Maatschappelijk rentmeesterschap: de rol voor toezichthouders

Columns

In 2015 hebben de Verenigde Naties de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (Social Development Goals of SDG’s) vastgesteld. Alle aangesloten landen hebben afgesproken om op 17 thema’s te streven naar een duurzame(re) samenleving in 2030. Uit deze 17 thema’s wil ik voor deze column twee actuele thema’s selecteren, namelijk ‘klimaat actie’ (13) en ‘ongelijkheid verminderen’ (10), en bespreken hoe organisaties kunnen bijdragen aan de realisatie van de geformuleerde doelstellingen.

De gedachte achter de SDG’s is dat burgers over de hele wereld, niet alleen de huidige bewoners, maar ook de toekomstige generaties, recht hebben op een duurzaam ingerichte wereld. Iedere burger heeft niet alleen dit recht, maar ook de plicht hieraan bij te dragen:

“De essentie is de bewuste en directe hoofdrol die burgers innemen in de regievoering over hun leefomgeving en leefomstandigheden, nu steeds pijnlijker en duidelijker blijkt dat ‘de Grote Overheid’ en ‘het Grote Bedrijfsleven’ innig verwikkeld zijn en vooral bezig zijn elkaars - economische - belangen te behartigen in plaats van de sociale, ecologische én individuele burger-belangen.” (Dr. Kees Klomp, lector Betekeniseconomie)

Als we willen dat de SDG’s behaald worden, dan zullen burgers dus in actie moeten komen. In zijn boek ‘Purpose + Profit: How organisations will shape the defining challenges of our time’ stelt Rens ter Weijde dat met name organisaties het ideale instrument zijn voor burgers om de SDG’s te realiseren. Ter Weijde houdt een sterk pleidooi voor een betere balans tussen winst en betekenis en hij legt uit dat dit ook geen tegenstrijdige doelen hoeven te zijn. Juist omdat organisaties veel voorkomend zijn en al een gestructureerde slagkracht hebben, zijn zij bij uitstek geschikt om maatschappelijke verandering teweeg te brengen. Dat geldt overigens niet alleen voor vennootschappen (BV’en NV’s), maar ook voor stichtingen (in bijvoorbeeld zorg en onderwijs) en verenigingen.

Burgers hebben dus recht op zeggenschap, inspraak en invloed, op het functioneren van organisaties. Maar, hoe kunnen we dit in de praktijk vormgeven? En wie is verantwoordelijk voor het vormgeven van deze zeggenschap?

We kijken daarom eerst naar de inrichting van de ‘governance’ van organisaties.

Governance

[vavatures]Governance is de wijze waarop de zeggenschap over de (inzet van) middelen van de organisatie is geregeld. Met deze zeggenschap komt ook de verantwoordelijkheid voor de maatschappelijke prestaties van de organisatie. Simpeler gezegd: governance is de wijze waarop de taken en besluitvorming tussen belanghebbenden (stakeholders), toezicht houders (raad van Commissarissen of Raad van Toezicht), directeur-bestuurder en uitvoering is geregeld.

Iedere organisatie moet zich afvragen: doet onze governance recht aan de belangen van al onze stakeholders? Soms wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen directe belanghebbenden, zoals klanten of huurders, en indirecte belanghebbenden, zoals verzorgingsgebied en toekomstige huurders. De ultieme stakeholder is natuurlijk de maatschappij, de burgers, zowel de huidige als toekomstige generaties. Maar wie vertegenwoordigt hun belang? Wie gaat een organisatie dwingen tot andere prioriteiten?

Woningcorporaties hebben dit redelijk goed geregeld met de invoering van de Woningwet 2015. De directe belanghebbenden, de huidige huurders, hebben zeggenschap via de Huurdersraad en de indirecte belanghebbenden, toekomstige huurders en inwoners van het verzorgingsgebied, worden vertegenwoordigd door de gemeente. Met gezamenlijke prestatieafspraken worden de prioriteiten gesteld. Maar, hoe is dat in uw organisatie geregeld?

Volgens wet- en regelgeving is het de verantwoordelijkheid van de Raad van Commissarissen om te zorgen dat de belangen van alle stakeholders, dus het maatschappelijk belang, zorgvuldig worden afgewogen. Daarom spreken we ook wel over ‘maatschappelijk rentmeesterschap’ als rol voor het intern toezicht. Deze rol past ook prima bij de verantwoordelijkheid voor ‘lange termijn waarde creatie’ zoals dat momenteel in veel governance-codes wordt opgenomen.

