Excelleren in het 5e innovatietijdperk

Ons land heeft wereldwijd een vooraanstaande positie op het vlak van innovatie- en concurrentiekracht. Een absolute asset als het gaat om toekomstige welvaart. Helemaal als we kijken naar onze wereld over zo’n twee decennia. Voorspellingen laten zien dat tegen die tijd zo’n 60% van de wereldbevolking in Azië woont. Europa tikt dan net 7% aan, ons land zelfs maar 0,2%! Dat onderstreept dat als we ons niveau van welvaart, concurrentie- en innovatiekracht willen behouden, er werk aan de winkel is! Juist dat betekent dat er nú meters  moeten maken met systeeminnovaties. Zoals taaie transities in energie, klimaat, zorg of mobiliteit.

Slim recept

De vraag is natuurlijk: ‘hoe doe je dat dan’? Wat is daarvoor een handige routekaart? Wetende dat iedere innovatie uniek is. Omdat je dingen doet die nooit eerder zijn gedaan. Waarmee voorspelbaarheid of maakbaarheid ver te zoeken is. Géén handboek ‘soldaat’ dus! Maar het goede nieuws is wel dat we kunnen leren van aanpakken uit het recente verleden – en van de gemaakte fouten. Innoveren is namelijk niet iets waar we gisteren mee zijn begonnen. Kijk maar eens naar de strijd die ons land heeft geleverd tegen het water. Helemaal in de geest van Eric Ries (The Startup Way): ‘just because innovation is decentralized and unpredictable doesn’t mean it can’t be managed’.

Van ‘doing the same things better’ naar ‘doing new things together with others’

Over wat voor innovaties hebben we het eigenlijk? In lijn met Marga Hoek zijn innovaties te verdelen in het optimaliseren (evolutionair: ‘doing the same things better’), het vernieuwen (verbreden/vervangen: ‘doing good, by doing new things’) en disruptief innoveren of systeemvernieuwing (revolutionair, gericht op doorbraken: ‘doing new things together with others’).

Kenmerkend voor zo’n systeeminnovatie is dat niet één organisatie de lead heeft: het ecosysteem staat centraal. Vanuit een community met actieve participatie van zowel publieke als private partijen. Waarin géén partij de baas speelt. En er sprake is van een aantrekkelijke collectieve maatschappelijke valuecase. 

Van solitaire innovaties naar volledig geïntegreerde innovaties 

In de theorie van Scott D. Anthony (‘The little black book of innovation’) wordt een 4-tal innovatietijdperken beschreven. Beginnend bij het eerste innovatietijdperk (zo’n beetje tot WO1), gekenmerkt door de solitaire uitvinders. Met als bekende voorbeelden de gloeilamp (Edison, 1895) of Henri Fords assemblagelijn (1913). Juist door die perfectionering van dat assemblagemodel werd in de loop van de jaren innovatie steeds meer geïncorporeerd in ondernemingen. Zo ontstond (met een piek in de jaren 60) het tweede innovatietijdperk van innovatie exploiteurs en innovatiecreators. Waarbij hun laboratoria klinkende innovaties voortbrachten zoals nylon (Wallace Carothers, 1935) en pampers (Vic Mills, 1961). Maar omdat bedrijven log en bureaucratisch werden, brokkelde zo rond de jaren 50/60 dat ‘innovatieve Fingerspitzengefühl’ af: het derde innovatietijdperk werd gekenmerkt door de groeiende invloed van innovators buiten die bedrijven. Met een sterke focus op een technische doorbraak. Daarbij geholpen door venture capital verstrekkers die de opkomst van Microsoft, Apple, maar ook Cisco Systems, Facebook en Google financierden.
De adembenemende snelheid en condities daarachter, leidde sinds de jaren 80/90 het 4e innovatietijdperk in. Waarin innovatie geïntegreerd is in het businessmodel. Waarin innovatie van elk individu kan komen, toegankelijker en eenvoudiger dan ooit en in een ijltempo kan worden opgeschaald. Denk maar aan de platformeconomie met organisaties als Uber, Airbnb en Booking.com.

Valuecase-gedreven systeeminnovaties

Wij denken dat waardegedreven systeeminnovaties onvoldoende tot uiting komen in de bestaande innovatietheorieën. Dáárom dat we in ons nieuwste boek ‘Ladders tegen wolken’ (Publiek Denken) deze aanpak als het 5^e innovatietijdperk betitelen. Waarbij we inzichtelijk maken hoe die nieuwe vormen van sturing en leiderschap er uitzien en in de o zo taaie praktijk succesvol kunnen worden toegepast. Gelardeerd door een 10-tal expertinterviews met professionals die op dat vlak absoluut hun sporen hebben verdiend. Uiteraard voorzien van lessons learned: want iedere innovatie is weer anders. Bovendien: trial and error betekent regelmatig je neus stoten waarbij het helpt als je leert van je fouten. 

Vier leidende uitgangpunten 

Op basis van onze ervaringen zijn – naast een aantal basale veranderkundige principes zoals burning platform, stip aan de horizon, support van de top – de volgende leidende uitgangspunten een randvoorwaarde voor succes:

1. Het gaat om de toepassing.
   Waarbij niet de techniek centraal staat, maar de business (‘progress starts with a problem to solve’ – Steve Jobs). Niet voor niets dat technologie slechts in een kwart van de gevallen de succesfactor is – leiderschap, organisatie, cocreatie en vaardigheden zijn vaak belangrijker. Wat daar geweldig bij helpt is om het inzichtelijk te maken middels een valuecase. Antwoord gevend op de vraag ‘what’s in it for us all’. Voorzien van gekwantificeerde toekomstige benefits. Om zo inzichtelijk te maken welke maatschappelijke waarde in het ‘daar en straks’ wordt gegeneerd als er vanuit het ‘hier en nu’ actie wordt ondernomen.

