Er was eens een houthakker die een vrouw en zeven kinderen had, allemaal jongens. De houthakker was arm, zo arm, dat hij onmogelijk de kost kon verdienen voor zijn grote gezin. De jongste van de zeven kinderen was een heel klein ventje. Toen hij geboren werd, was hij niet groter dan een duim. Daarom werd hij Klein Duimpje genoemd.

De verhalen over de angstcultuur bij COA en Cruijff die bij Ajax zelf de spelregels bedenkt, liggen vers in het geheugen. En daarnaast bijzondere bewegingen zoals de Arabische Lente, en nu ook de Amerikaanse Lente. Waar duizenden onder het mom van ‘Occupy Wall Street’ het financiële en politieke systeem een spiegel voorhouden, en schreeuwen: ‘Het moet anders!’ Over veranderen worden elk jaar tientallen managementboeken gepubliceerd. Echter als het over organisatieverandering gaat is onze stelling is dat wij meer kunnen leren van sprookjes, dan van managementboeken. Juist nu de omgeving van veel organisaties (g)rauwer wordt en er meer druk komt op het proces van continu veranderen, zijn het sprookjes die ons een spiegel voorhouden hoe organisatieverandering werkt. In dit verhaal lichten wij het sprookje over Klein Duimpje en de zevenmijlslaarzen uit en wat wij van dit sprookje kunnen leren over hoe organisatieverandering werkt.

In het kort het sprookje over Klein Duimpje…
Wie is niet opgegroeid met het sprookje over Klein Duimpje en de zevenmijlslaarzen?
Klein Duimpje is het bekende sprookje over een jongetje “zo groot als een duim”. Klein Duimpje wordt met zijn broertjes door hun vader, een arme houthakker, in het bos achtergelaten omdat er te weinig eten voor hen is. Eerst weet hij de weg naar huis met behulp van kiezelsteentjes, die Klein Duimpje achter zich heeft laten vallen, terug te vinden. Als ze voor de tweede maal worden achtergelaten heeft Klein Duimpje geen steentjes kunnen verzamelen en laat hij als noodoplossing broodkruimels achter. Die worden echter door de vogels opgegeten. Als zij al zoekend in het huis van de mens etende reus terechtkomen, verwisselt Klein Duimpje de mutsen van zijn broertjes met de kroontjes van de slapende kinderen van de reus, waarop de reus zijn eigen kinderen doodt. De reus wil zich wreken op Klein Duimpje, maar deze heeft tijdens hun vlucht de zevenmijlslaarzen van de reus gestolen, zodat de reus hen niet meer in kan halen. Als ze tenslotte thuiskomen, blijkt dat hij ook nog eens de schatten van de reus heeft meegenomen.

Wie niet sterk is moet slim zijn
Het sprookjesverhaal van Klein Duimpje leert dat wie klein is, slim moet zijn. Een tweede inzicht is dat verandering begint bij een persoon van wie je het minst verwacht. Klein Duimpje is het kleinst en het jongst. De held is klein, terwijl juist ook de broers de helden konden zijn, die zijn immers ouder en hebben meer ervaring. Klein Duimpje gebruikt zijn kleinheid in zijn voordeel, zo is hij moeilijk te ontdekken en blijven zijn acties verborgen. Hij breekt op deze manier gemakkelijk de regels en omzeilt ongehoorzaam de wil van de ‘machthebbers’. Op deze manier fopt hij zijn vader twee keer met de kiezelstenen en de broodkruimels (alhoewel dat laatste mislukt door de vogels). Ook weet hij de reus tot twee keer toe te verschalken, eerst met de kroontjes en dan door zijn zevenmijlslaarzen te ontfutselen. Hierin vertelt het sprookjesverhaal ook dat blijkbaar foppen, beduvelen, en misleiden mag, zolang het een nobel doel dient: overleven en het redden van zijn broers. Kortom het verhaal van Klein Duimpje laat zien dat verandering letterlijk en figuurlijk klein begint, bij de kleinste en jongste persoon, en met kleine stapjes. Kleinheid wordt daarmee de kracht van verandering.

Hoe organisatieverandering klein begint
Als het gaat om complexe veranderingen binnen organisaties, dan is verandering niet gemakkelijk te managen. Verandering ontstaat dan vaak klein, aan de randen van de organisatie en valt net buiten de radar van de machthebbers en besluitvormers. Ongehoorzaam aan ‘de baas’ en in het geheim begint de verandering dan klein. En daarna zoekt het weer een nieuwe stap. Na stap één komt dan stap één. Stap voor stap wordt het idee vertaald naar actie, en zoekt de initiatiefnemer medefanatiekelingen en supporters die het idee omarmen en de verandering willen realiseren. En ineens kent de verandering dan een soort kantelpunt. Een ‘tipping point’, waarbij de verandering plots vaart krijgt en wordt ontdekt door de machthebbers, terwijl er bijna geen grip meer op is. En zodra men het probeert te controleren, vindt het weer een andere opening. Zoals de reus grip probeert te krijgen op Klein Duimpje, maar hij steeds achter het net vist en zelfs zijn zevenmijlslaarzen gestolen ziet worden.

En we presteerden nog lang en gelukkig
De medewerkers van COA die via de NOS de noodklok luiden over de angstcultuur en zo aan de aandacht van het bestuur ontsnapten. Cruijff die, geregeld ongehoorzaam aan de bestuursafspraken, kleinduimpjestactieken inzet om zijn voetbalvisie bij Ajax te realiseren. En natuurlijk de betogers in het Midden-Oosten en nu ook in Wall Street, die de traditionele machthebbers uitdagen om het systeem radicaal te veranderen en vernieuwen. Allemaal voorbeelden van Klein Duimpjes.
Kortom het sprookje over Klein Duimpje laat ons zien hoe verandering vaak klein begint, en dat het niet altijd nodig is om toestemming te vragen aan hogerhand. Eigenlijk is hij voortdurend ongehoorzaam en bedenkt hij listen om de machthebbers te slim af te zijn. En wie goed oplet ziet aanwijzingen zoals kiezelsteentjes en broodkruimpels, en dan ineens is de verandering niet meer tegen te houden. Met zevenmijlslaarzen worden dan reuzensprongen gemaakt om nog lang en gelukkig beter te presteren.

Deze tekst is gebaseerd op het nieuwe boek ‘We presteerden nog lang en gelukkig: een sprookjesboek voor organisatieverbetering’