Volgens de Amerikaanse wetenschapper Richard Florida is de menselijke creativiteit de motor van de economie in de 21^e eeuw. We verschuiven op grote schaal van een industriële economie naar een creatieve economie, waarbij het aftappen en het aanwenden van menselijke creativiteit in het bedrijfsleven een absolute noodzaak wordt. Maar hoe geven we voeding aan onze creativiteit? En hoe komt het dat we soms makkelijk tot nieuwe inzichten komen, die leiden tot baanbrekende innovaties?

Henry Ford doet inspiratie op in de slachthuizen van Chicago. Daar worden de karkassen aan de lopende band naar de verschillende vleesverwerkers gebracht. In 1913 komt de eerste T-Ford van de assemblagelijn. Door toepassing van een idee uit een andere sector nam bij Ford de productietijd af van 14 uur naar 93 minuten.

Verfblikken zijn over het algemeen moeilijk te openen en te sluiten. Bovendien verloopt het uitschenken van de verf niet altijd vlekkeloos. Reden voor de Amerikaanse verffabrikant Dutch Boy, om een paar jaar geleden, een nieuw verfconcept in de markt te zetten. De inhoud blijft hetzelfde, maar de verpakking zorgt voor een omwenteling in de verfbranche; de verfpot is van licht plastic en de afsluiting vindt plaats door middel van een schroefdop. Door het toenemende gebruiksgemak en de handzame verpakking schiet de verkoop van het nieuwe verpakkingsconcept omhoog.

                                                                                                               Lopende Band T-Ford 1913

Elk van deze voorbeelden toont aan waartoe we creatief in staat zijn. Door te spelen met onze fantasie en zaken vanuit een ander perspectief te bekijken, kunnen we komen tot nieuwe inzichten. Op deze manier wordt een fietszadel omgezet in een stierenkop, is een auto een betaalbaar massaproduct geworden, en brengen we een kleine revolutie in de verfbranche teweeg. Tegelijkertijd dringt de vraag zich op waarom het zo lang geduurd heeft voordat een nieuwe verpakking voor verf op de markt kwam? Hoe kan het dat een concept uit de 19^e eeuw, dat zo weinig gebruiksgemak biedt, zo lang stand heeft kunnen houden? De uitspraak van de arts Albert Szent-Györgyi lijkt hiervoor een verklaring te geven:

‘Discovery consist of looking at the same thing as everyone else and see something different’

De quote van de Hongaarse Nobelprijswinnaar geeft treffend weer waar het bij veel nieuwe ontdekkingen om gaat. We kijken de hele dag om ons heen, maar we herinneren ons maar een fractie van wat we hebben ‘gezien’. Kijken kost geen enkele moeite. Het is net zo makkelijk als ademhalen. Voor zien moet je een zekere inspanning leveren en betrokken zijn. Het vereist oefening, een lange adem, en de nodige concentratie. De Amerikaanse consultant Jay Abraham merkte eens op dat de straten geplaveid liggen met goede ideeën. Alleen zien we de meeste hiervan niet. Waar het in dit ideeëntijdperk op aankomt, is dat je van perspectief kunt wisselen en de waarneming af en toe een creatieve draai geeft. Het verschil tussen de top en de rest is niet positief denken, maar wat ik mindset noem: de manier waarop je standaard naar de dingen kijkt en nieuwe mogelijkheden ziet, aldus ’s werelds best betaalde consultant.

In het boek 'A Whack on the side of the Head’ van Roger von Oech is het volgende plaatje opgenomen:

Volgens de Amerikaanse schrijver zien de meeste mensen er niet meer dan een vraagteken in. Alleen een enkele creatieve geest, die openstaat voor meerdere betekenissen, komt met alternatieven op de proppen. Hij ziet bijvoorbeeld in dat het plaatje ook een vogel kan zijn, of een zeehond, die een bal op zijn neus houdt. Die laatste variant zie je pas als je de afbeelding omdraait!

Von Oech beweert dat we in onze Westerse samenleving teveel blindstaren op het ‘juiste antwoord’. Deels heeft dat met ons schoolsysteem te maken. Een Amerikaanse  student heeft na zijn afstuderen zo’n 2.600 testen tijdens zijn onderwijsloopbaan  gemaakt, die min of meer gericht zijn op het goede antwoord. Dat is een nobel streven bij het oplossen van een wiskundig probleem, maar de werkelijkheid zit vaak minder logisch in elkaar. In het dagelijkse leven moeten we juist openstaan voor verschillende antwoorden, waardoor het mogelijk wordt nieuwe oplossingen te zien.

Maar in ons drukke werkzame leven worden we vaak gedicteerd door de waan van de dag en willen zo snel mogelijk resultaat zien. Er staat teveel op het spel en we hebben weinig tijd om de platgetreden paden te verlaten. Om die impasse te doorbreken moeten we zo nu en dan het lef hebben om nieuwe wegen in te slaan. Volgens de Canadese auteur Derm Barrett kan dat door in ons dagelijks leven meer open te staan voor paradoxen en ambiguïteit. Barrett spreekt in zijn boek ‘The Paradox Process’ over meta-logische vaardigheden, die een aanvulling zijn op de logische vaardigheden, zoals de analyse en de rede. Door gebruik te maken van deze vaardigheden komt men vaak tot verrassende inzichten en worden hardnekkige vooronderstellingen doorbroken. We kijken nog iedere dag naar dezelfde werkelijkheid, maar leren beter problemen te doorzien en nieuwe mogelijkheden te zien.

