Naar een duurzame zorg

De zorg wordt onbetaalbaar. Deze kreet teistert de zorg al meer dan 50 jaar. Reeds in de jaren 60 vonden intensieve discussies plaats over de kosten. Uiteindelijk, in begin jaren 70, nam de toenmalige staatssecretaris Hendriks een ingrijpend besluit tot een systeem wijziging. Budgettering in de zorg was een feit. In de decennia daarna volgden nog vele systeem- en stelselwijzigingen zoals: afschaffing budgettering, invoering marktwerking, invoering basisverzekering, opheffing wet bejaardenoorden, huishoudelijke verzorging uit de awbz, invoering wmo, scheiden wonen en zorg, etc.. Dit alles om de betaalbaarheid van de zorg te borgen. Vanuit Den Haag werd het zorgsysteem bestuurd, waarbij macro-economische kostenoverwegingen domineerden. Zorg werd economisch beleid.

Nu, anno 2012, moeten we constateren dat het probleem - de zorg wordt onbetaalbaar- nog steeds niet is opgelost. De aanpak van economen, politici, beleidsmakers en bestuurders hebben niet geleid tot een beheersing van de kosten. Tevens moet anno nu, geconstateerd worden dat er sprake is van:
- een verschraling van de zorg
- een alsmaar toenemende bureaucratie
- personeel dat het vak verlaat uit onvrede
- ontevreden clienten.

Evaluatie van de aanpak van het probleem

Voordat gekeken kan worden naar kostenbeheersing moet eerst helder zijn wat zorg precies omvat en dit is nu een van de problemen. Zorg is, ondanks allerlei indelingen die door diverse partijen gehanteerd worden, niet duidelijk gedefinieerd. Dit maakt het tot een lastig thema, omdat verschillende partijen verschillende definities en opvattingen hanteren en zorgproblemen vanuit verschillende perspectieven benaderen. Hierdoor is zorg complex, ondoorzichtig, veranderlijk en onoverzichtelijk geworden. De opvattingen over de zorg en de zorgproblemen worden dan ook bepaald door het specifieke gezichtspunt van de politicus, beleidsmaker en analist.

De onduidelijkheid over de definitie leidt niet alleen tot onduidelijkheid over wat zorg is of zou moeten zijn maar ook tot onduidelijke discussies over de beheersing en financiering van de kosten. De algemene opvatting is dat de kosten  te hoog zijn. "De grens is bereikt".
Dit is merkwaardig om meerdere redenen. Ten eerste omdat er geen eenduidig antwoord is op de vraag wat we aan zorg besteden. Verschillende partijen - budgettair kader zorg, RIVM, OECD, system of health accounts, zorgrekeningen- hanteren verschillende definities en dus verschillende cijfers. Ten tweede bestaat er geen objectieve norm ten aanzien van het percentage van het nationale inkomen dat besteed mag worden aan zorg. Tenslotte, waarom zouden de individuele uitgaven aan bijvoorbeeld recreatie en ontspanning niet gelimiteerd hoeven te worden en die van zorg wel? Waarom is recreatie een private- en zorg een collectieve aangelegenheid.

Is het probleem de omvang van de kosten of de beheersbaarheid daarvan?
In de zorg functioneren vele partijen: ministeries, zorgverzekeraars, zorgaanbieders, clienten, indicatieorganen, belangenverenigingen, inspectie, e.a..Tussen al deze partijen bestaan relaties. De verschillende partijen functioneren met en ten opzichte van elkaar om de zorg te organiseren en te leveren. Al deze activiteiten zouden gericht moeten zijn op de clienten maar in werkelijkheid worden veel kosten gemaakt aan en energie gestoken in het instandhouden van macht en posities en aan bureaucratische regelgeving.

De voorstellen die de laatste tijd door allerlei deskundigen gelanceerd worden zijn varianten op de historische benadering en bieden geen perspectief op het vinden van een structurele oplossing voor het probleem. De zorg word gezien als een kostenpost die we beheersbaar moeten houden. Maar zorg gaat over mensen en is een onderdeel van de samenleving.

Het belang en de waarde voor de samenleving kan ook als uitgangspunt genomen worden om oplossingen te vinden voor de problematiek. De betekenis van de zorg voor de samenleving is veelzijdig. Voor clienten bevordert de zorg de kwaliteit van leven of houdt deze in stand. Dit geldt niet alleen voor de client maar ook voor diens omgeving. Zorg levert een bijdrage aan de leefbaarheid en sociale cohesie in wijken en dorpen. Het betreft een economische activiteit die bijdraagt aan de economische groei en welvaart. Het biedt werkgelegenheid aan medewerkers die daarmee kunnen voorzien in hun levensonderhoud. Zorg geeft opdrachten aan het bedrijfsleven. Zorg voorkomt arbeidsverzuim als gevolg van ziekte en verhoogt daarmee de arbeidsparticipatie en -productiviteit.

Decennia lang hebben politici en economen gepoogd de kosten te beheersen, op basis van o.a.Taylor en Friedman, door een krampachtig geloof in efficiency zonder zich rekenschap te geven van de gevolgen. Deze manier van werken heeft geleid tot systemen en structuren die ver van de mensen staan. Zorg is handelswaar geworden en de client een consument. Economische waarden bepalen de samenleving en daarmee ook de zorg. Echter de kwaliteit van de samenleving wordt ook bepaald door andere waarden dan economische waarden. Door deze waarden mede als uitgangspunt te nemen bij de aanpak van de problematiek kan een duurzame zorg ontstaan.

Leo van Erp, voorzitter raad van bestuur Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen en auteur van het boek Op zoek naar een mens.