Zuidas van het Kwaad

Toegegeven, de wereld is ook een stuk minder overzichtelijk geworden. Dr. No, door Joris Luyendijk opgevoerd als het voorbeeld van het archetypische Kwaad, heeft plaatsgemaakt voor boeven waar we maar niet echt boos op kunnen worden. Seriemoordenaars, landverraders en maffiabazen – als je maar een tijdje met ze optrekt, worden ze vanzelf menselijk. En wie is er nou zelf helemaal zonder zonden?

Luyendijk deed onderzoek naar de wereld van de haute finance in de City van Londen en komt tot de conclusie dat bankiers (aldaar) in een ‘amoreel universum’ leven. Zoals een van de geïnterviewden zijn schone handen verklaart: ‘ik moet namelijk binnen de wet een zo hoog mogelijke winst halen voor de aandeelhouders die de eigenaren zijn van mijn bank. Discussies over ‘goed’ en ‘fout’ worden simpelweg niet gevoerd’.

Dat die bankiers zichzelf wijsmaken dat je alles mag doen als het je niet wordt verboden, snap ik nog wel. Maar waarom bedient ook Luyendijk zich in vredesnaam van de term ‘amoreel’? Ik vermoed dat de auteur van Dit kan niet waar zijn denkt dat je met alleen de tegenstelling immoreel-deugdzaam een wel erg schematisch, James Bonderig beeld van de wereld krijgt. Heeft‘ie natuurlijk gelijk in. Er is meer tussen boeven (hullie) en good guys (wij). Maar komen de bankiers er niet erg genadig van af door ze amoreel te noemen?

Amoreel gedrag is handelen dat niet wordt ingegeven door ideeën over goed of slecht. Dat bankiers denken dat ethiek een te vermijden - want verwarrend - keuzevak is, lijkt me niet iets waar we al te veel begrip voor moeten opbrengen. Er is namelijk gewoon een woord voor de populaire denkfout dat je zakelijke overwegingen niet moet verwarren met ethische dilemma’s: de separation fallacy Je productieproces overhevelen naar lageloonlanden, kinderen op een diabetesspoor zetten of vaste contracten voor werknemers achterhaald verklaren – als je serieus denkt dat dit kwesties zijn waar de moraliteit niets te zoeken heeft, lijkt me een opvoedkundige tik op de neus niet meer dan redelijk. Kort en goed: niets zo laakbaar als het ontkennen van de morele dimensie van je handelen.

Joris Luyendijk dringt aan op strenge wetgeving voor banken en het wegnemen van de perverse prikkels die zoveel onheil hebben gebracht. Vooral doen. Maar laten we elkaar in de tussentijd geen zand in de ogen strooien met loze kreten als 'puur zakelijke overwegingen'.