Crisis ING en de cultuur aan de top

Columns

Tien jaar na de financiële crisis blijkt dat de talrijke maatregelen om de bankiers-wereld te veranderen geen effect hebben gehad. Bankiers-eed, governance-codes, cultuur-programma’s.... het glijdt langs de banken af als water langs een zeehond. Het credo blijft ‘Business as usual’. Het businessmodel van perverse prikkels gedijt. Alle ‘early warning signals’ ten spijt bleef men bij de ING de zakken vullen met crimineel geld en met grootschalige witwas praktijken.

Hoe is dit mogelijk?

De cultuur aan de top

Ik lees in de kranten veel analyses over de ING. Waar ik weinig over lees is de logica van de bestuurlijke cultuur die zich meester heeft gemaakt van de top. Immers hoe kan het dat men keer op keer grote fouten maakt?
Dat kan ‘omdat het geen fouten zijn’. ‘Het zijn de media die de boel opstoken. Het zijn politici die zichzelf ermee uitvergroten. Het is het volk dat zich op sleeptouw laat nemen; de mensen die niet weten hoe het in deze wereld toegaat.’ En ga zo maar door.

We zien hier de verwatenheid van een groep mensen die losgezongen is van de realiteit. De verantwoordelijke bestuurders zitten gevangen in de logica van hun businessmodel. Een toxisch systeem van gewichtig-doenerij, gemakzucht en een onversaagd geloof in dit businessmodel.
Bestuurlijke wijsheid sijpelt weg. ‘Hamers is een topvent. De publieke opinie is weer eens de weg kwijt. We moeten door.’ Maar niet heus.

Exit bestuurlijke wijsheid

Hoe kan het dat mensen met zoveel bestuurlijke ervaring in zo’n bubbel gevangen raken. Dat kan en dat gebeurt vaak. Menig bedrijf tot en met hele keizerrijken, zijn er aan te gronde gegaan. Het betreft een variant op het oerconflict in organisaties dat altijd zijn intrede doet bij machtsverschillen. “De arrogantie van de macht en 'groupthink' nestelen zich als een aansluipende, zichzelf versterkende drug in het groepsverband.”

Ook al zijn veel bestuurders op de hoogte van dit verschijnsel, ze zijn er niet tegen opgewassen. Het sluipt erin en het heeft een sterke gevoelsmatige en de eigen groep verbindende kracht. Je bent spelbreker als je er niet aan meedoet. Dit is verbazingwekkend want verschijnselen als 'groupthink', 'tunnnelvisie' en 'de arrogantie van de macht' zijn uit-en-ter-na bekend. Juist ook in de context van topteams omdat tegenspraak deze teams maar moeizaam bereikt. Dat teams hier toch intuinen is ook een bewijs van de verleidelijke kracht van deze verschijnselen. Ze verdwijnen als het ware uit het bewustzijn van betrokkenen. Als bestuurders en commissarissen er al aan denken, dan is de reflex dat zoiets in hun geval niet van toepassing is. ‘We zijn  helemaal niet in de weer met macht, hooguit met deskundigheid en gezag. Heel jammer dat dat niet altijd begrepen wordt.' ’En dat gezeur over tunnelvisie: onzin! U moet eens weten wat hier niet allemaal passeert.'  En: 'Tegenspraak is hier genoeg; we hebben zelfs speciale sessies met volgende echelons'.

Tja, 'mijn deur staat ook altijd open'.  En daarmee is de vicieuze cirkel gesloten.

De bank-cultuur veranderen

De door de bankiers vurig bestreden Joris Luyendijk heeft gelijk gekregen. De perverse prikkels, blijven de boel omver trekken. We zijn weer terug bij af met de banken.

De bankiers-codes en cultuurprogramma’s hebben niets geholpen. Hierbij past meteen de vraag: Wat was dit dan voor flauwekul? Bellenbelazerij, holle retoriek, een boel tijd en geld… allemaal voor niets? Wat zullen veel medewerkers zich bedrogen voelen! Intern in de bank heeft de geloofwaardigheid van de top ongetwijfeld door deze onzin een flinke knauw gekregen.

Was er een traject mogelijk geweest met meer kansen op een echte cultuurverandering?

