat men de bankwereld stevig zou aanpakken. Ik lees er niets meer over. Wel lees ik dat er weer miljarden aan bonussen uitgekeerd worden en dat meer dan de helft van de senatoren miljonair zijn. De zelfverrijking van de politieke en economische elite in de VS is de afgelopen jaren enorm geweest. De rijkste 1 procent van de Amerikanen vergaart nu 24 procent van het nationale inkomen. Dat was in 1976 9 procent. In de VS heerst een grotere ongelijkheid dan in bananenrepublieken als Venezuela, Nicaragua en  Gyuana. Bestuursvoorzitters van de grootste Amerikaanse bedrijven verdienden in 1980 gemiddeld 42 maal het gemiddeld inkomen. In 2001 was dit toegenomen tot 631 keer modaal. Schokkender nog: van 1980 – 2005 kwam in de VS meer dan 80 procent van de loonsverhogingen terecht bij de rijkste 1 procent. (Bron: N.D. Kristof, NewYork Times, Volkskrant, 11-11-10 en T. Noah, Slate Magazine )

De decivilisatie van het kapitalisme

Er is sprake van een barbarisering van maatschappelijke verhoudingen. De rijken pakken hun winsten, de rest van de natie steekt zich in de schulden.

Zo bar als in de VS is het in NL nog niet maar de ongelijkheid en de armoede nemen wel degelijk toe. Daarbij komt dat de salarissen en bonussen in de VS  een stempel drukken op wat hier in vergelijkend onderzoek ‘marktconform’ genoemd wordt. Dat betekent dat de financiële elites zichzelf royale beloningen blijven toekennen. Belendende elites van bestuurders profiteren hiervan mee.

Het bancaire regiem

Kennelijk heeft de financiële sector zo’n grote macht verworven dat men zich niets meer hoeft aan te trekken van zelfregulering, opsplitsing van de instellingen in twee typen banken en het aan banden leggen van perverse beloningssystemen. We zien hier de ontaarding van het kapitalisme.

In de vrije wereld van het Westen heeft zich onder de dekking van de vrije markt een financieel regiem gevestigd dat in veel opzichten doet denken aan de militaire regimes die in zoveel landen de overhand hebben. Ook die militairen vervullen, net als de bankiers, een wezenlijke maatschappelijke functie, anders konden ze daaraan geen machtskansen ontlenen. Maar zoals een officierskliek in staat is om een buitenlands gevaar op te roepen dat zij alleen bezweren kunnen, of de dreiging van een opstand die alleen zij kunnen beheersen, en op die manier een machtspositie op te bouwen en allerhande privileges en monopolies af te dwingen, zo ook kan een kongsi van bankiers en ondernemers van de plaatselijke regering allerlei voorrechten en voorkeursposities opeisen, omdat anders een buurland klaar zou staan om ze die voordelen te verschaffen.

Wanneer zodoende eenmaal de gebruikelijke regulering en de gangbare beperkingen zijn afgebroken, het toezicht uitgehold of grotendeels afgeschaft, dan heeft het winststreven vrij spel. Er zijn geen regels of wetten meer, dus crimineel kan het optreden niet genoemd worden, hoogstens amoreel of immoreel, of beter nog ‘precrimineel’. Want al zijn de wetten opgeschort, veel burgers hebben toch nog een vaag rechtsbesef behouden.

Nu komt het creatieve, innovatieve potentieel in het marktisme tot volle wasdom. Hypotheekbemiddelaars smeren mensen die het nooit betalen kunnen een lening aan waarvoor in de aanloopperiode geen rente verschuldigd is. En daarna? Dat zien we dan wel, de provisie is binnen. Om een bundel van die leningen te kunnen doorverkopen, vóór de hypotheekbank zelf met de brokken blijft zitten, is het heel nuttig om er een keurmerk van soliditeit aan te laten hangen door een gerenommeerd bureau. Daar bestaan een drietal kredietkeurders voor (credit rating agencies) die zich laten betalen door het te keuren bedrijf. Ze gaven ongezien en ongegeneerd het hoogste waarmerk, ‘AAA’, voor pakketten tjokvol ‘giftig afval’ (toxic junk), zoals ze in de branche zelf bekend staan. Moody’s beurskoers steeg in die paar jaar zevenvoudig als loon voor zijn ‘precrimineel’ gedrag.

