Rond leiderschap hangt een mythe. De mythe dat als je een goede leider hebt, het wel goed zal komen. Deze mythe wordt door extreme hoge bonussen instant gehouden en zelfs versterkt. Onlangs kreeg Booking.com veel kritiek toen 28 miljoen aan bonussen werden uitgekeerd aan haar topbestuurders ondanks de 100 miljoen staatssteun die ze hadden gekregen. Vooral beursgenoteerde organisaties hebben baat bij de mythe van leiderschap. Want het aanstellen van een “goede” leider doet de aandelen stijgen. Hetzelfde fenomeen zien we terug bij aanstellen van een nieuwe voetbaltrainer.

Na een aantal verloren wedstrijden hoor je al snel de roep om de trainer te vervangen. 

811 fulltime communicatiespecialisten

Politiek Den Haag doet vrolijk mee om de mythe van goed leiderschap in stand te houden. In de jaren van kabinet-Rutte III steeg het aantal voorlichters in dienst van de twaalf ministeries met een kwart volgens EenVandaag. Er zitten daar nu 811 fulltime communicatiespecialisten en voorlichters. De Kaag-rel toont aan hoe ver pr-adviseurs en woordvoerders gaan om een mythe van een succesvolle leider te creëren. 

Het gaat niet meer om leiderschap maar om mythevorming.

Kwetsbaarheid ontaardt in exhibitionisme

De media doet hard mee aan deze mythevorming. De woorden “topman”, “topbestuurder”, “expert”, etc. vliegen je dagelijks om te oren. Zelfs de hype van “je kwetsbaar tonen” wordt ingezet om de mythe van leiderschap in stand te houden. Dat, als je als leider je kwetsbaar opstelt, je krachtiger overkomt en dat mensen dan doen wat je van hun verwacht. Dit doet kwetsbaarheid tonen maar al te vaak ontaarden in een vorm van exhibitionisme. 

Transparantie vijand van de leiderschapsmythe

De grootste vijand van de mythe van leiderschap is transparantie. Want transparantie laat zien dat leiders ook gewone mensen zijn. Dat de wijze van besluiten nemen vaak rommelig verloopt en dat ze zaken minder goed in de hand hebben dan ze willen doen geloven. De vele WOB verzoeken laten dat wel zien. Lang niet iedereen is dan ook voorstander van transparantie. Want transparantie legt de verantwoordelijkheid bij iedereen neer. Want je kunt er niet meer mee weg komen dat je er niets van wist.

Wat goed is voor de democratie is niet per se goed voor de politiek

Wat goed is voor het functioneren van de democratie, is niet per se goed voor het vertrouwen in de politiek. Dat toont het volgende onderzoek van Stephan Grimmelikhuijsen (Universiteit van Utrecht) aan. Hij heeft een reeks onderzoeken gedaan naar het effect van transparantie op politiek vertrouwen. In een van zijn experimenten werden 156 respondenten willekeurig opgedeeld in drie groepen die wisselende informatie kregen over besluitvorming in de gemeente Utrecht: de eerste groep kreeg een volledig transcript, de tweede een samenvatting, de derde geen informatie over het proces. Vervolgens bleek dat een verdergaande transparantie het beeld stimuleert dat de gemeente eerlijk is, maar het beeld ondermijnt dat lokale politici competent zijn. 

Is transparantie wel gewenst?

Je kunt je afvragen of de roep om transparantie echt wel een wens is van grote delen van de samenleving en hun leiders. Dat mensen enerzijds meer transparantie willen en anderzijds de mythe dat een competentie leider “het wel fikst” in stand blijft. Begrijpen ze de consequenties van een transparantere samenleving? De praktijk wijst uit dat beiden niet samen gaan. 

Bron: Van der Meer, T.W.G. Transparantie en het vertrouwen in de politiek – Blind, editie 41.