Ik denk het wel. Perverse prikkels creëeren foute bank-culturen. Waarom niet met anti-perverse prikkels streven naar een cultuuromslag.

Hoe werkt dat?

Wil je integriteit, zorgplicht en klantgericht handelen! Word duidelijk over het gedrag dat je wilt zien en vraag om concrete acties. 'Beleid omlaag, acties omhoog!' Dat betekent:

  • Alle onderdelen van de bank opdragen om producten en diensten transparanter te maken, hun klantgerichtheid te versterken en de ‘zorgplicht’ waar te maken. De units  die zich daarin met concrete acties onderscheiden, belonen. De units die daar niet aan meedoen op hun verantwoordelijkheid aanspreken.
  • De voortgang goed organiseren, monitoren en ondersteunen. Niet door een stuurgroep met projectorganisatie maar door de Raad van Bestuur. Houd de verantwoordelijkheid in de lijn! Dit is regulier werk! Directieleden die hier geen actieve rol in kunnen of willen spelen moeten vertrekken; idem commissarissen die dwars liggen of vertragen.

Deze twee punten zijn de essentie van zo'n programma. De aanpak vind u uitgebreider beschreven in Cultuurprogramma voor de banken.

Conclusie
De wijsheid om daadwerkelijk actie te ondernemen kan je niet meer verwachten van mensen die gepokt en gemazeld zijn in het oude patroon. Reken maar dat zij dingen gaan doen die mooi ogen maar de gevestigde praktijken en posities onaangetast laten. 'Business as usual', nietwaar.

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Guus Cruts
Moeten dan jonge onberispelijke bankiers hele nieuwe banken gaan oprichten die op termijn de oude banken zullen overnemen? En zou dat ook werken voor de brandweer in Amsterdam?
Rijk Binnekamp
"Zolang als de elite van professionals winstmaximalisatie als missie heeft, zal geen regel, richtlijn, code daar iets aan veranderen." schreef ik eerder in een column. Mocht je hem nog eens willen lezen: https://www.managementsite.nl/missie-kernwaarden
Guus Cruts
Daarmee zijn we weer terug bij de geestelijke rijkdommen: psychisch moeten we het dan zo voor elkaar zien te krijgen dat we geestelijke rijkdom als rijker ervaren dan materiële rijkdom. Liever één eerlijke euro, dan een miljoen oneerlijke euros. Die ga ik mij in alle mindfulness nog eens goed inprinten.
Willem Mastenbroek Jr.
Pro-lid
Het OM denkt blijkbaar dat een boete van 3 procent van het genoten winstinkomen (de eigenaren van) ING ‘pijn’ doet. Dat is hopeloos naïef, getuige ook de beurskoers van ING die in reactie op het nieuws nauwelijks daalde. (FRANK KALSHOVEN, volkskrant, 7 sept)

Vergeet niet wat banken ons tot nu toe hebben gekost.

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/uvqlaNIwEw4" frameborder="0" allow="autoplay; encrypted-media" allowfullscreen></iframe>

Een tik op de vingers helpt niet,... dus het strafrecht toepassen en niet de straf afkopen (getuigd misschien ook wel van onkunde bij OM of gebrek aan kennis / mankracht), bank confisceren onder de plukse-wetgeving en staatsbank van maken. Andere banken die zich niet houden aan de wet, onderbrengen of fuseren met de staatsbank. Buitenlandse banken vergunning afnemen zodat ze niet in Nederland kunnen opereren.
Rogier Mar
Ik denk dat de oorzaak van het probleem geworteld is in de beloningsstructuur in de top. Er bestaat geen situatie waarin topbestuurders de pijn voelen van fouten waarvoor ze verantwoordelijk zijn. Hun basisbeloning is doorgaans al hoog en kan vaak oplopen met goede prestaties en behaalde targets. Zien we ergens wel eens dat het salaris naar beneden wordt bijgesteld door fouten of falen? Nee, want als niemand dat doet, waarom zou jij dan degene zijn die dat wel doet? Wie de pijn niet voelt, verandert zelf niet.
Willem Mastenbroek
Auteur
ING krijgt boete van $5 mln van Amerikaanse beurs

Opnieuw loopt ING tegen een miljoenenboete aan. De bank moet $5 mln (€4,3 mln) betalen aan de New York Stock Exchange (NYSE), omdat hij acht jaar lang de regels van de beurs heeft overtreden.