(Bron: Abram de Swaan ‘Het bancaire regime steunt op  chantage', NRC, 20-11-10; Thomas More Lezing, 17-11-10)

De regulering van het bancaire systeem als test

Deze situatie past wonderwel bij het beeld van een Bananenrepubliek. Alleen is de dominante elite geen militaire kaste maar een kongsie van bankiers en ondernemers die steeds ongeremder de eigen belangen najaagt. Zoals elke dominante elite wordt ze door andere groepen en instellingen in de samenleving steeds voorzichtiger bejegend.

Verklaart dit mechanisme de stagnatie van de hervormingen van het bankwezen waar de eerste regels van deze column over repten?
Als de regulering van het bancaire regime niet stevig aangepakt wordt dan wordt dit vermoeden steeds aannemelijker.

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Jos Steynebrugh
". . . and the times they are a changing" zong Bob Dylan. De ongoing miljardenroof in financiële sectoren echter niet. Ik wacht met spanning op Wikipedia deel II waarbij de financiële sector met de billen bloot gaat . Het doel heiligt de middelen hier.

Groet,
Jos Steynebrugh
Lex van Haarlem
Inderdaad, Bob Dylan zong het zo mooi in de jaren '60, en ja, wij zongen het luidkeels mee: ". . . and the times they are a changing".

Ruim 2000 jaar daarvoor echter, zegt de Prediker wat wij - al zingend - niet hoorden (Prediker 1: 9, 14-17 en 2: 20):

[9] Er is niets nieuws onder de zon.

[14] Ik heb alles gezien wat er onder de zon gebeurt, en vastgesteld dat het niet meer is dan lucht en najagen van wind. [15] Wat krom is kan niet recht worden gemaakt, en wat ontbreekt kan niet worden meegeteld.
[16]... Ik heb veel wijsheid en kennis opgedaan. [17] Ik heb me er met hart en ziel voor ingespannen te ontdekken wat wijs is, en wat dwaas en onverstandig is. Maar ook dat, zo heb ik ingezien, is enkel najagen van wind.

[20] Betwijfeling beving me over alles wat ik had verworven en waarvoor ik had gezwoegd onder de zon.

En ook al verwacht ik oprecht niets van "Wikipedia deel II waarbij de financiële sector met de billen bloot gaat", toch zing ik welbewust opnieuw: ". . . and the times they are a changing". Er komt inderdaad nooit iets nieuws onder de zon, maar juist als vernieuwer is het me een waar genoegen om er te zijn.
Jos Steynebrugh
@Lex (Libris)
Zo, dan horen we het ook nog eens van een ander(e )kant
Jos
Walter Bril
Al een tijdje volg ik dit verschijnsel en al doende (lezende, denkende en piekerende) begin ik mij af te vragen of we hier niet "gewoon" te maken hebben met een biologisch mechanisme: Overleven. Er zijn maar weinig mensen die verleidingen kunnen weerstaan en het (biologische) groepsgedrag doet vrij eenvoudig de rest.

Ik hoorde gisteren nog weer een CEO roepen dat "We need to innovate quicker and work harder to be able to anticipate as the world is changing faster than ever..." Snapt deze beste man eigenlijk dat dit een self-fulfilling prophecy is? Maar wie begint er dan een keer met remmen? De consument? De leverancier? Nee, niemand natuurlijk, want dat past niet in het model (niet alleen economisch, met name gedrag).

Groter, groei en winst is de norm immers. Ik haal er daarom nog een stukje natuurkunde bij: entropie. Uiteindelijk klapt het systeem wel uit elkaar (what goes up, has to come down); de afgelopen "crisis" was volgens mij niet meer dan een scheurtje dat met wat plakband nog even bij elkaar gehouden wordt... Hoewel ik crisis expres tussen quotes heb gezet, is het eigenlijk eng dat we als gemeenschap zo afhankelijk zijn geworden van de ongebreidelde hebzucht van enkelen. Maar: We hoeven zelf toch ook niet zo nodig twee kerstbomen (in stijl) en een nieuwe iPad om te overleven?!

