Geïnspireerde leiders letten op zingeving en menselijkheid

Cover stories

Organisaties en bedrijven floreren wanneer er meer aandacht besteed wordt aan zingeving en bezieling. Bedrijven die niet alleen door geld gedreven worden, maar menselijkheid hoog in het vaandel dragen doen het goed, zeker sinds de economische crisis. ‘Een bedrijf moet op zoek naar zijn kernwaarden en daarnaar handelen’.

Wat is de relatie tussen zingeving en zaken doen?

Tussen zingeving en het bedrijfsleven lijkt geen natuurlijke relatie te bestaan. Waar zingeving gaat over betekenis en bezieling, draait het in bedrijven vooral om economische doelen als winstmaximalisatie, innovatie en groei. In deze tijd van economische crisis blijkt de eenzijdige focus op groei en geld echter niet zaligmakend te zijn. Sterker nog, bedrijven die het nog steeds goed doen, blijken vaak de bedrijven die meer waardegedreven zijn dan money driven. Business spiritualiteit is inmiddels een officiële leerstoel aan de Nyenrode Business University en uit steeds meer onderzoek komt naar voren dat zingeving een succesfactor van belang is voor bedrijven.

Enerzijds is het de tijdgeest die ervoor zorgt dat zingeving steeds meer serieus genomen wordt door het bedrijfsleven. Anderzijds zijn er volgens de deskundigen bedrijven die al jarenlang zo werken. Van veel familiebedrijven kun je zeggen dat ze van nature al doen aan zingeving, alleen wordt het dan niet zo genoemd. In deze bedrijven gaan mensen hechter en vriendschappelijker met elkaar om en wordt informeler met elkaar gecommuniceerd. Familiebedrijven hebben dat vaak in het DNA van de organisatie. Bovendien staan de kernwaarden van het bedrijf, de idealen van de oprichters, vaak centraler dan bij multinationals’.

Spiritualiteit is niets meer dan je realiseren dat alles wat hier op aarde gebeurt maar heel tijdelijk is, en dat we allemaal een klein onderdeel zijn van een veel groter geheel. Associaties met zweverig of religieus wil hij vermijden. Het gaat erom dat je je er goed bewust van bent dat er een grotere context is waarin je dingen doet. Daar is niets zweverigs aan.

Business-spiritualiteit

Business spiritualiteit te beschouwen als toegepaste bedrijfsfilosofie. Business spiritualiteit dient vragen te beantwoorden als: waartoe dient het bedrijf? Waarom ‘is’ een bedrijf en waartoe leidt dat? Deze vraag naar de ‘zin’ en betekenis van een bedrijf is een remedie tegen het praten over angst, geld of verlies. Het is betekent ondernemen vanuit vertrouwen en menselijkheid. Bedrijven die al op deze manier werken gaan het steeds beter doen. Bijvoorbeeld Philips Applied Technologies en de Rabobank en in de VS Apple en Google.’

Kernwaarden en zingeving

Zingeving draait eerst en vooral om het werken vanuit de kernwaarden van het bedrijf. Niet wat daarover op papier staat, medewerkers moeten de kernwaarden ‘ervaren en doen’. Waardegedreven bedrijven kijken eerst waar ze goed in zijn en dragen dat uit. Naarmate in bedrijven het geld meer voorop komt te staan, drijven ze verder af van deze natuurlijke manier van omgaan met hun medewerkers en omgeving’.

Ook volgens hoogleraar business spiritualiteit Paul de Blot van Nijenrode Business University vraagt business spiritualiteit vooral om een diepere bezinning op de kernwaarden van de organisatie. Deze zijn meestal wel te vinden bij de oprichters van het bedrijf, want die hebben de onderneming opgezet vanuit een diep ideaal, vanuit een grote deskundigheid en met een sterk team. Deze grondinspiratie is de oerbron en de kracht van de organisatie geweest. Helaas is die bron in de loop van de geschiedenis vaak vervuild geraakt, verstopt of verdroogd met als gevolg dat de innerlijke geestelijke kracht van het bedrijf verloren raakte. Het terugvinden en herstel van deze innerlijke kracht, daar gaat het om.

Eenzijdige benadering van bedrijven heeft zijn langste tijd gehad

Ondernemingen die zich eenzijdig concentreren op de zakelijke deskundigheid en weinig rekening houden met het menselijk welzijn en de spirituele behoefte, scheppen een organisatiecultuur waarin geen plaats is voor arbeidsvreugde volgens De Blot. ‘Het gaat om zakendoen vanuit de diepste zingeving en spirituele kracht van een organisatie zelf, waarbij het naast betere prestaties en een hogere winst ook gaat om het menselijk welzijn’.

Menselijkheid in het bedrijfsleven, human being management, blijkt de beste basis voor goede duurzame bedrijfsresultaten.  Er zijn meerdere  oorzaken van burnout en manieren om burnout te voorkomen. Zelfmanagement en spiritueel (persoonlijk) leiderschap blijken het meest effectief te zijn. Wanneer zowel het individuele als het collectieve welzijn van mensen voldoende aandacht krijgt en er heldere doelen worden gesteld binnen een organisatie, ontstaat er een goede balans in werk en leven. Op die manier kan burnout voorkomen worden. Bij een dergelijk human being management gaat het om de aandacht voor het hele menselijke wezen met zijn persoonlijke doelstellingen, waarden, overtuigingen en motivatie. Het gaat erom dat mensen in de organisatie makkelijk met elkaar communiceren, dat ze betrokken zijn bij elkaar en de organisatie, dat er vertrouwen heerst en dat er oog is voor de individuele werknemer.

Spiritualiteit motiveert en geeft een beter bedrijfsresultaat

Spiritualiteit motiveert en inspireert het personeel, vindt ook De Blot. De verhoogde inzet, de loyaliteit aan de onderneming en de arbeidsvreugde, zullen naast de goodwill van klanten zeker ook de commerciële kracht van een bedrijf versterken. Omgekeerd zal gebrek aan spirituele zingeving van het personeel duidelijk merkbaar zijn in verlaagd prestatievermogen, groter ziekteverzuim en een sterkt toename van conflicten, die zeker ook merkbaar zijn in de winst. Spirituele aandacht schept een ondernemingscultuur waar mensen zich thuis kunnen voelen en met plezier kunnen werken, zodat ze minder vaak ziek zijn.

Dirk van Dierendonk, verbonden aan de RSM is bezig om spiritualiteit meetbaar te maken door middel van een vragenlijst die een indicator is van het niveau van spiritualiteit. Daarmee kan een bedrijf zichzelf boordelen. ‘We hebben de termen zoveel mogelijk concreet gemaakt: wat is vertrouwen, wat is transparantie, wat is vriendschap, wat is liefde in een organisatie. In een matrix kunnen bedrijven aangeven waar ze staan op al die gebieden. Het is eigenlijk een meting van het bewustzijn op dit gebied.’

Human Being Management

Communiceren is cruciaal. Human being management berust op het ABC-model: aandacht voor de individuele mens, betrokkenheid en communicatie. Communicatie moet plaatsvinden vanuit vertrouwen, niet om te controleren. Dat betekent dat werknemers op een veilige manier kunnen praten over de problemen die er echt zijn. Daarbij moet het niet om macht en ego’s gaan, want beide maken organisaties kapot. Het gaat om datgene waardoor we bezield worden en wat we belangrijk vinden. Niet de waarom en de hoe-vragen maar de waartoe-vragen, die kun je inbrengen in zo’n communicatiemodel. Dat kan door coaching, intervisie maar bijvoorbeeld ook met reflectieve wandelingen. Tijdens zo’n wandeling komen eigenlijk alle belangrijke dingen in de organisatie waar je het normaal nooit over hebt spontaan naar boven. Hoe je het doet maakt eigenlijk niet uit, als je er maar oog en tijd voor hebt.

Zingeving in je organisatie. Waar begin je? Concrete tips

De eerste stap begint bij jezelf. Stel jezelf elke dag drie vragen: wat heb ik vandaag geleerd, wat ga ik er morgen mee doen en waar kan ik dankbaar voor zijn. Als je die drie vragen voor jezelf elke dag beantwoordt, dan ben je al bezig met zingeving.

