Stilstaan bij vooruitgang

Op 1 juli 1863 maakte een proclamatie van koning Willem III formeel een einde aan slavernij in het Koninkrijk der Nederlanden. In Suriname en op de Nederlands-Caribische eilanden werden God, de koning en de gouverneur feestelijk geprezen. De slaveneigenaren werden financieel gecompenseerd en de slaven werden vrije burgers. ‘Willem III schonk vrijheid,’ zo schreef de Antilliaanse literair auteur Boeli van Leeuwen, ‘aan de negers van Curaçao en sliep ’s nachts rustig achter zijn brede baard. Dat de kinderen van zijn eigen volk vijftien uur per dag als beesten werden afgejakkerd voor één dubbeltje per dag, was in die wereld zó normaal dat hij voor het slapengaan er niet eens over nadacht.’

Het had honderden jaren genomen om slavernij als mensonwaardig te zien en te verbieden. Lang niet iedereen was er honderdvijftig jaar geleden gelukkig mee dat de slavernij werd afgeschaft. Als verkopers van slaven zagen Afrikaanse koningen hun markt instorten. Zij bepleitten dan ook de voortzetting van de handel in slaven. In grote delen van Latijns-Amerika werd de slavernij pas enkele decennia later afgeschaft, aan het eind van de negentiende eeuw. De plantages zouden zonder slavenarbeid weer jungle worden, zo meenden de eigenaren en aandeelhouders. Naar de Arabische wereld waren in de loop van de eeuwen miljoenen Afrikaanse slaven verkocht. Ook die handel werd gekoesterd, evenals in sommige Afrikaanse landen zelf. Meer dan eens bleef de slavernij zelfs bestaan tot op de dag van vandaag.

In dit licht is de afschaffing van de slavernij in 1863 het meer dan waard om bij stil te staan. Een belangwekkende bijdrage aan de arbeidsemancipatie van mensen. Nederland was geen voorloper geweest. Wij plooiden ons onder invloed van de macht van grotere mogendheden als Engeland en Frankrijk. Die hadden het voortouw genomen en waren eerder overgegaan tot het afschaffen van slavernij. Evenals in Nederland waren ook in die landen de arbeidsomstandigheden van de eigen arbeiders ten hemelschreiend. Schrijvers als Charles Dickens en Victor Hugo zouden er hun onderwerpen aan ontlenen. Ze dwongen tot nadenken. Hugo’s Les misérables weet ook nu nog, als film, diep te ontroeren. Het nam nog decennia om dergelijke arbeidsomstandigheden uit eigen land te verbannen. De organisatie van arbeiders in en door vakbonden speelde hierin een invloedrijke rol.

Zo bezien is de emancipatie van de slaven onderdeel van een wereldbrede ontwikkeling naar verbetering van arbeidsvoorwaarden voor tientallen miljoenen mannen, vrouwen en jongeren. En de ontwikkeling naar de wereldwijde afschaffing van kinderarbeid. Dat proces is nog volop gaande. Moderne media maken het mogelijk om dagelijks uitgebreid geïnformeerd te worden over erbarmelijke arbeidsomstandigheden elders in de wereld. Diezelfde media maken duidelijk dat er wereldwijd inspanningen plaatsvinden om daarin verbetering te brengen.

In Nederland blijken wij daar op allerlei manieren mee verbonden. Onze afwijzing van door kinderhanden gemaakte kleding is daarvan een indringend voorbeeld. Het is echter zaak om ook in eigen land alert te blijven. Het individuele ondernemerschap oogt goed. Het roept echter ook beelden op uit het begin van de vorige eeuw. Beelden van lange rijen mannen bij een fabriekspoort die hoopvol maar tevergeefs wachten op werk voor die dag. De onrust die de zzp-koeriers deze dagen bij de posterijen veroorzaken, zijn een teken aan de wand. Mensen blijven niet wachten aan de fabriekspoort. Er zullen zzp’ers in andere velden volgen. Menswaardige arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden blijven onze aandacht vereisen.

Slaven en meesters, schrijvers en vakbonden, georganiseerde groepen en moedige individuen spanden zich in om werkomstandigheden te verbeteren. Met succes. Zij vormen voorbeelden om zich aan op te trekken en vooral ook om alert te blijven en om inspiratie op te doen. Vandaag met plezier aan de slag kunnen gaan, is het werk van generaties vóór ons. Een indrukwekkende vooruitgang. Daar mogen we wel bij stilstaan.