Een klein lichtpuntje: Steeds meer mensen hier vragen zich af waar we in godsnaam mee bezig zijn. Hoewel...Nog maar 4 reacties...
Wim Stephanus
Mee eens Lex,

Aardig om te zien dat er afgelopen 2000 jaar van alles is veranderd, behalve de essentie van de mens. Nog een aardig citaat uit prediker (de term ambtenaar moet je natuurlijk wel even in de context van die tijd plaatsen, wellicht is "machthebber" in dit verband beter.

Prediker 5:7 Wanneer je ziet dat in het land de armen worden onderdrukt en het recht en de rechtvaardigheid geschonden, wees dan niet verbaasd. Want een hoge ambtenaar wordt door een hogere beschermd, en zij beiden weer door ambtenaren die nog hoger zijn.
Luc de Ruijter
Er is natuurlijk zoiets als Amerikaanse cultuur. Niemand zal het hebben over Amerikaanse beschaving. Wat we nu zien is dat de Europese beschaving ten onder gaat aan de Amerikaanse (marketing/media) cultuur. Daarin is de enige norm de dollar. Alles wat niet volgens die norm kan worden gevalideerd moet hiervoor wijken. Zo is het hele Amerikaanse systeem gekoppeld aan de dollar, van gezondheid tot en met democaratie. Maar deze bananenrepubliekachtige verschijnselen worden geroemd en toegejuichd door onze media en marketing. Ontschaving is een veel breder verschijnsel dan de financieel gemotiveerde barbarij binnen de bankensector.
Willem Glasbergen
Nadenken over de rol die banken zouden moeten innemen in de maatschappij. Zo gek is dat nog niet. Wat mag je verwachten van een instituut wat een bijna alles bepalende invloed heeft op een mensenleven (waar bankier je en pin je dus mee, mag jij wel een hypotheek of andere lening, ben je ondernemer genoeg om zakelijk account te krijgen, etc.)?

Het lijkt met het gegraai wel alsof een groep zich aan het voorbereiden is op een helehoop ellende, en daarvoor zoveel mogelijk middelen naar zich toetrekt en de rest van de wereld behandelt als ware het intensieve veeteelt. Afijn, dit zal vast maar klein groepje zijn wat wereldvreemd geworden is.

Punt is wel dat er kennelijk sterke mondiale bewegingen zijn waar je als rechtstaat geen bal mee kunt doen, anders dan accepteren dat je zelf de bal geworden bent. Best knap eigenlijk. Dat je eerst ondernemingen hebt wiens prestaties de beurskoersen doen bewegen; de graadmeter. En dat er steeds meer sprake is van de graadmeter misbruiken om de ondernemingen tot wanprestaties te drijven. Ook zoiets. Lijkt wel op gokken voor gevorderden waarbij voorkennis door technologische voorsprongen (in product of proces) rucksichtlose winnaars maakt.

Het kapitalisme heeft met marktwerking een waardevolle functie in zich: bewustwording waar je mee bezig bent, in termen van kosten/baten. Dat de groep belanghebbenden verlegd werd naar aandeelhoudenden en dat de termijn waarop werd gekeken van strategisch meerjarig naar kortzichtig kwartaalmatig zijn twee gevolgen van het streven naar winstoptimalisatie en ze zijn op hun beurt weer twee oorzaken voor het je kunnen onttrekken aan maatschappelijke verantwoordelijkheid, aan de plek die je inneemt in de samenleving.

Dat je er als burger niets aan kan doen is duidelijk: politiek gebeurt er echt onvoldoende. Te zot voor woorden dat de schulden die banken bij overheden neergelegd hebben door diezelfde banken gebruikt worden om een land naar faillissement te brengen en er mee wegkomen ook. Alsof de bank de winnaar is van het monopoly spel...

