De circulaire economie krijgt steeds meer voet aan de grond, en bedrijventerreinen spelen daarin een sleutelrol. Ze bieden de fysieke ruimte waar bedrijven grondstoffen hergebruiken, producten repareren en afval omzetten in nieuwe waarde. Voor planologen betekent dit dat ruimtelijke planning en circulaire economie steeds nauwer verweven raken.

Circulair ondernemen op bedrijventerreinen kent vele vormen

De transitie naar een circulaire economie op bedrijventerreinen kan op verschillende schaalniveaus plaatsvinden – van het eigen erf tot samenwerking tussen hele bedrijventerreinen. Die variatie biedt kansen, maar vraagt ook om maatwerk.

De eerste stap begint vaak op de eigen kavel. Bedrijven kunnen hun interne processen verduurzamen, bijvoorbeeld door producten langer te gebruiken, hernieuwbare grondstoffen toe te passen, reststromen te benutten of hun milieu-impact te beperken. Deze veranderingen zijn niet altijd ruimtelijk zichtbaar, maar wel belangrijk.

Een tweede stap is het gezamenlijk organiseren en ruimtelijk inpassen van circulaire activiteiten, zoals afvalverzameling of upcycling. Denk aan collectieve voorzieningen voor reparatie of verwerking van restmaterialen. Hier ontstaan fysieke plekken op het terrein met een duidelijke circulaire functie.

De derde vorm betreft circulaire gebiedsontwikkeling: gebouwen en buitenruimte worden ingericht met hergebruikte materialen, natuurinclusief ontwerp of gedeelde voorzieningen. Ook zachte vestigingsvoorwaarden zoals sociale inclusie en ruimtelijke kwaliteit worden hierbij meegenomen.

Ten slotte kan circulariteit ook leiden tot nieuwe vormen van samenwerking, zoals gedeelde circulaire ketens en industriële symbiose, al dan niet over de grenzen van het terrein heen. Denk aan logistieke hubs voor restmaterialen.

Niet elke sector of regio is even ver. Grote bouwbedrijven lopen vaak voorop, terwijl andere sectoren nog technische of economische drempels ervaren. Circulariteit is geen one-size-fits-all, maar juist sterk afhankelijk van lokale structuur, sectoren en initiatieven.

Ruimte voor circulaire bedrijvigheid

Een succesvolle circulaire economie vraagt om ruimte: voor productie, opslag, logistiek, hergebruik en verwerking. Op bedrijventerreinen moet die ruimte slim worden ingericht, zeker omdat de fysieke ruimte in en om steden schaars is. Denk aan gedeelde opslaglocaties, laadpleinen, hubs voor hergebruik en logistieke knooppunten. Ook de ondergrondse en bovengrondse infrastructuur – zoals energievoorziening, waterafvoer en multimodale verbindingen – moet hierop worden afgestemd.

De handreiking Circulaire Economie op Bedrijventerreinen, die binnenkort uit komt, biedt hiervoor concrete ruimtelijke bouwstenen, gebaseerd op de vier nationale circulaire strategieën (NPCE) én een extra categorie ‘ruimte maken’. Herontwikkeling van terreinen, het delen van voorzieningen, en de introductie van biobased of recyclefaciliteiten zijn daarbij centrale elementen.

Typologieën en scenario’s

Niet elk terrein is hetzelfde. De handreiking benoemt drie typen circulaire bedrijventerreinen:

1. Circulair innovatieterrein: een campusachtige omgeving voor experimenten en samenwerking met kennisinstellingen.

2. Circulair maakdistrict: gericht op kleinschalige productie en verlengen van productlevensduur.

3. Circulair materialenpark: voor intensieve verwerking en opslag van grondstoffen.

Voor elk type gelden specifieke ruimtelijke eisen en kansen. De praktijk laat zien dat succesvolle transities beginnen met maatwerk. Zo zijn er scenario’s voor zowel kleinschalige gemengde terreinen (starten met gedeelde opslag), als grootschalige logistieke hubs (investeren in hoogwaardige verwerkingscapaciteit en infrastructuur). De rode draad: circulaire gebiedsontwikkeling is een langetermijnproces, dat in fases moet worden aangepakt en is ingebed in regionale dynamiek.

Brede waarde en ruimtelijke samenhang

Circulaire economie draagt bij aan meer dan alleen duurzaamheid. Ze biedt ook economische kansen (nieuwe markten, ketensamenwerking) en sociale meerwaarde (lokale werkgelegenheid, maatschappelijke betrokkenheid). Maar dit vraagt om gerichte investeringen en slim ruimtegebruik.

Planologen kunnen hierin een verbindende rol spelen. De circulaire transitie raakt aan tal van ruimtelijke opgaven: energie-infrastructuur, milieuzonering, waterbeheer, data, logistiek én groen. Daarbij zijn milieucategorieën schaars, en vraagt circulaire bedrijvigheid vaak nog om lage grondprijzen. Hier liggen uitdagingen én kansen voor ruimtelijk beleid.

Aan de slag: stappenplan voor gebiedsgerichte aanpak

De handreiking biedt een vijfstappenplan voor planologen, beleidsmakers en parkmanagers:

1. Voorbereiding – Zorg voor organisatie en basisvoorwaarden.

2. Strategievorming – Bepaal gezamenlijk een lange termijn koers.

3. Quick wins – Realiseer zichtbare successen op korte termijn.

4. Infrastructuur – Creëer de fysieke randvoorwaarden voor circulair werken.

5. Opschaling – Bouw ketens en schaal geleidelijk op.

De sleutel tot succes? Samenwerking tussen ondernemers, overheid en vastgoedpartijen, liefst via een georganiseerde bedrijveninvesteringszone (BIZ). Daarbij is circulair bewustzijn bij bedrijven een must, net als ondersteunend overheidsbeleid en een ketenbrede benadering.

De circulaire transitie op bedrijventerreinen vraagt om slimme ruimtelijke keuzes, nauwe samenwerking en langetermijndenken. Planologen hebben hierin een cruciale rol: zij maken de ruimte voor de economie van morgen.

Bron: