De postmarkt in Nederland staat onder zware druk. Dalende volumes, stijgende kosten, personeelstekorten en digitalisering maken het steeds moeilijker om de universele postdienst (UPD) – de wettelijke verplichting tot landelijke postbezorging – betaalbaar en betrouwbaar in stand te houden. PostNL, dat deze taak uitvoert, slaagt er al enige tijd niet meer in om aan de bezorgnorm van 95% binnen 24 uur te voldoen. Het kabinet wil een postmarkt die beter past bij deze tijd: minder afhankelijk van fysieke post, meer ruimte voor concurrentie en met blijvende aandacht voor toegankelijkheid en betrouwbaarheid. 

PostNL spant nu een kort geding aan tegen de Staat om een voorschot op de verwachte verliezen bij de postbezorging af te dwingen. Volgens bestuursvoorzitter Pim Berendsen is het kabinetsvoorstel om de bezorgtijd te verlengen van 24 naar 48 uur onvoldoende om de financiële problemen op te lossen. PostNL zegt 68 miljoen euro nodig te hebben om de postbezorging op peil te houden, maar het kabinet wil geen subsidie geven. Bij een verdere daling van het aantal brieven kan de bezorgtijd vanaf 2028 mogelijk worden opgerekt naar 72 uur, zoals al gebruikelijk is in andere Europese landen.

Postwet past niet meer

Een analyse van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) bevestigt dat het huidige wettelijke kader, gebaseerd op de Postwet uit 2009, niet meer realistisch is. Sindsdien is het postvolume met ruim 50% gedaald en zijn kosten zoals lonen sterk gestegen. In de praktijk verandert ook de vraag van gebruikers: snelheid wordt minder belangrijk dan betrouwbaarheid. Ruim 75% van de gebruikers vindt bezorging binnen twee dagen acceptabel, zolang de betrouwbaarheid hoog blijft.

Het kabinet wil daarom het wettelijke kader moderniseren. Er wordt voorgesteld om de bezorgsnelheid stapsgewijs te verruimen van D+1 (24 uur) naar D+2 (48 uur) en uiteindelijk naar D+3 (72 uur) in 2029. Prioriteitspost, zoals medische of rouwpost, blijft daarbij gewoon binnen 24 uur bezorgd. Deze maatregel sluit aan bij wat andere Europese landen al doen, zoals Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

De ACM ziet twee opties om de brede bezorgmarkt te stimuleren. Ten eerste door het in stand houden van toegang voor regionale postbedrijven tot het netwerk van PostNL. Regionale postbedrijven zijn afhankelijk van toegang om hun klanten goed te bedienen. Op de lange termijn kunnen deze partijen mogelijk een groter deel van de postvoorziening op zich nemen door innovatieve businessmodellen. Welk toegangstarief passend is, moet nader worden onderzocht. Dit kan een retail-minus tarief zijn, dat aansluit bij de retailprijzen van PostNL met een korting voor kosten die PostNL bespaart.

Een tweede optie is het verlagen van toetredingsdrempels als gevolg van wettelijke bepalingen. Denk aan de eerder genoemde optie om de betrouwbaarheid te beschermen buiten de UPD om zodat PostNL geen btwvoordeel heeft op alle post of het opheffen van de verplichting om 80% van de postbezorgers in dienst te hebben.

Bezorgzekerheid

Tegelijk blijft het kabinet inzetten op een betrouwbare postdienst. De bezorgzekerheid van 95% blijft gehandhaafd. Om dit te borgen worden strengere afspraken gemaakt over monitoring en transparantie. PostNL moet voortaan maandelijks rapporteren over de prestaties op het gebied van bezorging – van landelijke gemiddelden tot specifieke probleemgebieden.

Daarnaast komt er een rendementsplafond. Daarmee blijft het rendement van PostNL binnen redelijke grenzen, terwijl tarieven niet onnodig stijgen. Deze maatregel vervangt het complexe huidige prijstoezicht en biedt ruimte voor efficiëntere bedrijfsvoering. Cruciaal is dat de postdienst voor consumenten én zakelijke gebruikers betaalbaar blijft.

De voorgestelde wetswijziging van de Postwet biedt de basis voor deze hervormingen. Daarmee wordt het mogelijk om flexibel te reageren op toekomstige ontwikkelingen, zoals verdere digitalisering en de opkomst van nieuwe spelers in de bezorgmarkt. Denk aan pakketvervoerders of regionale netwerken die op termijn een deel van de UPD kunnen overnemen. 

Regionale postbedrijven presenteren alternatief

De postbezorging in Nederland kan veel goedkoper en efficiënter worden als er gebruik wordt gemaakt van regionale postbedrijven. Dat blijkt uit een studie voor Business Post. PostNL is de uitvoerder van de zogeheten universele postdienstverlening, maar die gaat nog maar over 5 procent van het totale aantal brieven dat wordt verstuurd. 

Een coalitie van regionale postbedrijven heeft een ambitieus plan gepresenteerd om de Nederlandse postmarkt betaalbaar, betrouwbaar en toekomstbestendig te maken. De kern van het voorstel: een landelijk netwerk van samenwerkende postbedrijven, inclusief PostNL, waarbij één postbezorger per wijk actief is. Deze aanpak zou leiden tot een efficiënter systeem dat nog altijd 97% van Nederland dekt. Het plan voorziet in twee bezorgdagen per week. Poststromen zoals 24-uurs post, pakketten en reclamedrukwerk worden uit de Postwet gehaald, omdat er al voldoende alternatieven bestaan via andere bezorgdiensten. Hierdoor ontstaat ruimte voor concurrentie, betere prijsvorming en een hogere kwaliteit voor consumenten en bedrijven.

De uitvoering ligt bij regionale postbedrijven, vaak met wortels in de sociale werkvoorziening, die samen 4.500 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt inzetten. Post wordt grotendeels (70%) regionaal afgehandeld; alleen het restant gaat naar een centraal sorteercentrum. Dit voorkomt onnodige transportbewegingen en drukt de kosten.

Elke regio krijgt één concessiehouder, onder toezicht van de ACM. Die verzorgt niet alleen de bezorging, maar ook het legen van brievenbussen en het afhandelen van regionale post. Er blijft één postzegel voor het hele land; de opbrengst financiert zowel de regionale postbedrijven als het sorteercentrum. Een overgangsfase van drie tot vijf jaar voorzien de initiatiefnemers. Zij roepen de politiek op dit alternatief te verankeren in de nieuwe Postwet, zodat Nederland niet langer afhankelijk blijft van één dominante marktpartij.

Wat nu nodig is, is politieke duidelijkheid. Den Haag moet kiezen: doorgaan met een gesubsidieerd, verouderd model óf ruimte maken voor een marktgerichte, slimme postdienst waarin nieuwe en bestaande partijen samenwerken aan een moderne, betaalbare en duurzame postvoorziening. De keuze ligt bij de politiek, maar de tijd van uitstellen is voorbij. De postmarkt verdient toekomstgericht beleid dat verder kijkt dan het bestaande monopolie.

Walther Ploos van Amstel.

Lees ook: Spotta opent aanval op PostNL