Het Nieuwe Organiseren

Co-creatie en cloud computing, Facebook en flexkantoren, Twitter en thuiswerken. Social networks, Spaces en Seats2meet. Overal om ons heen duiken verschijnselen op die niet meer passen in het traditionele organogram. De voortekenen van Organisatie 3.0?

Vrijdag 19 november 2010, zomaar een dag in de geschiedenis van de mensheid. De avond tevoren was Prince ‘onverwachts’ niet in de Effenaar in Eindhoven verschenen voor een afterparty na zijn concert in het GelreDome in Arnhem. Ook niet in Paradiso in Amsterdam of het Paard van Troje in Den Haag trouwens. Het verhaal dat Prince naar de Effenaar zou gaan, was via Twitter de wereld in gestuurd door bnn-dj Domien Verschuuren en zoemde al dagen rond. ‘Als Twitter gisteren één ding heeft bewezen, dan is het wel de onbetrouwbaarheid’, snierde het Eindhovens Dagblad die vrijdagochtend. Met daarnaast het bericht dat Zweden de arrestatie had gelast van Julian Assange, oprichter en leider van de klokkenluiderswebsite Wikileaks. Een week later kwamen overigens enkele honderden bezoekers af op een twitterfeest in diezelfde Effenaar. Ze hadden van tevoren samen de optredens uitgekozen door het voordragen van en het stemmen op bands – online natuurlijk.

DSB The Movie

Momenteel gebruiken wereldwijd een kleine tweehonderd miljoen mensen Twitter. De VS zijn koploper, wonderlijk genoeg gevolgd door Indonesië. Nederland, waar twitteren in 2009 tot woord van het jaar werd verkozen, bevindt zich in de mondiale subtop met ruim 300.000 actieve gebruikers. Via korte berichtjes (tweets) vanaf computer en vooral smartphone laten ze weten waar ze zijn, wat ze zien en wat ze doen, wat ze van iets vinden en met wie ze gesproken hebben. Of ze geven elkaar tips of antwoorden op vragen. Weer andere tweets spelen zichzelf via Twitter met een dienst of een product in de kijker. Slimme en goedkope marketing. Journaliste Maria Genova, freelance medewerkster van dit magazine, is tevens auteur van boeken over het leven onder het communisme, de Oost-Europese maffia en loverboys. Ze weet duizenden volgers aan zich te binden, geeft lezingen door het hele land en roept al twitterend vrijwilligers op om te acteren in korte filmpjes, die inmiddels als trailers van haar boeken op YouTube staan.

‘Wij twitteraars zijn allemaal exhibitionisten en voyeurs. Dat weten we van elkaar en spelen we ook uit’, erkent ‘goeroe’ Jan Willem Alphenaar. 'Maar hoe meer je van jezelf prijs geeft, hoe groter de kans op echt contact.’ Van Alphenaar is consultant, trainer en spreker over internet en social media, met name in relatie tot communicatie, marketing en pr. Hij maakte naam met het project DSB The Movie, een film over de dramatische ondergang van de bank van Dirk Scheringa die na online oproepen helemaal in elkaar is gezet door maar liefst 407 onbezoldigde amateurs. De eerste crowdsourcing-film ter wereld. ‘Het resultaat is opvallend goed te noemen, gezien de manier waarop de film gemaakt is’, schreef de recensent van de Volkskrant.

Interdependente economie

DSB The Movie leverde Alphenaar de Co-creation Award 2010 op, plus een nominatie bij de Adward 2010 voor ‘online mediaman van het jaar’. Alphenaar is één van de aanwezigen bij de opening van Seats2meet Strijp-S in Eindhoven, diezelfde vrijdag 19 november 2010. Seats2meet biedt vergader-, ontmoetings- en werkruimte volgens een erg flexibele formule. Online kun je stoelen reserveren, maar binnenwaaien kan ook. Wifi en koffie zijn gratis. ‘Wij richten ons vooral op de markt van zelfstandige professionals, zzp’ers, die de voorhoede vormen van een nieuwe manier van werken’, stelt serieondernemer en bedenker van dit concept Ronald van den Hoff, net als Alphenaar genomineerd voor de Adward 2010, in zijn presentatie. ‘We gaan naar een andere economie, gebaseerd op co-working, co-creatie en crowdsourcing. Steeds vaker creëren we waarde zonder formele structuren, in netwerken van een vooraf niet gedefinieerde samenstelling. En die waarde hoeft niet per se meteen in geld te worden uitgedrukt. We zijn op weg naar een zogenaamde interdependente economie, met als kenmerken verbondenheid, duurzaamheid en wederkerigheid.’ Ter illustratie geeft Van den Hoff een tiental opmerkelijke voorbeelden van vernieuwende, aan internet gerelateerde concepten in de hospitality-branche. Van het restaurant bij je thuis laten komen tot een virtueel hotel dat ‘losse’ kamers door een stad heen aanbiedt. En van couchsurfen – het gratis ter beschikking stellen van de bank in je huiskamer als slaapplaats voor reizigers – tot Rent-a-Garden, het (ver)huren van een tuin voor een middag of weekend.