 Het blok in de hoek

Wie naar het bovenstaande figuur kijkt ziet een ruimte met een blok dat een gedeelte van de hoek opvult.  Maar als we langer de tijd nemen zien we dat het blok plotseling aan de buitenkant van een groter blok verschijnt. En wie zich blijft concentreren op het bovenstaande plaatje, en een nog groter beroep doet op zijn paradoxale mindset, ziet uiteindelijk dat het kleine blok in het grote blok wordt uitgesneden. Die laatste variant vereist meer oefening. En dat is n0u precies waar het bij creatief denken om gaat. Door niet alleen maar een vluchtige blik te werpen op deze illusie, maar ook aandachtig te kijken en te spelen met ons waarnemingsvermogen, zien we veel meer mogelijkheden.

Wie denkt dat het voorgaande vage borrelpraat is komt bedrogen uit. Sinds mensenheugenis hebben wij al gebruik gemaakt van tegenstellingen en paradoxen voor creatieve doeleinden. Wie twintigduizend jaar geleden de boemerang heeft uitgevonden moet een paradoxale denker zijn geweest. En wat te denken van het glazen raam dat door de Romeinen is ingevoerd; dat zorgt ervoor dat de lucht buiten blijft en het licht erin komt.

Ook Henry Ford moet zo’n honderd jaar geleden het belang van tegenstellingen hebben ingezien. Door een aantal conflicterende doelstellingen als uitgangspunt te nemen liep in 1913 de eerste Ford van de lopende band. Ook in onze tijd maakt men gebruik van paradoxen om de innovatie een stimulans te geven.

Ingenieurs van Tata Steel in IJmuiden vroegen zich af hoe je auto’s crashbestendiger kunt maken door deze lichter te maken. Die vraag leidde uiteindelijk tot de ontwikkeling van TRIP-staal. In geval van een ongeluk is dit nieuwe staal rekbaar genoeg om de energie van een botsing op te vangen en tegelijkertijd voldoende sterk om de automobilist te beschermen. Bovendien is de auto ook nog een stuk lichter en daardoor zuiniger. De nieuwe staalsoort vindt tegenwoordig gretig aftrek bij onze oosterburen en wordt daar in verschillende onderdelen van de auto toegepast.

Bij NedTrain, het onderhoudsbedrijf van de NS, werkt men op het eerste gezicht met twee tegenstrijdige scenario’s. Weliswaar staat het leiderschap van het management zoveel mogelijk in dienst van de medewerkers en hun talenten, maar wordt er ook meer van het personeel verwacht, omdat de dienstverlening naar de opdrachtgevers toe is verzakelijkt.  Deze paradox tussen de interne en externe bedrijfsvoering, heeft in 4 jaar tijd tot een personeelsreductie van 25 procent  geleid. Maar dankzij een uitgekiend ideeënmanagementsysteem levert de werkvloer nu een belangrijke bijdrage aan de innovatiekracht van het bedrijf. In amper 2 jaar tijd werden 4000 ideeën ingebracht, waarvan er zo’n 1.100 zijn geïmplementeerd. De prestaties die het Nederlandse bedrijf tegenwoordig levert zijn in de Europese spoorwegbranche van een ongeëvenaard niveau.

Uit onderzoek komt duidelijk naar voren dat een paradoxale mindset bevorderlijk is voor de creativiteit. Door conflicterende doelstellingen, concepten of afbeeldingen, stijgt ons denkproces vaak boven zich zelf uit. De condities worden geschapen voor nieuwe gezichtspunten, waarbij volop ruimte is voor ambiguïteit en incongruentie. Omdat veel organisaties en hun werknemers in een steeds complexere omgeving moeten opereren is een mindset die alleen gericht is op efficiency niet langer voldoende.

Het voorgaande toont aan, dat als we tegenstellingen onderkennen en willen omarmen, we een flinke impuls geven aan onze creatieve geest, en de kans op een innovatieve doorbraak aanmerkelijk wordt vergroot.

Bronnen:

Abraham, J. (2000) Getting everything you can out of all you’ve got, St. Martins Press, N.Y.
Argote, L., Gino, F., Miron-Spektor E. (2011) Paradoxical Frames and Creative Sparks. In: Organizational Behavior and Human Decision Processes, 116, 229-240.
As, A. van (2012) Vierkante Wielen, Kluwer, Deventer.
Barrett, D. (1998) The Paradox Process, Amacom, New York.
Florida, R. (2011) The Rise of the Creative Class, Basic Books, New York.
Godin, S. (2008) Purple Cow, Penguin Group, New York.
Oech, R. von (2008) A Wack on the Side of the Head, Warner, New York.