Vuistregels voor gedragsverandering (3)

In twee eerdere columns is stil gestaan bij het concreet maken van gedrag, het slechten van gedragsbeperkende muren en het bespelen van de omgeving. Maar er is meer om ander gedrag van de grond te laten komen en mensen te helpen zichzelf te ontstijgen.

Vuistregel 13) Gebruik bevliegende taal
Ander gedrag omarmen is een kwestie van goed verkopen. Gebruik daarvoor gevleugelde begrippen die tot de verbeelding spreken, de lading dekken en snel een eigen leven gaan leiden. Zoek dus naar inspirerende verwoordingen die als een virus een epidemie veroorzaken. Zo valt overal te horen: ‘Even omdenken’, om bestaande gedachtegangen te doorbreken. Eenvoudig en effectief. Ga dus niet voor gortdroge eufemismen en uitgekauwde clichés zoals: ‘We willen een betrouwbare partner zijn van onze klant.’ Kies ook niet voor abstracte waarden als klantgericht of resultaatgericht. Ze spreken nauwelijks tot de verbeelding.

Vuistregel 14) Speel met rollen
Het stereotype beeld van een rol beïnvloedt hoe we ons gedragen. Laat medewerkers maar eens de rol spelen van de directeur. Het is frappant hoe snel ze bazig en opstandig gedrag gaan vertonen. Dus moet iemand leren verantwoordelijkheid te nemen, zet degene voor de groep om leiding te geven. Last van opwaarts delegeren? Geef de notoire opgooiers de rol van ontvangers en laat voelen wat het is om van alles in de schoenen geschoven te krijgen. Last van iemand die initiatieven remt? Geef diegene dan de rol van aanjager, initiator of gasgever. Kies voor duidelijk rollen met een naam die past bij het gewenste karakter. En houdt de speler aan die rol. Niet iedereen is even rolvast.

Vuistregel 15) Verbind consequenties
Anders leren gedragen heeft veel weg van (her)opvoeden en (re)conditioneren. Daarbij hoort het verbinden van consequenties aan gedrag. Slechts één melding maken dat het nu echt afgelopen moet zijn met het te laat komen voor het overleg maakt geen indruk. Wat wel indruk maakt is aankondigen dat de volgende keer we precies om 9 uur beginnen en wie niet op tijd is, die komt er niet meer in. Vervolgens om 9 uur de deur op slot doen en iedereen die te laat was zich één voor één laten verantwoorden voor de groep aan het einde van het overleg. Natuurlijk is dit geen remedie voor asociale hufterigheid. Daar zijn zwaardere consequenties voor nodig.

Vuistregel 16) Maak gedrag zichtbaar
Gedragingen, gedachten en gevoelens nestelen allemaal in de taboesfeer. Daar spreken we liever niet over. Dat blijkt wel uit de organisatie als ijsberg, waar het gedrag ondergedompeld is in het ijskoude water. Maak gedrag dus weer zichtbaar. Speel met de irritatie, frustratie of de domper van de week. Het helpt de lucht te klaren. Natuurlijk ook het leukste moment niet vergeten. Waar hebben we kostelijk om moeten lachen? Wie gaf heel veel energie en verdient extra waardering. Waak er wel voor dat veroordelen meteen in de kiem wordt gesmoord en dat misbruik van openheid direct wordt aangekaart. Maak gedrag zichtbaar nooit zonder vuistregel 15.

Vuistregel 17) Houd verbinding met anderen
Gedrag ontstaat in wisselwerking. Kijk dus naar lichaamstaal tijdens interacties en zie wanneer iemand afscheid heeft genomen. Eenmaal vertrokken in gedachten neemt degene niets meer op en gaat elke boodschap verloren.

Zo oreerde een directeur eindeloos lang over een reorganisatie, terwijl niemand meer in contact stond. Men was in gedachten al de kans op ontslag aan het bekijken. Het in eigen gedachten verzinken gebeurde ook bij een Burgemeester die de aftrap gaf van een herstructurering. De brandweercommandant zat op de eerste rij pontificaal te slapen. Het werd niet eens opgemerkt.

Vuistregel 18) Leg de verantwoordelijkheid waar die hoort
De veranderleer gaat ervan uit dat management verantwoordelijk is voor verandering. Gevolg is futiele pogingen om elkaar tot ander gedrag en zienswijzen te bewegen. Vandaar de voorliefde voor interveniëren en overtuigen. Maar voor anders gaan denken en doen ligt dit wezenlijk anders. Iedere volwassene is de manager van het eigen lichaam en baas in eigen hoofd. Leg de verantwoordelijkheid dus daar waar die thuishoort; bij ieder individu. De bedoeling is dat iedereen uit eigen beweging met zichzelf bezig gaat. Laat een ieder dan wel nadenken wat ze zelf moeten doen om ingesleten opvattingen en vanzelfsprekende praktijken te doorbreken. Uit onderzoek blijkt dat slechts enkelen hier een beeld van hebben.

Om anders te leren gedragen vergt veel training en oefening. Hierbij geldt de kracht en noodzaak van de herhaling, soms wel honderd keer om een automatisme te worden. Daarnaast zetten deze vuistregels los van elkaar weinig duurzaams in gang. Pak het dus integraal aan. Dan is het veel minder lastig dan we denken. En met die gedachte begint elke verandering.