Minder regels meer missie!

Een ding hebben bankiers, medisch specialisten, bestuurders, onderwijsinstellingen op dit moment gemeen, ze liggen behoorlijk onder vuur. Er bestaat een grote maatschappelijke onvrede die veelal terug te voeren is op aantoonbaar wanbeleid. De elite van professionals die de maatschappij had moeten dienen wordt steeds meer gewantrouwd.

Politieke partijen zijn zich hier ook van bewust zo blijkt uit de verkiezingsprogramma’s. Zo stelt de SP, "ons land is door onverantwoord gedrag van bestuurders, beleggers en bankiers in grote problemen gekomen." Volgens het CDA moet een "bankierseed" het vertrouwen in de financiële sector herstellen en vinden PvdA, SP, GL en D66 dat specialisten te veel verdienen en in loondienst moeten gaan werken. PVV en SP willen dat bestuurders civiel aansprakelijk worden voor hun eventueel wanbeleid.

Vraag is of de in de verkiezingsprogramma’s gedane voorstellen over nieuwe regels, richtlijnen, codes en plafonds zullen gaan werken. Helaas is dat onwaarschijnlijk. Regels, codes en plafonds zullen geen vertrouwen brengen, maar slechts meer wantrouwen en complexiteit.

Het is met behulp van de neurologische niveaus van Dilts & Bateson niet zo lastig te begrijpen waarom regels, codes, etc. alleen, niet werken. Hoewel de niveaus in een hiërarchische volgorde zijn geplaatst dien je ze ook te beschouwen als een netwerk van wederzijdse relaties. Wanneer de logische niveaus van gedrag, mogelijkheden, vaardigheden, overtuigingen en waarden op elkaar zijn afgestemd dan spreken we van congruentie.

De theorie van de logische niveaus van verandering (ook wel de logische niveaus van leren en denken) gaat ervan uit dat er 6 logische overtuigingsniveaus zijn, waarin we leren veranderen en functioneren. Veranderingen op een lager niveau kunnen leiden tot een verandering op een hoger niveau. Veranderingen op een hoger niveau zullen altijd leiden tot veranderingen op een lager niveau.

Wanneer we het hebben over regels, codes, etc. dan hebben we het over de vraag "hoe gaan we het doen?" Regels, codes, etc. liggen daarmee op het niveau van mogelijkheden en vaardigheden. Het eenzijdig opleggen van regels zonder na te denken over het waarom, het wie en het waartoe leidt veelal tot teleurstelling. Het leidt niet tot het gewenst gedrag omdat gedrag sterk wordt gestuurd door hoger liggende niveaus, bijvoorbeeld het waarom? Stel mijn partner verbiedt mij te roken. De kans dat ik hier altijd en overal gevolg aan geef is klein als het waarom mij niet overtuigt omdat ik bijvoorbeeld de overtuiging heb dat het allemaal wel mee zal vallen met de gezondheidsrisico’s. Is mijn overtuiging echter dat roken dodelijk is en hecht ik grote waarde aan een gezonde levensstijl dan is de kans dat ik rook nul. Daar heb ik het verbod van mijn partner dan niet voor nodig.

Veel organisaties zijn hun kernwaarden uit het oog verloren. I.p.v. zo veel mogelijk mensen passend te huisvesten blijken sommige woningcorporaties plotseling bezig te zijn met risicovolle derivaten. I.p.v. studenten de best mogelijke opleiding te bieden blijkt een schoolbestuur te menen dat te moeten doen vanuit een skybox bij FC Twente. En i.p.v. zorgvuldig met mijn spaarcenten omgaan lijkt de bankier zijn energie vooral te richten op het verkrijgen van nog forsere bonussen. Geen van allen onderwerpen die je ergens in de missie van betreffende organisatie terug zult vinden.

Hernieuwde aandacht is nodig over de vraag "Waartoe doen we het allemaal?" Organisaties zullen zich opnieuw moeten richten op hun missie en bijbehorende kernwaarden. Met alleen het toevoegen van nog meer regels, richtlijnen, codes zal de cultuur niet veranderen. Integendeel, organisaties zullen slechts nog complexer worden en dat komt het vertrouwen niet ten goede.

Ik sluit af met een citaat van Carl Jung: "we kunnen pas iets veranderen als we het accepteren." Jung had gelijk, aangezien het accepteren dat er een verandering moet plaatsvinden de eerste stap is. Zolang als de elite van professionals winstmaximalisatie als missie heeft, zal geen regel, richtlijn, code daar iets aan veranderen.