Wat organisaties kunnen leren van zwermintelligentie

Columns

Zwermintelligentie in een notendop: mieren zijn niet slim, mierenkolonies wel! Een kolonie kan in een mum van tijd problemen oplossen ( vb. de kortste weg naar eten vinden of hun territorium verdedigen…) die voor een enkel miertje onoverkomelijk zijn. Als kolonie reageren ze snel en uiterst effectief op hun omgeving, en dit dankzij de zwermintelligentie.

Voor de goede gang van zaken is de communicatie tussen de half miljoen mieren van de kolonie cruciaal. Dit heet zelforganisatie. Mieren communiceren via vooral tast en reuk. Als een mier een andere mier tegenkomt besnuffelt ze haar met de voelsprieten om te weten of ze tot hetzelfde nest hoort en of ze wel of niet buiten aan het werk was (een mier die buiten is geweest ruikt anders dan de binnenblijvers). Alvorens ze voor hun dagtaak op pad gaan, wachten de fourageurs op de terugkeer van de verkenners. Bij meerdere contacten met verkenners en met tussenpozen van minder dan tien seconden gaat de fourageur op pad. En als er veel fourageurs met eten terugkeren( ze keren pas terug als ze eten gevonden hebben) dan is dit het sein voor meer mieren om hieraan mee te doen. Kortom:hoe minder voedsel er is, hoe langer het duurt om iets te vinden, en hoe meer voedsel er is hoe sneller de fourageur terugkeert. Er is hier dus geen sprake van “ik heb vandaag geen zin om een klap uit te voeren”.

Zo werkt zwermintelligentie: eenvoudige wezens handelen met eenvoudige regels en gebaseerd op plaatselijke informatie. Ingewikkeld gedrag kan worden gecoördineerd door relatief eenvoudige interacties aldus bioloog I. Couzin.

Een aantal andere voorbeelden van dieren (honingbijen,makreelvissen, gnoes) die zwermintelligentie gebruiken op een manier waar wij mensen een puntje aan kunnen zuigen! Even naar het bijenvolkje. In één volk kunnen tot vijftigduizend dieren leven, maar de honingbij heeft methoden ontwikkeld om ondanks individuele verschillen van inzicht een beslissing te nemen die het best is voor het volk als geheel! Hoe doen ze dat? Wel, door de groep de tijd te geven ideeën te laten opborrelen, ermee te stoeien en een geheime stemming te houden. En daarnaast wordt bijna elke groep slimmer als ze de bijenregels volgt (twee weten meer dan één.)

Eenvoudige regels houden een school visjes (sardientjes of horsmakreeltjes) superalert: blijf bij elkaar, vermijd botsingen en…zwem in dezelfde richting. Bij de mierenkolonie zijn de communicatielijnen kort, helder, transparant. En niet elk lid van de groep hoeft de slimste te zijn! Integendeel. Bij de gnoes kennen maar enkele dieren de trekroute maar dat is al voldoende. De rest volgt toch wel! En toch maken die slimmeriken geen aanspraak op de leiding (dat doen wij met onze opgeblazen ego’s wel snel).

Onze organisaties zijn vaak zo georganiseerd dat:
- Medewerkers zelf vaak niet snappen hoe de organisatie werkt;
- Het aan klanten überhaupt niet uit te leggen valt;
- We externe deskundigen nodig hebben om het te snappen en te laten werken.

Toch eens kijken wat we van die domme dieren kunnen leren?

De wetmatigheden achter zwermintelligentie:
- Wie het weet mag het zeggen. Leiderschap is geen functie maar een rol. Afhankelijk van de situatie wordt de leidersrol opgepakt door de meest competente(n) in de groep.
- Twee weten meer dan één. Alle beslissingen zijn groepsbeslissingen. Benut diversiteit.
- Hou het simpel. Complexe omstandigheden vragen om eenvoudige oplossingen.
- Duidelijke waarden en normen. Duidelijke waarden en (een klein aantal) normen zijn in complexiteit het beste navigatie-instrument.
- Individuele vrijheid. Er moet vrije interactie zijn tussen groepsgenoten, er moet vrijheid van keuze en vrijheid van handelen (afwezigheid van dwang) zijn.
- Toegankelijke informatie. Informatie moet voor iedereen toegankelijk zijn.
- Gezamenlijke ambitie, gezamenlijk belang. Waar is deze groep voor? Wat is de reden van samenzijn? Wat levert het voor wie op?
- Eigen verantwoordelijkheid. De consequenties van gemaakte keuzes zijn voor jezelf.

Geïnspireerd door een artikel van Jan Anne Loonstra

Edwin de Bree
Organisatie 3.0 consultant

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Meer over Netwerkorganisatie