Vorige week kreeg ING de grootste Nederlandse boete ooit. De bank moest het Openbaar Ministerie (OM) €775 mln betalen, omdat er jarenlang grote gaten zaten in de procedures die witwassen moeten voorkomen. Onder zware politieke druk kondigde financieel directeur Koos Timmermans afgelopen dinsdag zijn vertrek aan.

Ook in de Verenigde Staten nam ING het niet zo nauw met wet- en regelgeving, blijkt uit de documenten die NYSE heeft gepubliceerd.

Bron FD, 14-09-18
https://fd.nl/beurs/1270522/ing-krijgt-boete-van-5-mln-van-amerikaanse-beurs?utm_source=nieuwsbrief&amp;utm_campaign=fd-ochtendnieuwsbrief&amp;utm_medium=email&amp;utm_content=20180914&amp;s_cid=671

Daar gaan we weer. Nu een nog veel grotere boete voor het aan de aan de laars lappen van regels. Het oude idee van een opsplitsing van de bank in een zaken-bank en een nuts-bank lijkt mij nog steeds de beste oplossing om de risico’s van wangedrag te vermijden. Men kan dan in de zaken-bank zijn gang gaan en de Nederlandse burgers kunnen niet opdraaien voor de risico’s die men neemt.

Ik heb er de conclusies van Joris Luyendijk nog eens op nageslagen:"De banken en verzekeraars hebben zoveel macht en kapitaal in huis dat ze de regelgevers omzeilen en interne controles uitlachen, aldus Luyendijk na gesprekken met 200 betrokkenen. De balansen van banken zijn echter onverantwoord zwaar belast met schulden en complexe producten. Ze zijn niet schokbestendig zodra de centrale banken hun goddelijke bescherming intrekken."
Bron: https://www.managementsite.nl/weer-terug-af-banken
Wilag Kater
Lid sinds 2019
Beste Willem Mastenbroek,
je hebt er Luyendijk nog eens op nageslagen, dat is heel goed.

Misschien echter is deze aanvullende ervaring (zie bijgevoegde podcast) van Luyendijk met de hogere middenklasse nog belangrijker bij het in stand houden van de huidige (bank)cultuur. Een cultuur langzamerhand waar iedereen, volgens Luyendijk, wel vanaf wil, maar waar niemand in de middenklasse (lees: hogere management, bestuur en wetenschap) uiteindelijk de prijs voor wil betalen:

https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/lees/specials/future-shock-10.html

Houden we deze perverse prikkels misschien zo zelf in stand, juist ook op deze plaats? En tuinen we zo niet in onze eigen tunnelvisies m.b.t. de huidige onvervangbare verdien- en managementmodellen en het bijbehorende TINA dat we elkaar steeds weer in de oren fluisteren?

Hartelijke groet,

Wilag Kater
manager/bestuurskundige b.d.
Menno Molendijk
Lid sinds 2019
‘Een toxisch systeem van gewichtig-doenerij, gemakzucht en een onversaagd geloof in dit businessmodel.’

In het verleden heb ik voor veel van deze banken veranderopdrachten gedaan. Het middenmanagent kijkt naar de top wat de voorkeuren of afkeuren zijn en volgt dit in keuze en gedrag. ‘Het systeem’ wordt echter al gevormd en verfijnd in de context van de woonomgeving. Als je meer dan 20 jaar woont in de dezelfde omgeving als deze CEO’s zie je dat het toxische elkaar in stand houdt en versterkt. Voorbeelden te over van uitspattingen die buiten de bandbreedte liggen en de adoratie van degenen die rijkdom en macht hebben vergaard. Zelf heb ik, soms langs het hockeyveld, de topmannen van NS, KPMG en ING gewaarschuwd voor het al dan niet bewust creëren van een grensoverschrijdende cultuur. Er wordt niet geluisterd, het geloof in het bestaande model is rotsvast. De oplossingen liggen zeker in consequenties die verstrekkend zijn. Een zacht aansporen om vanuit waarden en normen (convenanten etc.) te opereren schiet te kort, de oogkleppen zijn te groot.

Meer over Organisatiecultuur