Er zijn, zo las ik dit weekend op internet, CEO’s die aankondigen dat er 'waarschijnlijk banen gaan verdwijnen door de opkomst van Artificial Intelligence'. Ze zeggen het niet met somberheid, maar met een zekere zakelijke vanzelfsprekendheid. Alsof het onvermijdelijk is. Alsof ze zelf slechts boodschappers zijn van de vooruitgang.

Maar ik hoor iets anders. Ik hoor de echo van McKinsey, waar zoveel management-universiteiten in mee gaan: snijden, stroomlijnen, lean gaan. Niet zelden verschuilt zich achter dit soort uitspraken een aloude reflex: loonkosten drukken, mensen eruit, rendement omhoog. Uiteraard met behoud van 'noodzakelijke' riante salarissen voor de top. Ik bedoel dit niet cynisch, maar wel kritisch. 

Natuurlijk, AI verandert het werk. Maar is het werkelijk de technologie die mensen hun baan kost, of is het de manier waarop we die technologie inzetten? Want laten we eerlijk zijn: bij technologische vernieuwingen wordt altijd gezegd dat het banen gaat kosten, en steeds weer blijken er meer banen bij te komen. Over AI en werk zijn de meningen verdeeld. Dat het werk anders wordt, daarover twijfelt niemand, maar of er meer of minder banen bij komen is onder experts veel discussie. 

De opmerking van dit groepje CEO's lijkt dan ook voorbarig. En gemakkelijk. Alsof het onontkoombaar is en elke verantwoordelijkheid buiten henzelf ligt. En dat gebeurt met een zekere handigheid. De CEO die zijn handen wast in onschuld, doet dat namelijk met taal. Strategische taal. En precies daar moeten we scherper op worden. Dus even een klein hulpmiddel om door hun strategische taal heen te kijken. 

Strategische taal: een rookgordijn

Er is een patroon. De boodschap lijkt neutraal: “Door AI zullen functies verdwijnen.” Maar de werkelijke boodschap is: “Wij willen afscheid nemen van mensen, en AI komt ons daarbij goed uit.” Technologie wordt zo het excuus voor besluiten die al lang in de lucht hingen.

Strategische taal verhult. Ze maakt onprettige ingrepen acceptabel. Ze vervangt het woord “ontslag” door “transformatie”. Ze zegt “wendbaarheid” en bedoelt “minder personeel”. Ze zegt “toekomstgericht” en bedoelt “jullie zijn overbodig”.

Hoe ontmasker je die taal?

Met een eenvoudige vijfstapsformule. Stel jezelf, bij iedere glimmende mededeling van een leider, de volgende vragen:

1. Wie wordt er beter van deze formulering?
   De CEO? De aandeelhouder? Of ook de werknemer?
2. Wat wordt er verzwegen?
   Worden er mensen ontslagen, maar noemt men dat niet bij naam?
3. Welk concreet gedrag of gevolg wordt verhuld?
   Gaat het over innovatie, of over het sluiten van een afdeling?
4. Welk eerlijker woord zou je kunnen gebruiken?
   Niet “efficiëntieslag”, maar “ontslagronde”.
5. Waarom wordt het gezegd?

Pas als je die vragen stelt, wordt taal weer transparant. Dan zie je dat de boodschap vaak minder gaat over onvermijdelijke vooruitgang — en meer over het organiseren van draagvlak voor harde keuzes.

Verantwoordelijkheid vergt eerlijkheid

Wie werkelijk leiderschap wil tonen, verschuilt zich niet achter abstracties. Dan zeg je: “We kiezen ervoor om deze functies op te heffen, omdat we denken dat het financieel beter is voor het bedrijf.” Dat is hard, maar eerlijk. Dat is taal die mensen serieus neemt.

Zolang we dat niet doen, zullen we AI blijven gebruiken als dekmantel voor iets dat veel ouder is dan technologie: de wil om controle te houden en kosten te reduceren. Dan blijft AI niet de oorzaak, maar het excuus.