Verandering begint bij bewustwording.... ook in de zorg

Zelf kiezen en de verantwoordelijkheid nemen over hoe we een bijdrage kunnen leveren aan een waardevolle en succesvolle wereld?
Er is momenteel een mooie beweging gaande, een collectief bewustzijn dat langzaam aan het ontwaken is. Over je bewust zijn van hetgeen je bijdraagt en veroorzaakt en welke bijdrage je kunt leveren aan het grote geheel.

Hoe wil je kijken en handelen

Neem nou het bijvoorbeeld het stoepje bij de voordeur, het gebied waar jouw ‘eigen’ terrein overgaat in dat van de gemeenschap. Veeg je elke dag je eigen stoepje schoon? Wacht je tot de mensen van stadsbeheer de straat komen vegen? Of veeg je, in het besef dat je daarmee de wereld een beetje mooier maakt? Hoe je er naar kijkt, op jouw eigen plek, bepaalt wat je ziet en dus wat je bijdraagt.

In één van de inspiratie bijeenkomsten, met professionele zorgmedewerkers, waarin eigen kracht, verantwoordelijkheid, vakmanschap en vertrouwen (het Rijnlands denken en doen) de rode draad door de bijeenkomst was kon een stelling over hospitalisatie niet ontbreken.
In de vorm van ‘Het Lagerhuis’ hebben we gedebatteerd over diverse zorgthema’s. Een team heeft zich voorbereid op de stelling ‘wij als medewerkers zijn gehospitaliseerd’ en het andere team had de stelling ‘onze bewoners zijn gehospitaliseerd’.
Wat zijn er veel ‘kwartjes’ gevallen!
Hoe zo, hebben mensen een eigen verantwoordelijkheid, als we van alles van onze bewoners overnemen. Wij maken posters waar de activiteiten op staan vermeld, zij ontvangen nog een maandelijks overzicht en ’s morgens bij het zorgmoment attenderen we onze bewoners op de bijzonderheden van die dag. Toch gaan we een half uur van te voren bij alle bewoners aan de bel om ze nog een keer te vragen of ze meedoen.

Hoezo eigen verantwoordelijkheid?

Nog een voorbeeld. We ontvangen onze bewoners in het restaurant met een kopje koffie. Heel gastvrij! Wanneer wij nog even bezig zijn met iets anders schenken zij elkaar koffie in. Hoe waardevol is dit. Zo hebben we nog vele voorbeelden kunnen benoemen waarbij het ontnemen van eigen verantwoordelijkheid pijnlijk voelbaar werd.
Wanneer we mensen in hun eigen kracht (eigen verantwoordelijkheid) willen houden werkt helpen averechts.
Zodra iemand bewoner is geworden, wacht hem/haar vaak nog maar één rol, die van hulpbehoevende oudere. Veelal wordt men zo overbezorgd tegemoet getreden dat alle taken uit handen worden genomen. Goed bedoeld, maar op den duur werkt dit averechts. De bewoner wordt ontmoedigd zelfstandig dingen te doen, ook al is dat nog mogelijk. Een maatschappelijk werker vertelde mij het volgende:

‘Als ik bij een nieuwe bewoner op bezoek ga, zet ze koffie voor mij. Kom ik een jaar later opnieuw dan wordt er gezegd, als u koffie wilt moet u even wachten want de koffiekan komt over een half uur. Enkele weken na opname zeggen we: Deze bewoner kan niets meer, en wat erger is, wil niets meer en voelt zich niet meer van waarde. We concluderen dan: De bewoner heeft zich goed aangepast, maar vertoont weinig initiatief.’

Wanneer wij de regie overnemen van de bewoners ontstaat er:
-  afname van interesse voor zichzelf en anderen;
-  steeds minder reactie op onprettig optreden van de omgeving, apathie (hierdoor ontstaat ook pestgedrag);
-  passiviteit, nergens meer zin in hebben;
-  afname van initiatief, alles goed vinden;
-  afhankelijk gedrag en onderdanigheid nemen toe;
-  afname van belangstelling voor kleding, zelfverzorging en uiterlijk;
-  verdwijnen van persoonlijke gewoonten;
-  een soort aangeleerde hulpeloosheid (‘ik ben hier om verzorgd te worden’).
-  vervlakking van het emotionele leven, minder sociale contacten;
-  afstomping, geen geestelijke oefening, anderen denken wel voor ze;
-  veranderingen worden afgewezen, alles wat nieuw is wordt als een bedreiging gevoeld.

Uit onderzoek is gebleken dat mensen gelukkig zijn of zich het meest welbevinden wanneer ze van waarde kunnen zijn. We zeggen vaak: Onze bewoners wonen hier. Wanneer we meneer X nu vragen of hij de post voor ons naar de brievenbus wil brengen en meneer Y bij mooi weer de kussens op de tuinstoelen, dan zouden we aan mevrouw Z kunnen vragen of ze mee wil helpen de tafel te dekken. Waarom werken we niet meer samen. Thuis hebben we toch ook allemaal een taak?

Zijn we ons bewust vanuit welke zorgvisie we werken?

Is gezondheid het ontbreken van ziekten en het verzorgen beperken tot het bestrijden van symptomen? Is zorg het bieden van medische verzorging, hulp bij dagelijkse handelingen (traditionele visie op zorg), of geven we ook aandacht en begeleiding aan de medemens (holistische visie op zorg)?

Of wordt er een meer omvattend gezondheidsideaal gehanteerd waarbij verzorgen ook inhoudt het creëren van omstandigheden waarin de zelfontplooiing van het individu optimaal wordt bevorderd (emancipatorische visie op zorg)?

Dit laatste houdt in dat de medemens de mogelijkheden krijgt en gestimuleerd wordt om het eigen leven zo veel mogelijk zelf vorm te blijven geven. Een leven waarbij iemand zich, ondanks de beperkingen van de ouderdom, redelijk prettig kan voelen. Het is de instelling die vaak bepaalt welke visie op zorg gehanteerd wordt en dus ook in zekere zin in hoeverre hospitalisatie-effecten (kunnen) plaatsvinden.