Wat managers kunnen leren van dolfijnen

Gareth Morgan heeft laten zien dat metaforen een krachtig instrument zijn om organisaties beter te begrijpen. "Hierdoor ontstaat een beter inzicht in het complexe, vaak onzichtbare en soms schijnbaar paradoxale gedrag van organisaties. Dit leidt er vervolgens toe dat organisaties kunnen worden ontworpen en geleid op een wijze die vooraf ondenkbaar werd geacht."

Een aantal jaren geleden hebben wij de metafoor van de dolfijn gebruikt, tijdens een conferentie in het Dolfinarium. Dat was bijzonder leerzaam. We ontdekten om te beginnen dat we als manager of adviseur nogal wat kunnen leren van de manier waarop dolfijnen problemen te lijf gaan. Dolfijnen zijn bijzonder nieuwsgierige dieren, gek op verandering. De aard van dolfijnen is ‘spel’.

Dolfijnen leven, net als wij, in een complexe wereld maar weten daar - anders dan wij vaak doen - met lichtheid en souplesse mee om te gaan. Het zijn pleziermakende meesters en meesteressen die over een aantal succesvolle strategieën beschikken om complexiteit te lijf te gaan. Het scheppen van ruimte is daarvan een van de belangrijkste, zo vertelde de trainster. Ruimte om te handelen en te experimenteren. Dat was de eerste les.

We ontdekten ook dat we veel kunnen leren van dolfijnentrainers. Wat doen zij om voor elkaar te krijgen dat de dolfijnen hun verbazingwekkende shows uitvoeren? De dolfijnentrainers vertelden ons dat ze zich in de eerste plaats intensief verdiepen in de aard van dolfijnen. Wat is kenmerkend voor dolfijnen als soort? Hoe reageren ze op verschillende omstandigheden? Wanneer hebben ze plezier? Dolfijnentrainers verdiepen zich ook in elk individueel dier. Het ene dier heeft bij wijze van spreken vooral een schop onder de vin nodig, het andere dier vooral een bemoedigende schouderklop of aanmoediging. Ze bestuderen daarnaast het groepsgedrag van de dolfijnen. Welk gedrag vertonen dolfijnen onder welke groepsomstandigheden? Hoe werkt dat? Wat kan ik daarin wel doen en wat niet?

En niet in de laatste plaats verdiept de dolfijnentrainer zich in zichzelf, in het bijzonder op die momenten waarop hij zijn zelfbeheersing dreigt te verliezen. Dat is bijvoorbeeld als de angst de kop opsteekt dat de show in het water zal vallen of als de irritatie opkomt als een dolfijn het vertikt om te doen wat ingetraind was. Wanneer ga ik op ‘tilt’, waarom, welke onderliggende gedachten of onbewuste angsten spelen daarin mee? Hoe kan ik dat afbouwen? Wat is effectief gedrag op een dergelijk moment? Is er iets in mijn biochemische lichaamshuishouding waardoor ik gevoeliger reageer dan normaal?

Een voorbeeld: een dolfijn wilde opeens de geleerde oefening niet meer uitvoeren, laat staan een volgende stap zetten. Daarvóór was hij enthousiast en leergierig, maar op een gegeven ochtend was het afgelopen. Wat de trainster ook deed, wat ze ook probeerde. Wat was er aan de hand? Iets met de dolfijn? Of met haar? Pas uren later kreeg ze in de gaten waar de schoen wrong. Ze had 's ochtends een afwijkende kleur sokken aangetrokken. Toen ze haar normale bedrijfssokken aantrok, was het probleem opgelost. Kennelijk had deze dolfijn - normaal gesproken gek op verandering - deze stabiele factor nodig om zich verder te kunnen ontwikkelen.

Een metafoor is niet de werkelijkheid. Mensen zijn geen dolfijnen; de relatie tussen een dolfijnentrainer en een dolfijn is, zolang de trainer het voer in handen heeft, verre van gelijkwaardig; en het gaat bij ons niet om het aanleren van trucjes. Maar dat wil niet zeggen dat je van de metafoor niets kunt leren.

Plezier en ruimte. Aandacht voor de ander en aandacht voor jezelf. Voldoende veiligheid en stabiliteit. En het zit soms in kleine dingen. De lessen voor managers en adviseurs zijn evident, dacht ik zo.