“Robuustheid is het vermogen van organisaties om onder veranderende omstandigheden in de kern hetzelfde te blijven. … Robuustheid is een vermogen dat onzichtbaar blijft als je focus er niet op gericht is. Het is wat de organisatie dagelijks is. Zoals het landschap dagelijks is. Robuustheid van het landschap valt pas echt op, als er iets in het landschap verandert, of als je er na jaren terugkomt en er blijkt niets veranderd.” – Uit ‘Onveranderbaarheid van organisaties’, Van Oss en van ’t Hek (2009)
‘Het is belangrijk dat er een cultuuromslag komt.’ Je herkent ongetwijfeld als dit wordt geroepen, dan is het al bijna gedoemd te mislukken. Mooi voorbeeld van afgelopen week is dat zowel ABN Amro als Rabobank aankondigden de bonus in de vorm van salarisverhogingen weer in te voeren. In de media regende het kritiek, want met een salarisverhoging voor de onmisbare toptalenten en topmanagers verdween de gepredikte ‘cultuuromslag’ zo in de prullenmand. Immers welke signalen geef je naar stakeholders af, zoals klanten en medewerkers, als je het salaris zomaar verhoogt terwijl daar (nog) geen betere prestaties tegenover staan?
Ondanks verbeterinitiatieven van minister Dijsselbloem om bonussen te beperken en banken die nieuwe kernwaarden formuleren, kondigden bestuurders van diezelfde banken wederom aan dat de bonus nodig is om toptalent te behouden en aan te trekken. Terwijl je ook kunt denken ‘kan het niet anders’? De online schoenenfabrikant Zappos biedt sollicitanten 2000 US dollar aan om uit het sollicitatieproces te stappen. Omdat zij professionals willen hebben die echt de cultuur omarmen en verder kijken dan de financiële beloning. Een ander voorbeeld is Handelsbanken waar ze geen sales targets of bonussen kennen, hun overtuiging is dat ze hiermee niet het juiste gedrag naar hun klanten stimuleren en de groei afbreekt.
Er zijn twee redenen waarom de bonus bij veel banken en andere organisaties gewoon blijft bestaan en de ‘cultuuromslag’ uitblijft. Hier gaat het over de bonus, maar binnen elke organisatie heersen bepaalde denkbeelden en overtuigingen die onbetwistbaar zijn en een ‘cultuuromslag’ in de kiem smoren.
1. Self-fulfilling prophecy
Allereest het fenomeen van “self-fulfilling prophecy”, een zichzelf waarmakende voorspelling. Dit betekent dat zodra je denkt dat de bonus werkt om toptalent te behouden, werkt de bonus ook om talent te behouden. Met als gevolg dat informatie die tegenstrijdig is met het eigen denkbeeld (‘de bonus is onvermijdelijk om toptalent te behouden’) en of persoonlijke belangen (‘toch wel fijn zo’n mooie variabele beloning elk jaar’) simpelweg wordt genegeerd. En op het moment dat dergelijke denkbeelden ter discussie worden gesteld, zijn er defensieve reflexen om te beschermen tegen de bedreiging van dat denkbeeld. Auteurs als Arend Ardon, Hans Vermaak maar ook Pim Bouwman en Loes Wouterson beschrijven praktische hulpmiddelen om defensieve reflexen te herkennen en doorbreken en zo tot nieuwe denkbeelden en acties te komen.
2. Self-fulling system
Daarbij is er een nieuw fenomeen die maakt dat een dergelijke opvatting onbetwistbaar blijft: een self-fulfilling system. Een zichzelf waarmakend systeem. Vanuit het systeemperspectief is een organisatie een spinnenweb van sociale processen, relaties en interacties tussen individuen die samen de organisatie betekenis geven. Zoals Homan het zegt een organisatie is een verzameling van betekenis-eilanden, tegenwoordig noemt hij het “keukentafels”. Formele afdelingen en teams en informele wandelgangen, netwerken en groepen, vormen dit soort eilanden. En door de interacties die op zo’n eiland plaatsvinden raken bepaalde denkgewoontes ingeslepen. Daarbij speelt dan ook nog power play. Niet elk eiland heeft namelijk een gelijke stem. De stem van het bestuur weegt zwaarder dan de stem van het call center.
