De laatste tijd valt mij iets op in mijn trainingen. Er wordt minder gelachen. Natuurlijk kan dat komen doordat ik zelf minder grappig ben, dat kan, maar ook onder elkaar zijn veel managers die trainingen bezoeken vooral ernstig. Komt dat doordat de zingevende millenials organisatieculturen gaan bepalen? Is de wereld niet alleen meer gaan polariseren, maar ook zijn relativerende gevoel voor humor aan het kwijtraken? Of maak ik het te groot?

Al zolang ik werk ben ik van mening dat moeilijke boodschappen in organisaties niet per sé met 'begrafenisgezichten' verteld hoeven te worden. Is het resultaat een jaartje minder, dan hoeven we niet gelijk ons somberheidsmasker op te zetten. Integendeel, vrijwel alle boeken die je kan lezen over humor laten zien dat mensen grappen maken na een poosje om het leed te verlichten. Maar ondanks alle positieve kanten van humor (zie de vorige artikelen op deze weblog) vertikken mensen het om de verlichtende humor te zien als een serieuze tool bij samenwerking en dus bij resultaat.

Wel praten we in het bedrijfsleven al jarenlang over overtuigingen, drijfveren, conditioneringen en  persoonlijkheidsprofielen. Er zijn eindeloos veel modellen: DISC, MBTI, Big Five — allemaal pogingen om mensen te definiëren of in vakjes te plaatsen. Veel van die modellen blijken wetenschappelijk wankel of eenzijdig, maar ze geven de deelnemers aan trainingen uitgebreid aandacht. En dat scoort beter dan een kritische noot over de methoden, die als veel te rationeel geldt en bovendien te weinig tegemoet komt aan onze behoefte aan bevestiging en de candy aller candies: aandacht. 

Vandaar dat boeken als 'Me myself and I' op nr 5 staan  in de Managementboek top 100, en Richard Engelfriet met 'Bye bye bullshit' niet hoger is gekomen dan plaats 391. Het boek over humor van promovendus Madelijne Strik haalde die hitlijsten niet eens. Onbegrijpelijk. Zo'n goed boek. Engelfriet richt zijn pijlen met veel humor op de heilige huisjes van vandaag de dag. Net als zijn goede bekende Japke Bouma (de twee prijzen elkaar op Linkedin) neemt hij allerlei populaire cliché's op de hak. Hij geldt voor mij als het relativerende röntgenapparaat van de moderne onzin waarmee we onszelf voor de mal houden.

In mijn ogen is het werk van Engelfriet precies wat we nodig hebben. Het relativeert. Er valt iets te lachen. En dat is nodig in een wereld van polarisatie, want polarisatie valt te beschouwen als een product van mensen die zich te serieus nemen en geloven dat zij de absolute waarheid in pacht hebben. Ook in organisaties zie ik die teneur. 

Humor wordt sterk onderschat. Hoewel een neurowetenschapper als Elkhonon Goldberg toont met wat voor complexiteit het gaat gepaard gaat in ons brein, doen mensen er toch denigrerend over. Men ziet het als een vrije tijdsbesteding, vaak ook als 'weglachen'. En beseft te weinig hoe je ermee om moet gaan. Want het is een geweldig krachtig middel, helaas ook in het negatieve. Buitensluiten, pesterijen en roddelen zijn strategieën, die zich prima lenen voor humor. Die dingen begrenzen past ook bij samenwerken en teambuilding. 

Humor raakt aan iets wezenlijks in ons mens-zijn: onze flexibiliteit, ons relativeringsvermogen, ons vermogen tot verbinding en zelfspot. En juist dat denk ik steeds meer te zien verdwijnen. In mijn trainingen merk ik hoe mensen steeds ernstiger lijken te worden en minder lachen dan een paar jaar geleden. We zijn overmatig serieus aan het worden, we polariseren, we verliezen het vermogen om met lichtheid naar onszelf en naar elkaar te kijken. (Misschien zit ik hier wel op het terrein dat Engelfriet 'bullshit' zou noemen.)

Daarom ga ik ook in business blogs het meer hebben over humor. Niet 'voor de grap' maar omdat het nodig is. Al dat serieuze gedoe lijkt integer, maar als je niet oppast worden het vooral egocentrische profileertechniekjes: kijk mij eens integer zijn, en diepgang hebben. De vraag is echter: wat heeft meer diepgang? Alles tot iets bloedserieus maken, of een relativerende opmerking die ons samen laat lachen?

Bert Overbeek is al 30 jaar trainer en coach. Hij houdt van goed leiderschap en dus ook van mensen die lauw leiderschap op de hak nemen.