Met Mindz.com bouwt Seats2meet overigens ook aan een actieve online community, met weblogs, discussies en verwijzingen naar events. Het concept bestaat inmiddels op acht locaties in Nederland en groeit sterk. Van den Hoff denkt dat de tijd rijp is voor expansie naar het buitenland. Inmiddels duiken op de markt ook de eerste volgers op, zoals Spaces in Amsterdam.

Society 3.0

Van den Hoff verwerkt zijn ideeën momenteel tot een boek dat de titel Society 3.0 krijgt. Onder diezelfde noemer draagt de Amerikaanse onderwijskundige John Moravec zijn gedachten over de nabije toekomst uit. Hij is hoofd van het Leapfrog Institutes van de Universiteit van Minnesota en oprichter van het adviesbureau Education Futures. Moravec ziet internet als de drijvende kracht achter de overgang van Samenleving 1.0 naar 2.0. In zijn visie over de toekomst van het onderwijs gaat hij een stap verder en omschrijft Samenleving 3.0. Die is volgens hem gebaseerd op vergaande deelname van elk individu bij het bepalen en samenstellen van de eigen omgeving (‘sociaal co-constructivisme’) en alom aanwezige slimme technologie, die alles voortgestuwd door voortdurende vernieuwing op alle niveaus. Openheid is daarbij een sleutelwoord. Open informatie, open innovatie. Hij citeert graag de onderzoeker Cristobal Cobo van het Oxford Internet Institute: ‘Open kennis is de energiebron van de 21e eeuw.’

Van Samenleving 3.0 naar Organisatie 3.0. ‘Sociale netwerken vormen het hart van de toekomst’, schrijft Van den Hoff in één van de artikelen die de voorloper vormen van zijn boek. ‘Of je nu een overheid bent, een ondernemer, een dienstverlener of een producent – zet in op deze toekomst.’ De nieuwe manier van werken vereist een open houding van alle betrokkenen want alleen dan leidt co-creatie tot nieuwe waarde. ‘Alle stakeholders moeten op het juiste moment en de juiste plaats alle relevante informatie hebben om op een succesvolle manier zaken te kunnen doen. Sociale netwerken vormen een belangrijk onderdeel van de feedbackloop van co-creatie.’

Autonomie en zelfsturing

Organisatie 3.0 heeft een informele cultuur, gebaseerd op vertrouwen en open communicatie, stelt Van den Hoff. De begrippen ‘binnen’ en ‘buiten’ zullen vervagen door een permanente uitwisseling van informatie via allerlei kanalen zoals blogs, forums en discussiegroepen. Organisatie 3.0 wordt een soort ‘wolk’ van kennis die samenhang vertoont door gedeelde visies en gezichtspunten. ‘Een soort realtime onderneming met een virtuele huid’, noemt Van den Hoff het.

Ook consultant en coach Edwin de Bree richt zich op Organisatie 3.0, onder andere via een masterclass over dit concept. Hij kijkt iets meer vanuit het perspectief van de bestaande organisatie. ‘De ongekende dynamiek en complexiteit van deze tijd vragen om hedendaagse vormen van zelforganisatie’, stelt De Bree in de toelichting. ‘Autonomie voor medewerkers is de sleutel tot creativiteit, doorzettingsvermogen en betrokkenheid in organisaties. Organisatie 3.0 staat voor een geheel nieuwe manier van zelforganiseren. Het zet medewerkers in een context die ondernemerschap dwars door de gehele organisatie vrij maakt.’ Volgens De Bree, die op LinkedIn de groep Organisatie 3.0 is gestart, staan initiatieven zoals BSO (het vroegere bedrijf van Eckart Wintzen), de onderneming Semco (van Ricardo Semler in Brazilië), Finext en Breman model voor de richting waarin we moeten bewegen. ‘Het huidige managementadagium is een overblijfsel uit het industriële tijdperk. Met controle en beheersing als ethos en extrinsieke motivatie als middel. Maar dat werkt simpelweg niet meer. Nu de aard van het werk vooral niet-routinematig is, zijn we toe aan een nieuw adagium: autonomie en zelfsturing.’