Ruim tijd in voor reflectie. Neem bijvoorbeeld eens vijf minuten stilte in acht voordat je de vergadering ingaat en schrijf in die vijf minuten op wat de drie belangrijkste dingen zijn die je met elkaar vandaag wilt bespreken’. ‘En wat is nu het allerbelangrijkste? Vervolgens ga je met elkaar na wat de drie belangrijkste punten zijn voor het hele team en die ga je bespreken Vaak lijkt het alsof er voor dit soort momenten van bezinning geen tijd is. Maar je zult zien dat dit soort momenten juist tijdwinst opleveren omdat je veel beter hebt nagedacht over je prioriteiten en die van de organisatie.

Mijn eigen ‘gouden’ tip : ‘Zorg voor een ‘ademende agenda’. Neem de tijd voor een pauze of om een kop thee te drinken, zonder dat je intussen je stukken alweer doorneemt. Lunch, maak een wandeling, probeer gestolen tijd te hebben.’

‘Kom als leidinggevende eens om 11 uur en gebruik die tijd om te rennen in het bos en te bedenken wat deze week echt belangrijk is om te doen. En kijk aan het eind van de week wat de winst is. Als manager moet je zelf ervaren wat het je oplevert om eens op een andere manier met je werk bezig te zijn.’ Aldus een directeur eigenaar van een middelgroot technisch bedrijf. Wij hebben ooit bedacht dat we negen uur per dag effectief aan het werk moeten zijn, maar zo werkt het gewoon niet. De meest effectieve manager neemt op tijd zijn pauzes en neemt tijd voor reflectie.’

Een manager in de Zorg : ‘Persoonlijke communicatie is ongelooflijk belangrijk. Zoek elkaar op. Regel niet alles via mail. Zeker als er iets wezenlijks aan de hand is, los het niet per mail op maar praat het uit. Neem even de tijd om te kijken waar je zelf staat. Vraag je af wat een probleem of conflict zegt over jezelf en over de ander. Communicatie is ook af en toe stil zijn met elkaar. We hoeven de stilte niet altijd op te vullen met praten.

Neem de tijd, vooral als je hem niet hebt. Dan zul je zien dat het leven zich voegt. Als er iets gebeurt waardoor je agenda in het water valt, is het belangrijk daarin ‘mee te buigen’, in plaats van je op te winden en gefrustreerd te raken.

Probeer waar te nemen vanuit een breder perspectief en echte aandacht te hebben voor de mensen in de organisatie. Neem echt de tijd voor elkaar en voor persoonlijk contact. Het functionele deel is maar een partje van de mens die tegenover je zit. Het komt de bedrijfscultuur ten goede als het management ook oog heeft voor al die andere delen die mens uitmaken.

Betoon compassie, zowel voor jezelf als voor de ander. Medemenselijkheid kun je pas betonen als je dat ook naar jezelf betoont. Ga ervan uit dat je van betekenis bent voor jezelf en ga na wat voor betekenis jij hebt voor de ander en voor het bedrijf waarvoor je werkt. Probeer je ego opzij te zetten, je eigen onvolmaaktheid te onderkennen en te accepteren. Vanuit zelfinzicht krijg je inzicht in de ander.

Groeien en winst hoeven niet altijd de norm te zijn

Een directeur Healthcare van Philips Research verwoordde het als: ‘Wij werken met bezieling en zingeving in onze business. Daarmee verbinden we ons tegelijkertijd beter met de klant. Een persoonlijk statuut waarin ik mijn kernwaarden heb opgeschreven helpen mij daar dagelijks bij.’

Martin Essink, directeur van Euromouldings,  verwoordde het als volgt “Wij richten ons daarbij op ‘nieuw leiderschap’: cooperatief leiderschap, gestuurd op het Rijnlands model, ook in kleine samenwerkingsverbanden Ons doel is onder meer om werk en plezier te verschaffen aan mensen. Ik heb dan ook altijd geprobeerd om een werkomgeving op te bouwen waar je in harmonie samenwerkt, op basis van onderling vertrouwen. Het is bijvoorbeeld belangrijk om de uitzendkrachten op dezelfde manier te behandelen als de vaste medewerkers; met wederzijds respect. Daarnaast zijn wij ons er overigens terdege bewust van wat er (nog) niet goed gaat; dat moet je ook bespreekbaar maken.” Martin Essink nam deel aan het programma 'Inspirerend Leiderschap' van de RSM.