Dat je er als consument niets aan kunt doen heeft meer te maken met dat we eerder een geleide markteconomie hebben dan een vrije markt (een utopie, en dat zeg ik u als liberaal!) en dat enkele grote partijen door hun omvang gretig gebruik maken van marktfalen. Met andere woorden: uw euro kunt u amper ergens anders kwijt als u kijkt naar gedrag van telecombedrijven (waarop onderscheiden zij zich nou werkelijk van elkaar) en banken (waarom is de hypotheekrente bij al die banken gelijk in beweging maar waarom wijkt die beweging zo af van Europese rente en interbancaire rente?). Bob Dylan zong aardig liedje, maar van eigen bodem heeft iemand ooit gezongen "alleen als je geld hebt, is de vrijheid niet duur."...

Ik ben benieuwd wat voor oplossing hiervoor kan ontstaan. Onttrekken is er niet bij. Ontplooiingskansen om op sociaal-economische ladder te stijgen worden door de politiek voorstelde studieleningen steeds beperkter. Zelfs een coup wordt niets meer met al die bezuinigingen op defensie :)

Wat denken jullie, of ben ik de enige optimist die nog kansen ziet voor verbetering?
Lex van Haarlem
HERSENKRAKER: DE OVEREENKOMST TUSSEN HET BANKWEZEN EN DE KATHOLIEKE KERK
.
Zoals de Katholieke Kerk in de Middel Eeuwen als instituut op ultieme wijze symbool stond voor de Pre-Moderne Tijdgeest, en overal in de samenleving haar tentakels had uitgezet, zo is het nu - in de Moderne Tijd - met het Bankwezen.
.
En zoals ook nu nog - in de Moderne Tijd - de Katholieke Kerk als instituut blijft herinneren aan het Pre-Moderne Wereldbeeld dat nog altijd voortleeft in haar rituelen en onhebbelijkheden, zo zal het ook in de toekomst zijn.
En zoals nu in de huidige tijd het Bankwezen als instituut op ultieme wijze symbool staat voor het Moderne Wereldbeeld en overal in de samenleving haar tentakels heeft uitgezet, zo zal het ook in de toekomst blijven herinneren aan het dan Traditioneel-Moderne Wereldbeeld dat zal blijven voortleven in haar rituelen en onhebbelijkheden.
.
En zoals we in de huidige Moderne Tijd met vallen en opstaan (hebben) moeten leren leven met de Katholieke Kerk die in de kern blijft drijven op een Traditioneel Pre-Modern Wereldbeeld, zo zullen we nu en ook in de toekomst met vallen en opstaan moeten leren leven met het Bankwezen dat altijd in de kern zal blijven drijven op een Traditioneel-Modern Wereldbeeld.
.
De Katholieke Kerk en het Bankwezen zijn blijvers die in de essentie van hun wezen onverbeterlijk zijn en in dit opzicht met geen enkele andere instelling te vergelijken, dan met elkaar.
Jan Maarten Fernig
Wij zullen inderdaad op termijn leren leven met een bankwezen gebaseerd op een (laten we het hier alvast noemen) achterhaald wereldbeeld.

Er zijn bijvoorbeeld nu al initiatieven te vinden die hun groei uit geheel vernieuwde bronnen financieren, zoals crowd-funding en genoegen nemen met een minder 'representatieve' startup. Zelfs al met betrekking tot betalingsverkeer bestaan er, dankzij internet technologie, opzienbare nieuwe kansen de loden last van bankwezen en daarmee verstrengelde elite te omzeilen, middels Local Exchange Trading Systems (LETS) en bartering.

Waar enerzijds de problemen niet worden opgelost door de huidige elite vanuit het hen vertrouwde paradigma, zal dit tot verdergaande crisis leiden. Anderzijds zal het daarmee voor steeds meer burgers de moeite waard worden elkaar op basis van gelijkwaardigheid op te zoeken en met boven aangegeven financiele innovaties het heft in eigen hand te nemen.