Terug naar de toepassing hiervan op de geselecteerde twee thema’s.

1. Klimaat actie: investeringen in klimaatverbetering

Vaak lukt het bestuurders niet om de business-case voor investeringen in klimaatverbetering rond te krijgen. Het rendement voldoet gewoon niet aan de intern gestelde rendementseisen. De belangrijkste oorzaak hiervan is dat externe kosten, zoals vervuiling van milieu, in het verleden nooit zijn meegenomen in kostprijs. Daarom is daar nu, met de voorgenomen investeringen, ook geen besparing op mogelijk. Externe kosten moeten interne kosten worden. De gevolgen van ons economisch handelen mogen niet doorgeschoven worden naar volgende generaties, maar moeten nu meegenomen worden in onze kostprijs berekeningen en dus in onze bedrijfseconomische afwegingen.

In haar boek ‘Voorbij de management maatschappij’ legt Marjolein Quené uit hoe bijna alle organisaties vastzitten in het ‘management denken’. We maken allemaal business-cases met netto contante waarde berekeningen en gebruiken dat als zaligmakend instrument voor onze investeringsbeslissingen. Het bestuur zit vast in het door haar genoemde ‘management model’ en daardoor gaan organisaties voorbij aan hun bredere, niet-kwantificeerbare maatschappelijke verantwoordelijkheden. Juist de RvC kan zorgen dat het besluitvormingsproces in de organisatie hier bovenuit stijgt en bredere belangen mee weegt.

2. Ongelijkheid verminderen: verminderen van inkomensongelijkheid

Vorig jaar werd Jeff Bezos van Amazon miljarden dollars rijker terwijl zijn medewerkers lange dagen moesten maken tegen een minimum loon. Ook in Nederlandse organisaties lopen de inkomensverschillen de laatste jaren sterk op. En dan heb ik het nog niet over inkomensverschillen tussen werknemers in Aziatische sweatshops en hun westerse collega’s. Het achterliggende vraagstuk is: hoe wordt de toegevoegde waarde van een onderneming verdeeld over de stakeholders? Welk deel van de winst krijgen de aandeelhouders en welk deel de werknemers?

Ook hier zit het denken van bestuurders vast in bestaande beelden over de kapitaal- en arbeidsmarkt. De taak van de RvC is aandacht vragen voor dit vraagstuk en zorgen voor een discussie over een meer rechtvaardige verdeling.

Volgens veel economen en politici zal inkomensongelijkheid, en dus sociale ongelijkheid, uiteindelijk leiden tot grote maatschappelijke onrust en schade. Dus ook hier liggen kansen voor de RvC om te zorgen dat hun organisatie bijdraagt aan positieve impact.

Maatschappelijk rentmeesterschap

Natuurlijk gaat niet één organisatie het verschil maken door zich in spannen voor het realiseren van de SDG’s, maar dat is juist de valkuil in ons denken. Want als iedereen dat denkt, dan doet niemand iets. Als alle organisaties mee zouden doen, dan maken ze een groot verschil. Als iedere burger, dus ook iedere toezichthouder en bestuurder, individueel actie neemt op de onderwerpen die hij/zij belangrijk vindt, dan zal uiteindelijk gelden: een goed voorbeeld doet goed volgen

Vandaar mijn oproep aan toezichthouders (Raad van Commissarissen) en bestuurders: wanneer zet u de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) op uw agenda? En, wanneer vraagt u zichzelf af: wat draagt onze organisatie bij? En misschien nog wel de belangrijkste vraag: wat draag ik bij aan een duurzame samenleving?

Eric Alkemade (2021)

Referenties

  • Social Development Goals (2015) door United Nations.
  • Voorbij de management maatschappij De invloed van management op werk, democratie en vrijheid’ (2018) door Marjolein Quené (ook op YouTube https://youtu.be/jv3_oaKsS0k)
  • Purpose + Profit How Organisations Will Shape the Defining Challenges of Our Time (2017) door Rens ter Weijde

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Eric Alkemade
Auteur
In de Harvard Business Review een recent en interessant artikel waarin Robert Kaplan zijn oorspronkelijke Balanced Scorecard ombouwt naar een model dat recht doet aan maatschappelijke prestaties (Outcome), belanghebbenden (Stakeholders) en bijdragers (Enablers):
https://hbr.org/2021/02/reimagining-the-balanced-scorecard-for-the-esg-era

Meer over Corporate governance