Dr. Maurice de Valk promoveerde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam School of Management op het onderwerp business spiritualiteit. De Valk is ervan overtuigd dat door waarden gedreven leiderschap en zingeving een positieve bijdrage leveren aan de productiviteit en effectiviteit van het bedrijf of organisatie. Zijn promotieonderzoek bevestigt dat.

Noot Redactie: meer artikelen van onze kennispartner RSM/Parttime Master Bedrijfskunde via:

Parttime Master Bedrijfskunde
Rotterdam School of Management, Erasmus University, 

De sleutel tot meer kennis, verdieping en een MSc titel!
Een korte intensieve opleiding met een wetenschappelijke grondslag

 

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Hans Warmenhoven
goed item en ben er voorstander van. edoch ik zie helaas in de praktijk dat er veel bedrijven bezig zijn te re-organiseren en kosten beheersingsprogramma's draaien om te overleven. het momentum voor omkering is daardoor naar mijn mening nog niet zo breed aan de orde. dat die tijd gaat komen staat wel vast maar zal nog even kunnen duren.
positief schrijven is op zich goed maar de realiteit is ook een fact of life.
Hooftzaak, training & team coaching
Goed artikel!

Werknemers vormen samen de organisatie. Organisaties kunnen dus alleen haar ambities waarmaken als hun werknemers het beste uit zichzelf halen. Dat gebeurt, zoals Maurice de Valk ook schrijft, als medewerkers in hun werk kunnen doen waar ze goed in zijn, wat ze leuk vinden en waarin ze hun idealen kunnen verwezenlijken. Uit onderzoek blijkt dat bevlogen werknemers 20% productiever zijn (Willem van Rhenen, hoogleraar ‘Engagement & Productivity’ aan de Nyenrode Business Universiteit). Juist nu is het dus van belang om te investeren in medewerkers, want dat levert rendement op.

Anke van Hooft
Hooftzaak, training & team coaching
Pauline Huijzer
Interessant artikel. Wat ik merk is dat de term spiritualiteit, of zelfs intuïtie wat voor mij het vertrekpunt vormt vaak 'eng' en 'zweverig' klinkt voor nuchtere mensen.
Voor spiritualiteit gebruik ik daarom de Golden Circle formule van Simon Sinek. Met zijn Why, How en What visie laat hij leidinggevenden in organisaties nadenken over het waarom van hun bedrijf. De what is niet zo heel spannend, dat is zelfs vaak iets dat inruilbaar is voor andere diensten of producten. Als je de why goed weet te formuleren heb je de kern te pakken van het bestaan van je organisatie en als je die goed aan je medewerkers kunt uitleggen is de kans vele malen groter dat zij in die visie zullen gaan handelen.

Gebruik maken van je intuïtie doen veel meer mensen dan ze op het eerste gezicht denken en is vaak voor een groot deel terug te voeren op ervaring. Situaties die je onderbewustzijn al eerder tegen is gekomen en waarbij je dan intuïtief wat te doen.

Derhalve vind ik dat dit nieuwe gedachtengoed in heldere rationele taal weergeven kan helpen om het sneller bij management teams te laten landen. Een balans tussen gevoel en verstand dus.
Lex van Haarlem
Eerste reacties zijn: "goed item", "ik ben er een voorstander van", "goed artikel", "interessant artikel".

Vooruit, het onderwerp is terecht uiterst actueel, maar pas op. Hier ligt voorwaar een supervalkuil op de loer voor het streven naar succes als algehele vanzelfsprekendheid in onze maatschappelijke cultuur, en voor grote ego's in het bijzonder.
Een valkuil die van het Goede Leven de ultieme wereldse karikatuur en aanfluiting, zoniet een radicale mislukking maakt en de zaak totaal op z'n kop zet, namelijk:

De valkuil van het vanuit opportunistische inzichten aan de slag gaan met spiritualiteit, zingeving, zelfreflectie etc. (noem het hele werkveld gemakshalve maar even 'spiritueel management' of iets dergelijks) als middel - of nog erger: als nieuw 'managementgeloof' - om organisatiedoelen en/of -continuïteit te realiseren.

