De meeste mensen deugen

Rutger Bregman schreef het boek ‘De meeste mensen deugen’, dat hoog in de verkooplijsten staat. Hierin staat dat de westerse cultuur al eeuwen doordrongen zou zijn van het geloof in de verdorvenheid van de mens. Bregman wil dat beeld corrigeren en stelt dat de meeste mensen deugen. Richard Engelfriet heeft zijn twijfels bij die conclusies. 

Het boek van Bregman veegt overtuigend de stelling van tafel dat de meeste mensen geneigd zouden zijn tot het slechte. Zo fileert hij op indrukwekkende wijze de cijfers van hoogleraar Steven Pinker in diens boek Enlightenment now. Daarnaast laat hij zien dat een groep kinderen die écht schipbreuk leden, een stuk vreedzamer met elkaar omgingen dan de horrorverhalen uit het wereldberoemde boek Lord of the Flies.  

Maar twijfel zaaien bij de ene stelling, betekent nog niet dat het omgekeerde waar is. Zeker niet als je daarvoor met rammelend bewijs op de proppen komt. Zo zijn een paar archeologen die wat oude botten vinden waar de hersens niet van zijn ingeslagen, voor Bregman genoeg reden om juichend vast te stellen dat de meeste holbewoners enkel in pais en vree lekker aan het koken en knuffelen waren rond een knisperend kampvuur. En hoe bewonderenswaardig Bregmans speurwerk en enthousiasme over die op drift geraakte kinderen ook is: zulke anekdotes leveren natuurlijk geen bewijs dat de hele mensheid deugt. 

Bepaalt Farmers Defence Force of de meeste mensen deugen?

Wie wil bewijzen dat de meeste mensen deugen, zal grondiger te werk moeten gaan. Allereerst: wie bepaalt of iemand deugt? De rijdende rechter? Farmers Defence Force? Willem Mastenbroek? En welke criteria moeten zij daarbij hanteren? Deug je als je een liedje meezingt met het woord nigger erin in het kleedlokaal van je voetbalteam? Als je een kaars op de markt brengt met de geur van je vagina? Als je je schoonmoeder omarmt op je bruiloft?

Een vergelijkbare redeneerfout maakt Bregman bij de bespreking van de vernistheorie.

Volgens de vernistheorie veranderen mensen, zodra een dun laagje beschaving verdwijnt, in haatdragende monsters. En om dat te voorkomen, moet je ze van bovenaf en met strakke hand beteugelen. Althans, zo praten autoritaire leiders als Poetin, Xi Jinping en Erdogan hun gedrag goed.

Bregman laat overtuigend zien dat er genoeg bewijs is te vinden om de vernistheorie te ontkrachten. Macht en dwang zijn niet het enige middel om te voorkomen dat mensen elkaar de hersens inslaan. Bregman geeft in zijn boek leuke voorbeelden van leiders die hun mensen juist veel vrijheid geven en geweldige resultaten boeken. Denk maar aan Jos de Blok en zijn zelfsturende teams bij Buurtzorg Nederland.

Dat de vernistheorie de prullenbak in kan, is echter geen bewijs dat de westerse cultuur doordrongen zou zijn van de verdorvenheid van de mens. Lekker dwepen met Jos de Blok is nog geen bewijs dat alle andere managers autoritaire top-down horken zijn met een verdorven mensbeeld. En ik wil best geloven dat leiders van ondemocratische landen weinig vertrouwen hebben in hun mensen, maar waarom zou dat bewijs zijn dat de westerse cultuur met zijn democratie, humane strafrecht en medezeggenschap een verdorven mensbeeld heeft?

Hoe kunnen de meeste mensen deugen, als ze in meerderheid een verdorven mensbeeld hebben?

Bregmans boek is leuk en aanstekelijk. Maar in de kern is er met zijn redenering iets fundamenteel mis. Enerzijds gelooft Bregman dat de meeste mensen deugen. Dat is positief. Maar aan de andere kant heeft hij een uiterst negatief mensbeeld als hij stelt dat wij een verdorven mensbeeld hebben. Hoe kunnen de meeste mensen deugen, als ze in meerderheid een verdorven mensbeeld hebben?