Positief denken is de moeder aller managementadviezen. Toch is er volgens Richard Engelfriet helemaal geen bewijs dat positief denken helpt. Daarnaast heeft het ook een duistere keerzijde.
Dit is de laatste managementmythe die ik voor ManagementSite schrijf. Ik zal beginnen met een persoonlijke ontboezeming: ik heb zelf als trainer jarenlang gepredikt dat je vooral positief moet denken. Geloof in jezelf. Blijf zoeken naar kansen als het tegenzit. Denk altijd in mogelijkheden.
Inmiddels ben ik radicaal van dat geloof afgestapt. De reden is eenvoudig: het bewijs dat positief denken leidt tot meer succes, rammelt aan alle kanten.
Het grootste probleem is dat de studies gebaseerd zijn op vragenlijsten: mensen mogen zelf aangeven of ze van zichzelf vinden dat ze positief denken. Dat is erg subjectief en staat mijlenver af van een gecontroleerd experiment waarbij we de ene groep een echt medicijn geven en de andere groep een placebo.
En dat is nog maar één probleem. Wetenschapper Anthony Ong bestudeerde vele onderzoeken en vond veel uitkomsten van het kaliber ‘causaal geluld, maar correlationeel gevuld’. Oftewel: met hetzelfde gemak waarmee positiviteitsgoeroes claimen dat positief denken leidt tot succes, kun je ook claimen dat succes leidt tot positief denken. Als er al een verband te vinden is.
De nadelen van positief denken
Naast het ontbreken van bewijs heeft positief denken veel morele bezwaren. Kritiek geven tijdens een vergadering zonder een optimistisch alternatief? Zeggen dat je niet gelooft in die nieuwe methode? Met een beetje pech zetten je collega’s je weg als droeftoeter, vooruithuiler of negatieveling.
Psychologen waarschuwen dat de huidige tyrannie van positief denken kan leiden tot psychische problemen . Door te benadrukken dat je altijd positief moet denken, kunnen mensen niet meer omgaan met tegenslag. Ze weten zich geen raad als het onverhoopt tegenzit en denken dat ze falen als ze na een tegenslag in de put zitten.
Daarnaast zorgt positief denken voor het onderschatten van risico’s. Wie ergens in gelooft, ontwikkelt een blinde vlek voor rampspoed. De debacles kennen we allemaal: van de Noord-Zuidlijn in Amsterdam, de SS Rotterdam en de rampspoed bij FC Twente tot de bankencrisis. Allemaal veroorzaakt doordat we veel te rooskleurig dachten.
Tot slot leidt de claim dat positief denken leidt tot succes, op een grote nadruk op individuele verantwoordelijkheid. Een sollicitant die somber is na een jaar vol afwijzingen? Niet zeuren: begin nou eerst maar eens wat positiever in het leven te staan. Wie somber blijft, heeft werkloosheid aan zichzelf te danken. Net zoals die ondernemer die amper het hoofd boven water kan houden en slecht slaapt van de zorgen over de toekomst van hem en zijn gezin.
Olympisch kampioen en voormalig kankerpatient Maarten van der Weijden benoemt dit probleem in zijn biografie: 'De illusie dat je een grotere kans maakt kanker te overleven door positief te denken, door te vechten, vind ik zo afschuwelijk voor de patiënten die het níet halen. Alsof die dan te weinig hun best zouden hebben gedaan'.
Dus moeten we allemaal maar negatief gaan denken?
Ik heb al heel wat discussies gevoerd met aanhangers van positief denken. Opmerkelijk genoeg reageren zelfs de grootste optimisten behoorlijk negatief op mijn kritiek. En vinden het helemaal niet grappig als ik hen daar op wijs.
Inhoudelijk is de meest gehoorde tegenreactie uit de tsjakka-hoek: ‘Lekker is dat. Dus dan moeten we allemaal maar negatief gaan denken’.
Lieve lezers van ManagementSite, read my lips: ik ben geen voorstander van positief denken. Ik ben ook geen voorstander van negatief denken. Ik ben een voorstander van denken.