Maurice de Valk
Dank voor de positive reacties, ben het eens met de valkuilen. Voordat je met business-spiritualiteit aan de gang kunt moet je door een grondig en diep (groeps) proces van zelfanalyse. Dat doen we via de zogenaamde Perikles Sessies die zijn Philips in 2007 geïntroduceerd door Adviesgroep Intermedic. www.intermedic.nl Beware of the to do's en to don't van zingeving zoals beschreven in "Hoe wordt ik een rat" van Joep Schrijvers als 'braaftaal' . Mijn onderzoek toont aan dat in de juiste handen en juiste voedingsbodem voor werken met waarden, deze benadering tot succesvolle bedrijfsvoering leidt. Conform de ideeën van Semmler, Eckard Wintzen, Anselm Grun en Covey. Paul de Blot besteedt hier ook aandacht in in zijn werkcolleges op Nyenrode. Dirk van Dierendonk (RSM) doet inmiddels baanbrekend onderzoek naar de meerwaarde van spiritualiteit in bedrijfsvoering.
Lex van Haarlem
Beste Maurice,

Misschien zoek ik spijkers op laag water en doe ik je tekort. Maar door bijvoorbeeld een zin als "Mijn onderzoek toont aan dat [in de juiste handen en juiste voedingsbodem voor werken met waarden], deze benadering tot succesvolle bedrijfsvoering leidt" kom ik toch niet goed los van mijn neiging om tegengas te geven tegen wat jij zegt.

Zo'n suggestie van spiritualiteit als benadering/middel voor een succesvolle bedrijfsvoering klinkt mij eerlijk gezegd eerder conventioneel 'on-spiritueel' in de oren dan spiritueel.

Misschien ligt de zaak in essentie wel andersom:

Bij een toenemend aantal mensen in de samenleving, die van binnenuit gemotiveerd zijn om te werken aan de eigen spirituele ontwikkeling, wordt het (met het oog op een succesvolle bedrijfsvoering) steeds meer een vanzelfsprekende voorwaarde voor organisaties om voor zelfbewuste spirituele mensen een context te bieden, waarin zij goed kunnen functioneren.
Of anders gezegd: in zo'n samenleving gaan organisaties op den duur 'vanzelf' aan human being management of spiritueel managment doen, omdat de mensen in organisaties steeds vaker 'gewoon' spiritueel zijn.

Of nog anders gezegd: als steeds meer mensen in een organisatie zichzelf en i.h.a. de mens als 'homo spiritualis' zien, dan komt er een moment dat de eigen (bedrijfs)spiritualiteit als uniek en wezenlijk deel in de cultuur van zo'n organisatie vanzelfsprekend is.

Het ligt dan voor de hand dat zelfs ook afstandelijke niet-spirituele waarnemers of deskundigen die zichzelf en de mens in het algemeen nadrukkelijk niet zien als 'homo spiritualis' (niemand hoeft zich hier overigens aangesproken te voelen) gemakkelijk concluderen dat de resultaten van zo'n organisatie niet kunnen worden losgezien van de spirituele aspecten in de bedrijfsvoering.
De gedachte dringt zich dan toch weer gemakkelijk op dat human being management of spiritueel management een managementhulpmiddel is dat je (al of niet) in een organisatie kunt toepassen om 'gewone' managmentdoelen te bereiken.
Maurice de Valk
Ja Lex, zo kun je het inderdaad het beste zien. Inside-out. Dank voor je reactie!
Jan Tanis
Lid sinds 2019
Beste Maurice,

Mooi artikel dat ik net heb gedeeld op een Linkedin groep over 'nieuwe leiders binnen publieke veiligheid'.

