Oerganisatie-denken is het idee dat biologische, ecologische, psychologische, sociologische, culturele, economische, technische  en organisatorische systemen geëvolueerd zijn volgens dezelfde wetmatigheden en op dezelfde manier begrepen kunnen worden. In drie columns worden drie voorbeelden en hun praktische implicaties besproken.

Tegenstanders van de evolutietheorie – waaronder creationisten – wijzen op eigenschappen van sommige organismen die schijnbaar plotseling uit het niets tevoorschijn lijken te komen of alleen in hun voltooide vorm functioneel zijn en dus de stadia van gedeeltelijke voltooiing niet overleefd zouden kunnen hebben. Het oog, de vleugels van vogels en vleermuizen en het vermogen van de sidderaal om met een schok van 600 Volt een prooi te verlammen, worden dan als voorbeelden aangehaald. Zij trekken hieruit de conclusie dat leven wel ontstaan moet zijn door schepping of een andere vorm van Intelligent Design. Wat zij in deze discussie over het hoofd zien is het gegeven dat eigenschappen zich soms in heel andere domeinen hebben ontwikkeld of organen en functies eerder voor andere functionaliteiten werden ingezet en pas later de functie kregen die we nu kennen.

Voor lezers van ManagementSite is het van belang dat dit proces iets fundamenteels blootlegt over innovatie en de processen daarachter.

Evolutie; het verhaal van de onzichtbare innovatie.

Neem de sidderaal. Indien het vermogen elektriciteit op te wekken langzaam is ontstaan, dan zou het geen functie kunnen hebben om prooien te verlammen. Een schokje van enkele volts zou een prooi alleen wegjagen en zeker niet verlammen. Creationisten missen het punt dat dit aanvankelijk ook precies de bedoeling was. De stroomstoot had eerst een defensieve functie, namelijk om aanvallers even af te leiden of te laten schrikken. Dan kan dit kleine schokje de voorouder van de sidderaal net een halve seconde extra gegeven hebben om te vluchten. Steeds sterkere schokken maakten dat de sidderaal zich steeds beter kon verdedigen, tot uiteindelijk de schok zo sterk werd dat de aanvaller verlamd of dood achterbleef. En als die er dan toch ligt? Waarom ‘m dan niet meteen opeten? Een eigenschap werd dus in het ene domein ontwikkeld, en later overgeplaatst naar een nieuw domein; van een defensieve verschoof het naar een offensieve toepassing. Voor vleugels geldt eenzelfde verhaal; de meeste eigenschappen die hiervoor nodig zijn (ledematen, sterke spieren, aanvoer van zuurstof, hersenen om bewegingen te coördineren, haren die tot veren en slagpennen konden uitgroeien) waren al aanwezig en kregen op een bepaald moment een andere functie. Dus in tegenstelling tot wat creationisten beweren, is er in de evolutie nooit sprake van Revolutie maar inderdaad alleen van Evolutie!

Eerder zagen we al dat ook managers niet op zoek moeten naar Revolutie maar naar Evolutie, wanneer ze willen innoveren. Soms is het goed om product of proces X te verbeteren om klant Y nog meer tevreden te stellen. Maar wanneer er niks meer te verbeteren valt aan product/proces X? Wat te doen wanneer operational excellence (bijna volledig) bereikt is? Doorploeteren om de laatste stukjes nog binnen te schrapen? Nee. Ook proberen klant Y te pleasen met geheel nieuwe producten (die geheel nieuwe processen vragen) is doorgaans geen oplossing, want je organisatie loop hopeloos achter op concurrenten die hier al eerder mee begonnen zijn. Beter is het te zoeken naar nieuwe toepassingen of afzetmogelijkheden van je bestaande product, gemaakt met bestaande processen.

Dit vraagt wel een open en onbevangen blik of gewoon stom geluk (..en alle drie zijn te sturen!..). We kennen allemaal de voorbeelden van Post It, dat toevallig werd uitgevonden. Of het verhaal van Thomas Sullivan die tinnen blikken om thee naar zijn klanten te sturen te duur vond. Hij bedacht een goedkoop alternatief, namelijk om thee te verpakken in linnen zakjes. Zijn klanten hadden zijn bedoeling echter niet helemaal door, vergaten de thee uit te pakken en kwakten het met verpakking en al in het kokende water. Gevolg? Het theezakje werd “uitgevonden”. Bestaande producten en processen; nieuwe toepassingen of klanten. De strategie van de sidderaal.

Henk Verhoeven is werkzaam als docent Toegepaste Psychologie aan de Fontys Hogescholen. Afgelopen zomer publiceerde hij Oerganisatie. De evolutie van samenwerking, van mierenhoop tot multinational (Maven Publishing)