   Het geheim van het succes van connected transport (vorm van truckplatooning lag in de koppeling tussen logistiek en verkeersmanagement. Waarmee door datadelen (tussen boordcomputer truck-wegbeheerder) op basis van wederkerigheid een win/win benadering gecreëerd werd voor zowel logistieke dienstverlener als wegbeheerder. Leidend tot een voorrangspositie bij verkeerslichten (minder brandstof/uitstoot, minder chauffeursstress), betere informatievoorziening (routeinformatie, parkeerplaatsen) en sturing op logistieke stromen op het netwerk (betere benutting infrastructuur, logistieke stromen dáár waar het kan).

2. Waarin de opgave centraal staat.
   Je hoeft geen profeet te zijn om te voorspellen dat systeeminnovaties vragen om intensieve samenwerking tussen tal van partijen die elkaar in het ‘normale leven’ kunnen ontlopen. Waarbij het ecosysteem centraal staat – en niet de afzonderlijke silo’s! Wat onderstreept wordt door de ervaring dat meer dan 90% van systeeminnovaties tot stand komt tussen organisaties. Vanuit een 4O benadering  (Ondernemers, Overheden, Onderwijs- en kennisinstellingen en Omgeving). Gebaseerd op het bekende credo: ‘de beste driver voor samenwerking is eigen belang, maar vanuit een gemeenschappelijk perspectief’. Spreekt voor zich dat cocreatie (gericht op de combinatie van denkkracht, draagvlak en ambassadeurschap) en elkaar serieus nemen daarbij de toverwoorden zijn! Alles gericht op het creëren van een ‘coalition of the willing (and able)’ en een levende community.

   Modal Shift (containers van de weg) is een onderwerp wat al 2 decennia met wisselend succes wordt aangepakt. Verschillende spelers (Rijk, Provincies, havenbedrijven, koepels) zijn actief, ieder vanuit eigen rol. Maar onvoldoende in samenhang. Alle reden om de krachten te bundelen tot één gemeenschappelijke virtuele aanpak en ambitie . Gericht op het verzilveren van die gemeenschappelijk onderschreven ambitie: dagelijks 2.000 TEU (1.000 vrachtwagens met containers) van de weg naar de binnenvaart.

3. Vanuit de praktijk (denk groot, acteer klein).
   In PowerPoint kan alles. Maar in de praktijk gebeurt het. Volgens het oeroude ‘learning by doing’ model. Middels concrete casuïstiek. Waarbij je vanuit de taaie praktijk met de mensen die het moeten doen bekijkt wat er allemaal voor nodig is alvorens iets gaat vliegen. Waarbij de eindgebruiker (de vrachtwagenchauffeur, de binnenschipper) serieus wordt genomen.

   Het organiseren van compelling events zoals EU Truckplatooning Challenge (internationale test op openbare weg van alle truckfabrikanten onder vlag van het EU voorzitterschap) en Experience Week Connected Transport  (testen in 4 regio’s van gesimuleerde truckplatoons met intelligente verkeersregelinstallaties, geïntegreerd in logistieke processen) heeft ertoe geleid dat er sprake was om onomkeerbare stappen op vlak van toepassing van smart logistics binnen de wereld van zowel wegbeheerders, logistieke dienstverleners als hun toeleveranciers (boordcomputers, data/control tower, app bouwers). 

4. Met vanaf dag één betrokkenheid van partijen die investeren.
   We zien vaak projecten die met veel poeha worden neergezet. Vanuit de droom om op te schalen met private partijen – die dan bereid zouden zijn te investeren. Wat helpt, is om die partijen daar vanaf de eerste dag bij te betrekken: ontwikkel het concept in cocreatie met hen. Prachtig hulpmiddel daarbij zijn zgn. ‘24u cocreatiesessies’ waarbij je met elkaar werkt aan het concretiseren van een gedragen koers en concept. Gebaseerd op samen, snel én energie. Resulterend in een combinatie van denkkracht, draagvlak en shared ownership.

   Bij de landelijke implementatie van de Super EcoCombi (32m vrachtwagen, meer dan een kwart minder uitstoot  werken we met een community waarin zo’n 20 private partijen meedoen (vervoerders, verladers, truck- en trailerfabrikanten) én financieel participeren. 

Belang van een stevige overheid 

Voor dit type systeeminnovaties is er volgens ons goed nieuws: de huidige Corona-crisis laat het belang van een stevige overheid maar weer eens zien! Geen omvangrijke overheid, maar een invloedrijke en professioneel opererende overheid. Die duidelijk regie neemt en partijen bij elkaar brengt en verleidt om na te denken over ‘een betere wereld’.  Waarin partijen worden aangesproken om hun eigen rol en verantwoordelijkheid te pakken. Zonder top-downerig de baas te willen spelen.

Wij zijn er absoluut van overtuigd dat het huidige klimaat de portee van onze boodschap alleen maar gaat versterken. Lees meer in het boek: Ladders tegen de wolken