Groepsdenken herkennen en voorkomen

Een gewone dinsdagmorgen. Na een intensieve vergadering van anderhalf uur komt het volgende agendapunt op tafel. Er moet een besluit worden genomen over de reorganisatie bij afdeling B. Hierbij wordt een groot aantal medewerkers ontslagen. Je hebt een hele stapel informatie gekregen van tevoren, maar echt geen tijd gehad om je in te lezen. Dus wat nu? Straks wordt er om jouw stem gevraagd. De kans is erg groot dat je meegaat met wat de meesten van de groep besluiten ook als je onderbuikgevoel zegt dat dit niet klopt

Dit fenomeen wordt groepsdenken genoemd; soms ook 'groupthink'. Het komt in de beste teams voor. En heeft niets te maken met opleidingsniveau, kennis of ervaring. Wel alles met groepsprocessen. Het behouden van overeenstemming en eensgezindheid is voor een groep belangrijker dan een kritische overweging van de feiten. Dit leidt vaak tot een slechtere besluitvorming.

Hoe je groepsdenken herkent

1) Wees alert op overschatting. Wanneer jij denkt dat je zonder dat je de stukken gelezen hebt en snapt wat er staat zinvolle besluiten kunt nemen gaat het de verkeerde kant op. Zeker wanneer jij de enige bent in het managementteam die zo denkt. Optimisme en geloof in eigen kunnen is een van de kenmerken van groepsdenken. Dit kan er zelfs voor zorgen dat een groep extreme risico’s neemt.

Kenmerkende opmerkingen zijn:
“Dat zal zo’n vaart niet lopen”
“ Vorige keer ging het ook goed”

2) Wees alert op kortzichtigheid. Wanneer snelheid van besluiten belangrijker wordt dan zorgvuldigheid of wanneer jullie team de zoveelste waarschuwing van een consultant, adviseur of controller in de wind slaat moet er een belletje gaan rinkelen. En ook wanneer er nooit een heroverweging over een besluit plaatsvindt, wanneer niemand zich afvraagt of dit echt het beste is wat jullie kunnen doen kan er sprake zijn van groepsdenken.

Kenmerkende opmerkingen zijn:
“Daar hebben we het vorige keer over gehad”
“ Vanuit financieel perspectief klopt dat, maar…..”
“ We hebben nu eenmaal besloten, dan hadden we deze informatie maar eerder moeten ontvangen”

3) Wees alert op groepsdruk. Wanneer jij jezelf betrapt op het kijken naar de besluiten van anderen voordat je zelf een keuze maakt is er iets aan de hand. Het ontbreken van zelfcensuur en persoonlijk negeren van ethische of morele consequenties van besluiten zorgt ervoor dat je JA zegt tegen iets waar je niet achter kunt staan.

Kenmerkende opmerkingen zijn:
“ Joh, doe niet zo moeilijk”
“ Dus iedereen is het er gewoon mee eens”
“ Jan, wat vind jij?”

Hoe groepsdenken vermijden

Er zijn een aantal technische oplossingen voor groepsdenken of 'groupthink' zoals het aanstellen van een “advocaat van de duivel” of het binnenhalen van kennis van buiten. Als het zo simpel was dan was dit vast al veel vaker gebeurt en kwamen slechte besluiten bijna niet meer voor. Wat dan wel?
Volgens mij ligt de beste oplossing in het creëren van een klimaat waarbij een kritische houding vanzelfsprekend wordt gevonden. Waarbinnen iedereen kan zeggen wat hij werkelijk vindt van het idee, het plan of de reorganisatie.
Daarmee bereik je namelijk dat de besluiten van een hoger niveau worden, dat iedereen zijn inbreng heeft en dat de uitvoering van het plan gerealiseerd wordt. De kans is namelijk groter dat iemand bezwaren op tafel durft te leggen. Hiermee voorkom je gedoe in de uitvoering van het idee of plan.
Al met al werk je aan een klimaat waarin iedereen zichzelf ’s avonds recht in de spiegel kan aankijken. Ik noem dit waarachtigheid.

Oorzaken en voorbeelden van groepsdenken of 'groupthink' vindt u bij de gerelateerde items hieronder.