Crisis en bezuinigen: doe het anders !

In mijn vorige column vertelde ik hoe de schrik mij om het hart sloeg toen ik me realiseerde dat bezuinigingsoperaties bij overheden al dertig jaar volgens hetzelfde stramien verlopen. Alsof er in die tijd niets is veranderd in de maatschappij en de overheid. De DNA van de overheid lijkt onveranderbaar. Deze week een verkenning naar een ander perspectief en een andere aanpak.

Mijn pak past in mijn koffer, ik pas in mijn pak, dus ik pas in mijn koffer.

De lokale overheid voelt zich in het algemeen heel verantwoordelijk voor zo ongeveer alles wat er in de gemeente gebeurd. Deels heeft dat te maken met druk vanuit de maatschappij (pech bestaat niet meer) maar deels ook met een ernstige overschatting van de maakbaarheid van de samenleving en de rol die de overheid daarbij speelt. De archetypische functie van overheden is het zorgdragen voor continuïteit van het bestaande, per definitie een volgende rol ten aanzien van maatschappelijke ontwikkelingen. Het openbaar bestuur is niet ontworpen om vernieuwing tot stand te brengen hoewel de drang daartoe groot is, zoals Prof. Jos de Beus betoogde in het Publieke Sectordebat 2008.

Het lijkt alsof de gemeentelijk begroting de werkelijkheid van de gehele samenleving omvat. En daarmee (ook dat is DNA) wordt het bezuinigen vooral een gemeentelijke opgave, waartegen de bevolking en de instellingen met welbegrepen eigenbelang tekeer gaan. De overheid zit gevangen in zijn eigen overtuiging. Immers, de begroting geeft het beeld dat overheidsgeld noodzakelijk is om de samenleving te laten draaien: er kán er dus helemaal niet bezuinigd, worden zonder dat de samenleving, in ieder geval deels, in elkaar stort. Ergo, als er bezuinigd moet worden zal dat dus het gevolg zijn. Vanuit dat perspectief is de aanvliegroute gericht op “damage control”, en niet op nieuwe kansen en mogelijkheden.

“Herumdenken”

Laten we het perspectief veranderen. De lokale overheid is slechts een deel uit van de totale werkelijkheid in een gemeente. Er zijn meer werkelijkheden. Door de veronderstelde totaalverantwoordelijkheid blijft een geweldig potentieel voor oplossingen liggen. Waarom zouden we het probleem (de gemeente krijgt minder geld) niet delen en bespreken met de betrokkenen, de “stakeholders” zoals dat modisch heet? En dan niet aan de hand van volgens bovenstaande methodiek ontwikkelde voorstellen, niet in categorale advisecommissies of andere bureaucratische gedrochten, maar in open communicatie. Het begrip dat ook mensen zélf iets kunnen en moeten doen aan een prettige samenleving is op sommige beleidsterreinen al wel doorgedrongen, zoals bij de aanpak van wijkproblemen, maar nog niet als het gaat om bezuinigingen.
Er is voor ons allemaal minder geld beschikbaar, voor de hele stad. Wat kunt u doen, wat wilt u bijdragen, waar liggen uw prioriteiten? Het breed maken van het besef van algemeen belang, het bewustzijn van mede-eigenaarschap van het probleem, levert naast betrokkenheid ook veel voorstellen en suggesties op. Misschien doet u als gemeente wel dingen die anderen graag van u overnemen, of waar niemand op zit te wachten. Misschien wil de geitenfokvereniging best afzien van subsidie als daarmee het hospice gered kan worden. En het wordt in elk geval duidelijk wat de inwoner wél van u verwacht. Verzin het niet zelf, vraag het uw inwoners. Wees niet te verantwoordelijk, bezuinig verantwoord.

Help, de burger aan het woord !

Bij getrainde bureaucraten gaan de rillingen nu over de rug. Zo’n proces is niet te sturen, de uitkomsten zijn ongewis, deelbelangen zullen zegevieren, ambtelijke en politieke stokpaarden kunnen in de open haard.

Dat valt wel mee, de in organisaties gebruikte methodiek van Large Scale Interventions laat zien dat het heel goed mogelijk is met groepen van soms wel 500 mensen zinvolle en gedragen resultaten te behalen. Deze methodiek is uitstekend toepasbaar voor een publieke gedachtewisseling over bezuinigingen. Een Poolse landdag wordt het niet, verrassend kan het wel zijn. Het vraagt wel om lef, om bestuurlijke en ambtelijke durf om ook de eigen overtuigingen ter discussie te stellen. Gelukkig krijgt u daar wat voor terug: nieuwe zienswijzen, draagvlak en betrokkenheid, en bovenal inzicht in wat uw inwoners nu werkelijk van u willen. Tenslotte brengt dit proces bestuur en burger daadwerkelijk dichter bij elkaar, aan dezelfde tafel namelijk. En het is nog leuk ook. Na al deze input, is het de schone taak van de gemeenteraad daar dan besluiten over te nemen. Nog steeds niet makkelijk, keuzes maken, maar het helpt als je weet dat die keuzes meer of minder gedragen worden.

Dus als crisis betekent dat de bestaande systemen niet meer (goed) werken, zoek dan de oplossing eens niet in bestaande methodiek maar probeer iets anders. Dan ontstaan er mogelijkheden. Evolutie gaat met sprongen, ook bij organisaties. Wanneer bent u voor het laatst over u eigen schaduw gesprongen?

Misschien wordt u onrustig van de gedachte, maar wat kan er nou helemaal gebeuren? Crisis is het toch al.

Jan de Kramer is consultant voor de publieke sector en auteur van het boek: “De overheid is ook maar een mens”.