7 managementlessen van een filmregisseur

In februari was ik bij de opnames aanwezig van een nieuwe film van Peter Greenaway. Greenaway maakte een film over de schilder Botero. Het werd een eerbetoon aan dikke mensen. Mijn vrouw figureerde in de film en ik zag wat er allemaal komt kijken bij het maken van een film. Over leiderschap gesproken: de regisseur is het toonbeeld van leiderschap. Daar kan de manager heel wat van leren.

Peter Greenaway is een Engelse regisseur die al 15 jaar in Nederland woont. Hij heeft veel films gemaakt die bekendheid genieten in de alternatieve filmhoek, zoals art-houses en filmhuizen. In zijn werk verwijst hij veel naar andere kunstvormen zoals de schilderkunst en de literatuur. Schilders spelen ook vaak een grote rol in zijn films, zoals Rembrandt in de film Nightwatching (2008). Greenaway heeft ook tentoonstellingen ingericht, zoals de spraakmakende tentoonstelling Hel en Hemel, De Middeleeuwen in het Noorden in het Groninger museum in 2001.

De regisseur verbeeldt het leiderschap en een dagje rondlopen op de set is een leerzame ervaring. De manager kan hier veel van leren.

1. Zijn wil is wet
Draait de wereld om de zon, op de set draait alles om de regisseur. Niet de acteurs bepalen wat er gebeurt, maar de regisseur. Alles staat in dienst van hem en danst naar zijn pijpen. Zeker, iemand mag iets inbrengen en een acteur kan iets weigeren te doen. Het is een vrijheid die er is, maar als de regisseur het niet wil, dan gebeurt het niet. Klaar!

Manager houd de regie vast in het hele proces en neem ook de beslissingen. Laat je niet afleiden door wat anderen willen. Houd hierbij het totale proces in de gaten en baseer je beslissingen daarop. Verantwoordelijkheid krijgen is ook verantwoordelijkheid nemen en de regierol vervullen.

2. Haal het beste in mensen naar boven
Greenaway werkt vaak met mensen van de straat. Het is dan de kunst dat mensen op hun best eruit komen. Verborgen talenten opsporen en proberen het beste in mensen naar boven te laten komen. Daarbij is de verleiding misschien wel het beste middel dat je kunt inzetten. Greenaway wist mensen uit te dagen en hun grenzen te laten opzoeken. Hij was dan ook niet snel tevreden en ging zo lang door totdat hij het beste te pakken had. Hierbij hield hij rekening met zijn acteurs en figuranten. Ze kregen zo zelfvertrouwen en konden optimaal uit de verf komen.

Je werkt niet alleen, maar samen met anderen. Zorg er dan ook voor dat je de juiste man op de juiste plaats hebt. Iemand hoeft maar verkeerd te zitten of het hele proces wordt verstoord. Het is de kunst om daarbij het beste in mensen naar boven te halen en hun kwaliteiten optimaal te benutten. Let hierbij op wat de medewerker zelf aangeeft en wat je eigen indrukken zijn. Schroom niet om iemand iets te laten doen wat hij niet wil, maar waar jij wel van overtuigd bent. Het kan onverwachte resultaten opleveren. Het zelfvertrouwen van de medewerker staat hierbij centraal.

3. Leve de improvisatie
De regisseur Greenaway had zeker een doordacht plan in zijn hoofd, maar liet zich soms ook gaan in een improvisatorische vrijheid. Dingen die hij bedacht had en tegenvielen, liet hij soms met evenveel gemak los om in te ruilen voor iets anders. Hij gaf hierbij zijn medewerkers ook de mogelijkheid input te leveren. Wel zorgde hij ervoor dat hij het einddoel niet losliet. Juist het einddoel bepaalt het succes van de film.

Improviseer! Enige improvisatie, inspelen op veranderingen en nieuwe ideëen die tijdens het proces ontstaan. Ze maken het werk zoveel leuker en tegelijkertijd ook beter. Je onderscheidt je van anderen door af en toe van de geijkte paden af te wijken en de improvisatie te laten floreren. De professional verschilt van de amateur doordat hij als iets misgaat of verandert, een nieuwe weg ingaat. Houd hierbij wel het einddoel in de gaten.

4. Houd het overzicht
De regisseur kreeg precies te horen wie er in huis was en wat de volgende set zou worden. Hij beïnvloedde dit ook. Daarbij bepaalde hij voortdurend wat er met de verschillende figuranten en acteurs gebeurde. Zelfs bij het eten hield hij nauwlettend in de gaten wie er was. Zo riep hij tijdens een opname een acteur naar beneden die hij eigenlijk een paar scènes later had ingepland. Om een bijrol te spelen of zelfs een hoofdrol! Dat kon hij alleen doen doordat hij wist wie er boven zat. Hij kreeg hierbij ondersteuning van de medewerkers van het castingbureau die hem voortdurend informeerden over wie er binnen was.