Kortom, net zo hard als bestuurders bij Handelsbanken niet geloven in bonussen, gelooft men binnen ABN Amro en Rabobank er wel in. En ten spijt alle initiatieven om de cultuuromslag te realiseren blijven er in beton gebeitelde denkbeelden die buiten alle discussie verheven zijn. Het sociale systeem, en de verzameling betekeniseilanden, zorgen ervoor dat je gevangen blijft binnen dat denkbeeld. Een financiële crisis en wat kritische (externe) geluiden uit de buitenwereld veranderen het denken en doen niet zomaar wanneer het vermogen zo robuust is om in de kern hetzelfde te blijven.
Wanneer bepaalde denk(paden) zo platgetreden zijn, dan is de vraag of reflectie met de bestaande spelers nog zin heeft?
Wat ‘denk’ jij?
Bronnen
Interview met Edgar Schein: ‘De angst om te leren’. http://hansvermaak.com/wp-content/uploads/edgar-schein-de-angst-om-te-leren-origineel.pdf
Homan, T. (2013). Het Et-cetera principe: een nieuw perspectief op organisatieontwikkeling.
Van Oss, L. Van & Van ’t Hek, Jaap (2009). Onveranderbaarheid van organisaties.
Vermaak, H. (2009). Plezier beleven aan taaie vraagstukken: werkingsmechanismen van vernieuwing en weerbaarstigheid.
Reacties
Net als het individu een persoonlijk script heeft, waarin hij of zij onbewust heeft vastgelegd hoe hij reageert op zijn omgeving, zo heeft een organisatie een organisatiescript. Voor een individu is het bewust worden van zijn script en groei naar autonomie van zijn script al een hele opgave. Voor een organisatie is het loskomen van het script bijna onmogelijk. Het bewust worden ervan is het best haalbare. Dus zou de ABN AMRO top zich moeten realiseren dat ze vastzitten aan het script van de oprichters, van de VOC. Hoe dat script was, laat zich raden. Op avontuur gaan, heersen over handelsroutes en handelsmores, blijven streven naar aanzien en rijkdom.
Mensen veranderen hun gedrag en denken zelden uit eigen beweging. We denken en handelen allemaal in vaste patronen, ook als die niet-helpend zijn, en als iets eenmaal een patroon is, hou je onbewust en hardnekkig daaraan vast. Ook al wijk je soms even af, uiteindelijk keer je terug naar de bekende groef waarin je ronddraait.
Echt veranderen doen mensen meestal pas als de omstandigheden hen daar onverkort toe dwingen. Je loopt keihard met je hasses tegen een grote muur aan die niet opzij gaat. Dit vraagt toch wel om een andere benadering. Je denkwijze blijkt niet meer te voldoen.
De bankiers in uw betoog houden vast aan hun wereldbeeld van voor de crisis. De crisis heeft een tijdje voor verwarring, pijn, schade, onbegrip, verbijstering en chaos gezorgd. Maar het viel allemaal wel mee: bijna niemand werd vervolgd, alleen anderen – werknemers uit lagere regionen- werden ontslagen, de politiek bleek tamelijk tandeloos en had zelf ook geen zin in verandering. En de bank blijkt voor allerlei zaken toch weer nodig. Kortom, er is eigenlijk niets aan de hand, bonussen kunnen gewoon weer, niet rechtsom, dan linksom, wie maakt ons wat, we zijn onmisbaar, niemand snapt het zo goed als wij, we zijn de baas, we hebben de maatschappij in ons zak.
Alleen al het feit dat op deze interessante website vrijwel nooit iemand van een van de grote banken inhoudelijk reageert op dit soort discussies, zegt al genoeg.