Waar de decivilisatie van het kapitalisme verder om zich heen grijpt, zal dus de civilisatie zelf haar eigen opgebouwde kapitaal aan kennis en technologische mogelijkheden aanwenden ter compensatie en vergroting van de overlevingskans als beschaving op zichzelf. Wellicht op termijn dan toch de idealen van de Franse revolutie op onverwachte wijze bereikbaar?

Zie ook een initatief als: http://bit.ly/e1b0eN
Lex van Haarlem
Interessante gedachten.

Er is kennelijk zowel reden tot bezorgdheid of pessimisme (de arrogantie en hardleersheid van het Bankwezen en de daarmee verstrengelde elite), alsook tot optimisme (benutten van nieuwe mogelijkheden).

Daarnaast is er voor individuele personen altijd de mogelijkheid om tot persoonlijke groei en bewustwording te komen ((zelf-)verheffing; humanistische levenskunstontwikkeling of spirituele cq. religieuze ontwikkeling).

Al met al (wat mij betreft) geen redenen om bij de pakken neer te zitten, maar tegelijkertijd ook niet voor hooggespannen verwachtingen. De Prediker zag het 2000 jaar geleden al verrassend goed.
Als management-consultant zou hij echter wel een 'commerciële uitdaging' hebben. En leiders hebben in de kern van de zaak de 'edele plicht' om van vertrouwen uit te gaan.
Willem Mastenbroek
Lid sinds 2019
"Machtshongerige elites maken de dienst uit! Dat is de essentie van de mens. Wat krom is kan niet recht worden gemaakt. De rest is najagen van wind." Aldus diverse reacties.

Is dit wijsheid of berusting?

Dus? Laat maar waaien? Kom nou! We worden echt niet geregeerd door een corrupte en agressieve dictatuur. Zover is het nog lang niet! 'Count your blessings.’ Democratisering, vrije nieuwsgaring en opinievorming zijn 'alive en kicking'. Daar is hard voor geknokt en dat heeft milennia geduurd. Gelukkig heeft Lex het in zijn laatste reactie over: ‘Niet bij de pakken neer gaan zitten.”

Onze verworvenheden blijven kwetsbaar; beschavingsprocessen worden altijd bedreigd door terugval. De continue druk van wet en woord is broodnodig om de krachten van machtsmisbruik, corruptie, verhuftering, graaierij en onverschilligheid in te dammen.

Elk duwtje in de ene of in de andere richting heeft betekenis.
Lex van Haarlem
WAT IS WIJSHEID?

De Prediker zegt ook [2:10-11]:

[10] ...elke vreugde die mijn hart verlangde heb ik het gegeven, en ik genoot naar hartelust van al het goede dat ik had verworven. Het was loon voor mijn gezwoeg.
[11] Maar toen nam ik alles wat ik ondernomen had nog eens in ogenschouw, alles wat mijn moeizaam gezwoeg me opgeleverd had, en ik zag in dat het allemaal maar lucht en najagen van wind was. Het had geen enkel nut onder de zon.

de Prediker spreekt uit ervaring en heeft de luchtballon doorgeprikt van zowel de zoektocht naar ultieme wijsheid als het ongeremd najagen van genot.

Naar mijn idee doet hij dat niet primair om de simpele reden dat de waarheid in het midden ligt, ook al valt daar vaak veel voor te zeggen, maar omdat hij er vertrouwen in stelt dat het een goede zaak is dat - om met Willem te spreken - "elk duwtje in de ene of in de andere richting betekenis heeft".
Willem Mastenbroek
Lid sinds 2019
'Onbegrijpelijk dat overheden de financiele sector blijven behoeden voor de consequenties van haar eigen mismanagement' aldus Eric Schliesser, Research Professor aan de Universiteit van Gent, NRC 15-07-11.

'Onbegrijpelijk'? Zonder verklaring geen trefzekere aanpak. Toch komt Schliesser met een aanpak: 'Zullen we zo'n grote bank maar eens om laten vallen?' Geen gek idee maar met het huidige bancaire regiem maakt dit weinig kans.
Willem Mastenbroek
Auteur
Joris Luyendijk is op onderzoek in de Londense City. Hij wil weten wat er in de financiële sector gaande is.
Hij schrijft: "Er wordt van Pakistan wel gezegd dat het geen land is met een leger maar een leger met een land. Nog even en je hebt iets vergelijkbaars in het Westen. Geen land meer met een paar banken maar een paar banken met een land."
Bron NRC Handelsblad, 19-01-12. Volg zijn verslag.
Willem Mastenbroek
Auteur
Update: De decivilisatie van het kapitalisme.