Verlies als manager niks uit het oog. Gaten in de kennis, zijn gaten in het management. Hierbij kan het geen kwaad om regelmatig een specifiek onderdeel, zoals een bepaalde leverancier onder de loep te nemen buiten de reguliere momenten. Met de juiste kennis kun je ook effectief ingrijpen op momenten dat het nodig is. Als een regisseur op de filmset.

5. Denk buiten processen
Op de filmset heb ik mij verbaasd over de enorme vrijheid die Peter Greenaway zich gaf. Hij liet zich niet opjagen door acteurs of figuranten die al uren aan het wachten waren op het moment dat zij nodig waren. Hij deed dit gedeeltelijk door zich te onttrekken aan bepaalde taken, zoals de contacten met acteurs. Dat liet hij over aan de mensen van het castingbureau. Ook de opdrachten voor bijvoorbeeld de visagisten legde hij bij anderen op de set. Ook vermoeide hij zich niet met camerainstellingen, opstelling en andere details. Op het moment dat het voor hem wezenlijk was, dan greep hij in.

Vrijheid kun je alleen maar permitteren als je jezelf ruimte geeft. Ruimte krijg je door tijd te maken. Een zorgvuldige afweging tot wat belangrijk is, dus wat je moet doen, en wat je kunt delegeren ligt hieraan ten grondslag. Een goede leider houdt zich bezig met het sturen van de processen. Hij heeft de touwtjes in handen en grijpt in als het mis dreigt te gaan. Zo corrigeert hij op een rustige manier. Alleen zo kun je buiten de geijkte paden treden en denk je verder dan het proces zelf. Zo geef je jezelf ook de ruimte om op nieuwe ideeën te komen. Dat levert enorm veel winst op en maakt je juist tot goed leider.

6. Laat je niet afleiden
Greenaway liet zich niet afleiden door kleine nietsduidende dingen. Hij concentreerde zich op de film zelf, op de juiste beelden. Hij hield zich niet bezig met dingen die er niet toe deden. De volledige, opperste concentratie haalt het mooie naar boven. Concentratie krijg je alleen als rust hebt. Rust krijg je als je vertrouwt op je mensen, ze de juiste dingen toevertrouwt en ook weet waar eventuele problemen zich aandienen. De set werd ook beheerst door rust. Greenaway werd omringd door mensen die hem assisteerden. Hij werd door niemand anders lastiggevallen en liet sommige dingen duidelijk over aan anderen.

Afleiding is een bom onder je processen. Lijkt alles in orde maar let je even niet op en dan gebeurt het. Als het gebeurt, dan is het natuurlijk te laat en is het tij niet meer te keren. Dat vraagt een voortdurende monitoring. Informatie is hierbij zeer nuttig, maar het kan ook afleiden. Dat is echt iets om in de gaten te houden. Laat je niet verdrinken in details, maar blijf drijven zodat je het overzicht vasthoudt.

7. Geen leiding zonder doel
Bij het maken van een film heeft Peter Greenaway een duidelijk doel voor ogen. Dat doel gaat verder dan het maken van een film. Hij wil met de film iets bereiken, iets oproepen bij mensen en een duidelijke boodschap overbrengen, in dit geval een eerbetoon aan de Braziliaanse schilder Botero en het positief neerzetten van dikke mensen. Dat is een abstract en moeilijk meetbaar doel en het slagen hiervan hangt van veel factoren buiten de film af. Dit doel vraagt ook heel veel van Greenaway zelf. Hij kan hierbij op zijn jarenlange ervaring vertrouwen. Die ervaring zal hem helpen om zo dicht mogelijk bij zijn doel te komen.

Doelloos rondzwerven heeft zelfs Odysseus weinig opgeleverd. De echte leider kan niet zonder een doel. Een doel geeft richting en bepaalt keuzes die gemaakt moeten worden. Een leider die overtuigd is van zijn doel en zijn mensen daarvan ook weet te overtuigen, zal ver komen in het verwezenlijken van dat doel. Overigens betekent dit niet dat van het doel niet mag worden afgeweken, soms kan een koerswijziging verrassende resultaten opleveren. Maar aan de hoofdlijnen moet worden vastgehouden.

Hendrik-Jan de Wit is publicist en werkt als webredacteur bij www.romae.nl. Kijk op zijn blog voor meer meningen en verhalen: http://hendrik-jandewit.blogspot.com.