Gisteren op een congres geweest van deze groep, waarbij Defensie, Brandweer, Politie en GHOR van Nederland bijeen waren om te praten over 'nieuwe leiders'. Wat naar voren kwam is dat leiders meer vanuit hun hart moet leiden dan met hun hoofd (en handen). Ik praat hier niet over verhoudingen in percentages hoofd/hart, waarbij het hart meer dan 50% moet bepalen, maar over het feit dat er meer dan nu aandacht aan de intuïtie 'moet' worden geschonken. Ook in de geüniformeerde wereld krijgt dit (terecht) steeds meer aandacht.

Wat ik daarbij lastig vind om te beschrijven is de juiste balans tussen Hoofd, Hart en Handen. Iemand een goed suggestie?!

Verder vind ik de reactie van Lex ook leuk om te lezen en interpreteer ik deze meer als een kip-ei verhaal. Het doet er eigenlijk niet toe wat er eerst was, de individuele spiritualiteit of de business spiritualiteit. Het feit dat de Kip en het Ei elkaar in stand houden is veel belangrijker!!

Jan Tanis
Collega-coach Defensie en Trainer leiderschapsmodules binnen de Luchtmacht
Robert Bridgeman
Sterk artikel Maurice! Afgelopen vrijdag mocht ik Paul de Blot ontmoeten, een prachtig mens.

Ik zie het als een kwestie van hoogstens een jaar of twee is voordat business spirituaiteit werkelijk doordringt binnen Nederland. Die conclusie trek ik na het bestuderen van cultuurveranderingen op dit gebied binnen internationale trendsetters.

Ik werk wereldwijd met organisaties als het gaat om bezinning, spiritualiteit, meditatie, mindfulness etc. Je merkt dat het bijvoorbeeld binnen toonaangevende organisaties als Google en Samsung al heel normaal is om een open bezinningscultuur te hebben. Alleen Google al heeft 11 meditatie & mindfulness programma's voor haar personeel.

Afgelopen december waren we bij het Search inside Yourself Leadership Institute in San Francisco, dat ontstond uit een samenwerking tussen Google en Stanford University. Prachtige leiderschaps programma's gebaseerd op mindfulness en emotional intelligence. (We zijn overigens in gesprek om ze dit jaar nog naar Nederland te halen. Dat lijkt te lukken.)

Het is prachtig om te zien dat er een soort Less profit, more happiness driven organisatiemodel ontstaat, niet alleen in het Westen, ik zie het ook in landen als Vietnam gebeuren. Interessante ontwikkelingen. More happiness leidt uiteindelijk t
ot meer winst, en niet alleen financiële winst!

Met warme groet,

Robert Bridgeman
Reynold Chandansingh
Pro-lid
Beste Maurice, dank voor het weer aanzwengelen van deze discussie. En dank aan alle andere voor interessante bijdragen.
Wat mij betreft gaat het vaak mis, omdat mensen spiritualiteit, bezieling, zingeving, etc. vage termen vinden en lastig om mee om te gaan. Terwijl spiritualiteit gezien kan worden als een van de meest alledaagse bezigheden. Want elke dag vragen we ons vooral onbewust af wat de zin is van wat wij doen. Het gaat dan over wie we zijn, waarom we iets doen (of niet doen), wat we doen en hoe wat dat doen. En vooral ook met welke intentie we wat doen. Het speelt zich af op verschillende "niveaus": organisatie, team en individueel.
Het belang wordt stevig onderschat door de vooral technische manier van kijken naar organisaties en naar mensen als human resource.
Als we meer beseffen dat een organisatie vooral een verzameling van mensen bijelkaar is, met meer mogelijkheden dan als human resource, dan ontstaat vanzelf de focus op human being management. Maar dat is helaas nog niet vanzelfsprekend.
Vandaag de dag is het ook niet makkelijk. Er is veel angst in organisaties en bij mensen. Dat betekent enerzijds dat het belang van, en de behoefte aan, zin groot is. Natuurlijk wel in een goede balans met zakelijkheid. Maar ten gevolge van crisis, kostenreductie, etc. is de bereidheid om hier aandacht te besteden erg laag. Behalve bij bedrijven waar de creativiteit van mensen wel gewaardeerd wordt, zoals de genoemde bedrijven.
We hebben dus met z'n allen nog een mooie opgave ...

Meer over Zingeving in werk en organisatie