Internet en sociale media bieden vrouwen kansen

Pakweg vijftien jaar geleden was de wereld van de computer en ook het internet vooral het domein van mannen. Maar zeker nu digitale netwerken naast informatie vooral ook communicatie bieden, hebben vrouwen die achterstand grotendeels ingelopen. In het gebruik van sociale media hebben ze zelfs een lichte voorsprong.

De nieuwe media hebben Sandy Dane in ieder geval succes opgeleverd. Deze zangeres en songwriter zet YouTube en Twitter bewust in voor de verkoop van cd’s, het creëren van buzz en het aanbieden van huiskamerconcerten. En collega-artiest Hind haalde via de site Sellaband in elf dagen 40.000 euro op voor de productie van haar nieuwste cd. Coaches, auteurs, fotografen, vrouwen uit tal van beroepen gebruiken het internet en de sociale media actief. Marielle Jongmans-Huising (bijzonderhuwelijk.nl en @trouwambtenaar) belooft jonge stellen een bijzondere bijdrage aan de mooiste dag van hun leven. En Petra de Boevere, eigenaar van de drankenzaak de Vuurtoren in Breskens is online een bekendheid als het Meisje van de Slijterij.

Van de naar schatting 20.000 webwinkels – in 2010 een toename van 2500 – wordt meer dan veertig procent gerund door vrouwen, stelt Suzan Eikelenstam in het pas verschenen boek Internetgodinnen – Start je eigen webshop in 10 stappen. Startpagina.nl heeft zelfs een aparte site voor vrouwenwebshops. Eikelenstam geeft praktische tips en interviewde succesvolle web girls zoals Claudia Willemsen (Kleertjes.com), Fleur Kriegsman (Hipvoordeheb.nl) en Tineke Sluiter (Orangebag.nl). Die laatste startte in 2005 met haar site en kreeg een FD Gazellen Award 2010 vanwege de onstuimige groei naar een bedrijf met momenteel zes medewerkers en een omzet van 1,7 miljoen euro.

eSphere

Terug naar Eindhoven, terug naar vrijdag 19 november. Seats2meet is gehuisvest op Strijp-S, een voormalig, pakweg dertig hectare groot fabrieksterrein van Philips. Dit gebied wordt de komende decennia ontwikkeld tot een eigentijdse, stedelijke wijk met een mix van wonen, werken en vrije tijd. Een deel van de robuuste gebouwen blijft staan als industrieel erfgoed. ‘Old ideas can sometimes use new buildings; new ideas must use old buildings’, was een gevleugelde uitspraak van de bekende Amerikaanse stadssociologe Jane Jacobs (1916-2006) over creatieve steden.

Terwijl Seats2meet de opening viert, vindt op een steenworp afstand het festival STRP plaats, op het grensvlak tussen kunst en technologie. Met exposities, lezingen, discussies, theater en muziek. Hier verbindt de eSphere de virtuele en de echte wereld met elkaar. De eSphere is een online community. Bezoekers kunnen met een speciaal armbandje of met de ov-chipkaart bij elk kunstwerk op het festival inloggen en hun mening geven. Een zogenaamde tag cloud verbeeldt realtime een samenvatting van al die meningen. Hoe groter het woord in de wolk, des te vaker het is genoemd. Het systeem biedt niet alleen extra info over het kunstwerk en de kunstenaar, maar geeft aan de hand van het profiel van de ingelogde individuele suggesties met betrekking tot het programma, zoals de webwinkels Amazon, Bol en Managementboek dat doen: ‘Anderen die dit boek bestelden, kochten ook...’ Ook vrienden uit de eSphere lokaliseren, is mogelijk. Als alles goed gaat, kunnen volgend jaar alle strp-bezoekers deze nieuwe festivalbeleving ondergaan, met nog meer applicaties. Een week later vond als onderdeel van het festival overigens een boeiend congres plaats onder de titel ‘Living in the cloud’, met als kernvraag: wat als alles om ons heen ‘clickable’ wordt?

Gestrande reizigers

Vrijdag 19 november 2010 eindigde met een opmerkelijke gebeurtenis. Het was immers ook de dag dat een brand in een controlecentrum al het treinverkeer van en naar Utrecht cs platlegde. Eén van de vele gestrande reizigers plaatste een tweet met het verzoek om een lift en al snel liet een automobilist weten dat hij enkele mensen mee kon nemen richting Rotterdam. In een mum van tijd regelden duizenden mensen op die manier een ritje naar huis. Binnen enkele uren was de website LiftDeck in de lucht om deze ongekende demonstratie van spontane zelforganisatie te ondersteunen. De honderden veldbedden van het Rode Kruis bleken geheel overbodig. Zou die uitspraak die circuleert op Twitter dan toch waar zijn? ‘A tweet a day keeps the manager away.’

Oorspronkelijk verschenen in: Slow Management, nr 15, 2011.