Gedragsverandering in 90 dagen, het kan!

Gedrags- en cultuurverandering zijn momenteel ‘in’. Met name in de top van organisaties klinkt de roep om een cultuuromslag. Het roer moet om, de mindset en het gedrag moeten worden ‘gereset’ en de neuzen moeten weer dezelfde kant op. Het is allemaal makkelijk gezegd, maar in de praktijk verlopen deze cultuuromslagen moeizaam en tergend langzaam. Dat kan ook niet anders, zeggen veel experts, gedrag is nu eenmaal complex en weerbarstig. Dat kun je niet zomaar per drukknop veranderen. Dat klopt. Maar wat er niet bij wordt verteld – en wat de meesten waarschijnlijk ook niet weten – is dat individueel en collectief gedrag best snel en succesvol te veranderen zijn. Je moet alleen weten wat je doet.

In zijn column wees Tjip de Jong onlangs op belangrijke leerpunten van afkickprogramma´s. De punten die hij noemt – willen veranderen is een must, het is belangrijk oude gewoontes te vervangen door nieuwe, maar ook om je te omringen met gelijkgezinden de je op gezette tijden kunnen ondersteunen – zijn krachtig en waardevol. Toch mist er in zijn opsomming een cruciaal element: de tijdfactor. Gedragsverandering is niet alleen succesvol, maar ook betrekkelijk snel te realiseren. Dat is tenminste de conclusie die de Amerikaanse hoogleraar John Norcross op basis van dertig jaar studie naar duizenden pogingen tot ´zelfverandering´ heeft gedaan. Het gaat hier om pogingen die mensen zelfstandig ondernemen om met bepaald gedrag te stoppen (roken, drinken, eten), om nieuwe gedrag aan te leren (gezonde leefstijl, beweging), om betere relaties te vormen en om gelukkiger te worden. Volgens Norcross is het mogelijk om ieder gewenst gedrag binnen 90 dagen te vertonen. Je moet je dan wel een vijftal vaste stappen volgen en de daarbij behorende interventies toepassen. De vijf door Norcross onderscheiden stappen zien er als volgt uit:

• Stap 1: emotionele kickstart
  Alles begint allemaal met de realisatie van een emotionele kickstart. Emoties zijn de motor van verandering. Om succesvol te kunnen ver¬anderen, moet je het écht willen en positieve verwachtingen hebben. Cruciaal is dat je in je eigen mogelijkheden gelooft. Ook is het belang¬rijk dat je positief tegenover de verandering staat en enig optimisme over een goede afloop hebt.
• Stap 2: mentale voorbereiding
  De tweede veranderstap is een gedegen mentale voorbereiding. Begin niet zomaar lukraak met veranderen. Maak liever pas op de plaats en beantwoord een paar cruciale vragen. Wat wil je precies bereiken? Hoe ziet het veranderde gedrag er concreet uit? Wie gaat je bij je gedrags¬verandering helpen en ondersteunen? Wat is een geschikte omgeving om de gedragsverandering te laten plaatsvinden?
• Stap 3: ervoor gaan
  Wanneer het goede gevoel er is en je weet wat je wilt bereiken, is het tijd om in actie te komen. Het gaat erom dat je jezelf oud gedrag afleert en nieuw gedrag aanleert. Al doende kun je zien wat werkt en wat niet. Maak de verandersprong niet te groot. Knip de verandering op in kleine stukjes en probeer die achtereenvolgens op kortcyclische wijze te realiseren. Maak de kloof tussen nu en straks stelselmatig kleiner. En streef niet naar perfectie. Experimenteren, leren en realiseren – dat is de trits waarmee je je gedrag effectief kunt veranderen.
• Stap 4: doorzetten
  Tegenslagen horen nu eenmaal bij veranderingen. Je moet je er alleen niet door van de wijs laten brengen en proberen om de draad zo snel mogelijk weer op te pakken. Hierbij kun je verschillende technieken gebruiken: het vermijden van onnodige risico’s, het afwijzen van dingen die je van je gekozen pad kunnen brengen, het breken met ‘foute’ vrienden en ga zo maar door.
• Stap 5: vasthouden
  De vijfde en laatste veranderstap heeft betrekking op het vasthouden van de verandering. Veranderen is geen project, maar een proces. Zorg ervoor dat het aanvankelijke enthousiasme niet wegebt, maar behouden blijft.

Wie denkt hiermee de heilige graal van versneld veranderen in handen te hebben, heeft het mis. Hoewel het om een bewezen methode gaat, zijn er natuurlijk ook de nodige kanttekeningen bij te maken. de belangrijkste is dat Norcross zich richt op persoonlijke en niet op organisatorische gedragsverandering. De moeilijkheidsgraad van collectieve gedragsverandering ligt aanzienlijk hoger. Daar staat tegenover dat je bij collectieve gedragsverandering gericht gebruik kunt maken van de kracht van de massa: ‘sociale besmetting’, netwerkvorming en collectieve leerprocessen leiden ertoe dat collectieve veranderingen veel sneller kunnen verlopen. Je kunt bijvoorbeeld de positieve energie van ´koplopers´ gebruiken om versneld in beweging te komen. Ook kun je volgers op verschillende manieren stimuleren om zich bij leiders of koplopers aan te sluiten. Mits je de stappen en de daarbij behorende interventies herdefinieert en bijstelt, kun je ook in organisaties binnen 90 dagen echte ´veranderslagen´ maken.

Hans van der Loo is auteur van het binnenkort te verschijnen boek ´Vaart maken – Energiek veranderen in 90 dagen´.