Onlangs las ik een recensie van vijf nieuwe boeken over fraude en wanbeheer in de Nederlandse financiële sector. (De Volkskrant, 25/01/14):
- Esther Rosenberg & Tom Kreling: <em>Giftig krediet - de onvermijdelijke ondergang van SNS Reaal,</em> Balans; 288 pagina's
- Vasco van der Boon e.a.: <em>De val van SNS Reaal - Hoogmoed, het snelle geld en blinde ambitie.</em> Nieuw Amsterdam; 287 pagina's
- Kees Kooman: <em>Eerlijk over later - In de wurggreep van Aegon.</em> Bertram & De Leeuw; 318 pagina's.
- Hetty van Laar: <em>De ondergang van de SNS Bank - Klokkenluider tegen wil en dank.</em> Bertram & De Leeuw; 191 pagina's.
- Jurgen Spelbos: <em>In het hol van de leeuw - Mijn verhaal over de machtsstrijd binnen ING.</em> Spectrum; 351 pagina's.

De recensie meldt als conclusie: <em>“Wie alle vijf de boeken leest, moet tot de conclusie komen dat de hele financiële sector twintig jaar lang heeft bestaan uit opportunisten, schobbejakken en charlatans - zo niet fraudeurs en criminelen - onder toezicht van falend management. Dat is geen opwekkende gedachte.”</em>

Hebben we de ellende dan nu gehad? Ik denk van niet. Het boek over de affaires bij de RABO moet nog komen. Opwekkend wordt het zeker niet.

Ik voorspel: er komt nog veel meer. Heeft u iets gemerkt van enige <a href="http://www.managementsite.nl/35535/zakelijke-dienstverlening/reputatiemanagement-thought-leadership-financiele-sector.html" target="_blank" rel="nofollow">bezinning in de financiële sector</a>? Short-selling verbieden, retailbanken scheiden van investeringsvehikels... Er wordt al jaren over gepraat maar het gebeurt niet.

Alleen stevig ingrijpen vanuit de politiek kan hier iets aan veranderen. Zoals u hierboven hebt gelezen ben ik daar niet optimistisch over.

Bron: Peter de Waard. Zet er maar een nulletje achter. <a href="http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3583489/2014/01/25/Zet-er-maar-een-nulletje-achter.dhtml" target="_blank" rel="nofollow">De Volkskrant</a>. 25/01/14
Onthullingen ontbreken, maar schokkende details zijn er in overvloed in vijf nieuwe boeken over fraude en wanbeheer in de Nederlandse haute finance.
Willem Mastenbroek
Auteur
Rainer Voss (oud-bankier vd Deutsche Bank) schetst beeldend hoe publieke bestuurders en bankiers elkaar opzwepen om in derivaten te gaan. “Enorme winsten zijn te behalen. Alleen een onnozelaar doet niet mee!”
In werkelijkheid renden de publieke bestuurders als lemmingen naar de afgrond.

Het gevolg is dat er nu zware klappen dreigen voor (semi-) publieke instellingen. Veel van hun geld zit vast in derivaten.

De regulering van de banken blijft ondertussen uit. De simpele ingrepen, die mogelijk zijn zoals bijvoorbeeld een verbod op ‘short gaan’, komen niet tot stand. De banken gaan door met bedenkelijke, nog net niet illegale praktijken.

Dit alles in een recente uitzending van Tegenlicht; zie http://www.managementsite.nl/42084/globalisatie/megalomane-macht-banken.html

Aan het slot de ideeën om de macht van de banken te breken. Ze moeten faiiliet kunnen gaan zonder iedereen mee te slepen in hun val. Maar hoe?

Meer over Het spel om poen en prestige