Denken helpt ons verder. Geloven in sprookjes niet. Ik hoop dat we in plaats van dichter bij ons gevoel eens wat dichter bij onze hersens gaan staan en ik hoop dat de serie ‘managementmythe van de maand’ daar een bijdrage aan heeft geleverd. Ik wil Willem Mastenbroek en de redactie hartelijk danken voor het getoonde lef om deze serie te publiceren en de vruchtbare feedback. En uiteraard wil ik de lezers van ManagementSite bedanken voor de vele reacties.
Ik wens jullie veel wijsheid toe.
Richard Engelfriet.
Eerder verschenen in de serie Managementmythe van de maand:
Gerelateerde artikelen
Managementmythe van de maand: de piramide van Maslow
Richard Engelfriet
Managementmythe van de maand: Uit je comfort zone komen
Richard Engelfriet
Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren
Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)
Word een pro!
SCHRIJF MEE >>
De vraag is hoe we onze interne beslis en besluitvormingssystemen die- als vanzelf denken - en ons kant en klare eindproducten aanreiken - werken. Niet door middel van denken. Want in wezen kan en voelt/ziet elk mens heel goed wat de zin en onzin is.
Ieder mens heeft een eigen shitdetector, oplossingenfabriekje en zo Weet, voel of zie je dondersgoed wanneer er iets niet klopt. Dan sta je op scherp, wordt je alerter, bewuster van de zin en onzin en ga je op een bij jou passende manier jezelf verhouden tot de nieuwe situatie. Vervolgens kunnen we door te redeneren het maken van nieuwe combinaties, combineren van feiten met ideeën en al bestaande mogelijkheden en zo komen we verder of niet. Want soms zit het mee en soms zit het tegen Het leuke is dat iedereen dit aldoor doet. Zonder daar je daar een moment over na hoeft te denken.
Elke hype is onzin, maar er wordt geld mee verdiend.
De psychologie heeft de laatste jaren heel wat vooruitgang geboekt in de theorievorming en onderzoek over 'normaal gedrag' en 'positieve psychologie'. Deze literatuur is heel interessant en toont wel degelijk aan dat een positieve benadering stukken duurzamer is. Ook in de wereld van de organisatiepsychologie zijn er uitstekende onderzoeken in deze beschikbaar.
Maar het is het hypen dat ons parten speelt. Ik hou niet van een taal waarbij we spreken van aanhangers en tegenstanders, van geloven of niet. Dan zijn we ideologiserend bezig met gedrag. Terwijl we ons dienen te beroepen op degelijke kennis, wetenschappelijk tot stand gekomen indien mogelijk. En daar waar we geen of onvoldoende wetenschappelijke kennis hebben, moeten we voorzichtig denken, en een toetsing inbouwen in ons handelen (cf. evidence based).
Gewoon denken! Werkelijk geniaal!
Heeft u er heel lang over na moeten denken?
@Patrick:
1. Kun je 1 voorbeeld (inclusief referentie) geven van zo'n onderzoek vanuit de (in de wetenschap overigens omstreden) positieve psychologie die evidence-based is, en dus niet gebaseerd op vragenlijsten waarbij mensen zelf mogen aangeven of ze zichzelf positief vinden denken?
2. Het lijkt me dat jouw standpunt net zo ideologisch geladen is als het mijne. Je zegt immers dat je niet houdt van 'taal waarbij we spreken van aanhangers en tegenstanders, van geloven of niet'. Ook daarmee duidt je op een ideologie waar jij voorstander van bent. En je bent tegenstander van 'mijn' methode die je 'hyperig' vindt ;-)
@Hannie: Persoonlijk vind ik het een beetje mager dat je zegt dat je mijn onderbouwing mager vindt, omdat je dat standpunt verder totaal niet onderbouwd. Ik ben van postuur overigens wel mager met mijn 69 kilo lichaamsgewicht en 1.97m lengte ;-)