Management en organisatie; lessen van Darwin (1)

Oerganisatie

Oerganisatie-denken is het idee dat biologische, ecologische, psychologische, sociologische, culturele, economische, organisatorische en technische systemen allemaal volgens dezelfde wetmatigheden geëvolueerd zijn en op dezelfde manier begrepen kunnen worden. In drie columns worden drie voorbeelden en hun praktische implicaties besproken.

Flexibilisering: tijdelijke versus permanente samenwerking

Flexibilisering is een onmiskenbare trend in managementland, en de verwachtingen zijn dat het zich alleen maar verder door zal zetten. Hoe meer hoe beter, lijkt de gedachte rondom flexibilisering. Maar is dat wel zo? De evolutie leert ons een andere les.

Het Portugees oorlogsschip lijkt op een kwal; geleiachtig, doorzichtig drijft het door de zeeën. Het maakt gebruik van stromingen getijen en een soort zeil boven water vangt wind. Giftige tentakels beschermen het gevaarte en een onfortuinlijke zwemmer kan door aanraking verlamd raken of erger. Toch is dit monstrum geen dier. Althans, het is niet één dier. Het Portugees Oorlogsschip bestaat uit vier verschillende soorten poliepen – minuscule nog op planten lijkende diertjes – die soms samenklonteren in een tijdelijke commune in de vorm van deze kwal, maar soms ook solistisch leven. Dit heeft te maken met temperatuur, voedselaanbod en andere omstandigheden. Wanneer de poliepen solistisch leven vervullen ze alle noodzakelijke levensfuncties zelf – maar daardoor noodgedwongen ook op een minder geavanceerd niveau – maar als onderdeel van het Portugees Oorlogsschip specialiseren ze zich tijdelijk in specifieke functies zoals voedsel vangen, voedsel verteren, giftentakels vormen of maken ze onderdeel uit van het karakteristieke “zeil” van dit gevaarte. Volgens biologen zijn dergelijke “tijdelijke levensvormen” de voorlopers van alle meercellige organismen.

Wat hierbij opvalt is dat permanente samenwerkingsvormen het in de evolutie gewonnen hebben van tijdelijke samenwerkingsverbanden. De evolutie heeft “flexibiliteit” getoetst…. en het niet superieur bevonden.

Doorgeschoten flexibilisering

Wat betekent dit voor bedrijfsmatige organisaties? Ook dat zijn verbanden van individuen die bij elkaar komen, functies verdelen, zich in bepaalde functies specialiseren en noodzakelijkerwijs andere functies aan anderen overlaten. Het gevolg van dit laatste is dat ze bijbehorende vaardigheden verliezen waardoor onderlinge afhankelijkheid ontstaat. Dit laatste is de kracht die organisaties een meer permanent karakter geeft.

Bedrijfsorganisaties lijken de laatste decennia echter stappen áchteruit te maken in de evolutie, en terug te evolueren naar tijdelijke samenwerkingsverbanden zoals het Portugees Oorlogsschip. Denk aan outsourcing, offshoring, flexkrachten, ZZP-ers, interim-managers, tijdelijke taskforces etc. De recent overleden econoom Ronald H. Coase wijst ons op de extra transactiekosten die hiermee gepaard gaan. Deze kosten hebben te maken met het zoeken van geschikte samenwerkingspartners, het aangaan van dergelijke relaties en de kosten die verbonden zijn met de afbreukrisico’s van telkens wisselende samenwerkingsverbanden. De Tilburgse arbeidseconoom Ronald Dekker voert het gedachte-experiment uit van een organisatie die volledig uit flexkrachten bestaat. Elke dag zou er onderhandeld moeten worden of een medewerker morgen nog nodig is en op het werk moet verschijnen. Duidelijk is dat dit niet werkt. Flexibilisering heeft voordelen, maar er ligt ook ergens een optimum wat we niet voorbij moeten gaan

Ik verwacht samen met Coase en Dekker daarom dat we over niet al te lange tijd tegen de grenzen van flexibilisering aan zullen lopen. Het Portugees Oorlogsschip is niet voor niets voorbijgestreefd door meer permanente (..dus solide..) levensvormen.

Henk Verhoeven is werkzaam als docent aan de Fontys Hogescholen. Onlangs publiceerde hij Oerganisatie. De evolutie van samenwerking Van mierenhoop tot multinational. (Maven Publishing), waarin hij een evolutionair perspectief hanteert.