Vuistregels voor gedragsverandering (1)

Hoe krijgen we beweging in gedrag? Een vraag waar velen mee worstelen. Dat komt doordat we gedrag willen aandoen en liever niet praten over (wan)gedrag. En dat werkt niet echt bevorderlijk. Daarnaast leunt gedragsverandering te eenzijdig op het betekenis geven zonder oog te hebben voor beleving. Ratio en hoofd dicteren over emotie en lichaam. De focus ligt op bedenken zonder aandacht voor het zelf uitvoeren. Gedragsverandering is hiermee vooral praten en vertellen, waardoor oefenen en onderzoeken het onderspit delven. Tijd dus voor een andere aanvliegroute bij gedragsverandering. De volgende vuistregels helpen daarbij.

Vuistregel 1) Verander in de praktijk
Gedrag verandert in en door de praktijk. Het is een vaardigheid die we al doende leren. Daarom heeft het weinig zin om te praten over anders gaan doen. Dat levert flipovers goede bedoelingen op, zonder concrete aanknopingspunten, ordening of prioriteit. Pak het dus praktisch aan, stapje voor stapje. Begin gewoon. Geen woorden maar daden. Pak één onderwerp bij de kop en turf hoe vaak het gewraakte gedrag tot uiting komt tijdens een vergadering of werkoverleg. Luister naar wat letterlijk over tafel komt en zich voor de ogen afspeelt. Haak daar dan op aan. Laat de feiten dus voor zich spreken, want ze spreken boekdelen.

Vuistregel 2) Maak gedrag concreet
Gedrag en denken veranderen niet. Wel een specifieke gedraging of gedachte. In zijn algemeenheid hierover praten doet weinig. Let dus op hoe abstract of concreet wordt gesproken over het doorbreken van gewoonte en gewenning. Zo is de kans klein dat de intentie beter communiceren en meer afstemmen navolging krijgt. Vertaal dit bijvoorbeeld naar ‘bellen, niet mailen’ en naar ‘dagelijks face-to-face contact om de werkdag samen mee te beginnen.’ Maak kwantitatief wat te verstaan onder woorden als beter, vaker, minder en meer. Hoe concreter, hoe eenvoudiger het is om elkaar aan te spreken en elkaar aan te sporen.

Vuistregel 3) Doseer het consumeren
In combinatie met maak het concreet is het cruciaal om bestaande praktijken aan te pakken. Zorg dan wel voor dosering. Voer de verandering in brokjes en laat bewust genieten. Overvoeren is zinloos en onbewust door de strot duwen nog erger. Meng vooral niet alles door elkaar in een bruine ongedefinieerde brei, maar geef in stapjes aan vanwaar naar waarheen gewerkt moet worden. Let daarbij op de volgorde en wederzijdse afhankelijkheid in het ondernemen van de reis. Zo stelde een directie dat het samenwerken met klanten pas mogelijk was als ze het eigen huis op orde hadden, terwijl ze die samenwerking nodig hadden om het huis op orde te krijgen. De oplossing was een geloofssprong met een paar vertrouwde klanten.

Vuistregel 4) Smeed ijzer als het heet is
Een basiskenmerk van anders leren handelen is directe dan wel onmiddellijke terugkoppeling. We moeten het gedragsverandering letterlijk voelen. En in het moment ervaren we veel intensiever de spiegeling op dat wat we hebben gedaan of gezegd. Ga dus niet aan de hitte voorbij door de confrontatie uit de weg te gaan. Dan vervliegt het leermoment. Er later op terugkomen maakt veelal onvoldoende indruk. Het is namelijk mosterd na de maaltijd. Waak zodoende voor het patroon om de confrontatie uit de weg te gaan, zoals te doen gebruikelijk was bij een publieke organisatie. De hitte opzoeken werd een centraal thema in de management ontwikkeling. Oeverloos werd over hitte gesproken zonder het vuur op te zoeken. Niemand ging zich anders gedragen.

Vuistregel 5) Laat gewenst gedrag ervaren
Geen woorden maar daden als het om gedrag gaat. Zowel lichaam als geest moeten ervaren waar het om gaat. Het heet niet voor niets succeservaring. Is lol en plezier hebben belangrijk, zorg dan regelmatig dat er spontaan gekke en leuke dingen gebeuren. Dat kan van alles zijn, zoals een cabaretier in de lunchpauze of mimespelers die uitbeelden hoe bepaalde figuren overkomen. Moet het speelser, introduceer dan spelletjes. Mag het klantgerichter, laat klanten dan spreken en breng co-creatie tot leven. Want gedrag is beleving, een kwestie van voelen en bewust meemaken. Zeg dus niet ‘wij zijn leuk’, maar laat iedereen lachen. Zeg niet ‘wij zijn betrouwbaar’, maar kom afspraken na en overtref verwachtingen.

Vuistregel 6) Maak gedrag bespreekbaar
Ander gedrag wordt onderdeel van de dagelijkse routines als er openlijk over wordt gesproken. Dan moet het huidig voordoen wel echt uit de kast. Want ander gedrag aanleren valt en staat bij het afleren van bestaand gedrag. Aankaarten is dus essentieel. Niet door te propageren dat fouten maken mag. Dat zijn loze woorden. Maar door er een sport van te maken om ineffectief handelen te etaleren. Bijvoorbeeld door een podium op te zetten voor de flater van de week en ludieke verhalen over blunders te verspreiden. Of geef een beloning voor de stomste actie waar iedereen enorm voordeel van kan hebben. Alleen in openheid valt er te leren wat aan gedrag te doen.

In de volgende column komen vuistregels voor het slechten van gedragsbeperkende muren en het creëren van de noodzakelijke omgeving om gedrag te beïnvloeden.