Terug naar de verbeelding

De wereld wordt geregeerd door “boekhouders” en cijferfetisjisten. Zo, die zin is er uit en waarschijnlijk maak ik daar weinig vrienden mee. Alles moet tegenwoordig meetbaar gemaakt worden. Anders gaat het fout. Kijk maar naar het spektakel over de inkomensafhankelijke zorgpremie. Maar niet alles wat meetbaar is, is belangrijk. En niet alles wat belangrijk is, is meetbaar.

In de discussie over de inkomensafhankelijke zorgpremie waren de getallen op individueel niveau inderdaad belangrijk. Heel belangrijk, ook voor mij persoonlijk. Maar het was weer een typisch ‘Haags geval van jammer’. Want voor de zoveelste keer werd een idee afgebroken door cijfers. Hoe je ook tegenover zo’n idee staat.

Plato schreef eens ooit iets in de zin van: “Passie is een werkelijk en genadeloos menselijk fenomeen en het beste middel om die te onderdrukken is door middel van discipline”. Nou, als cijfers geen ‘discipline’ zijn, weet ik het niet meer. Zie de discussies en de politieke kramp van de afgelopen weken. Maar cijfers creëren ook schijn-concreetheid en kunnen soms ‘killing’ zijn voor hartstikke goede ideeën.

Ik wil hier die politieke en maatschappelijke discussie over de zorgpremie niet nog eens dunnetjes overdoen. Maar ik heb wel de behoefte om dan maar eens een controversieel idee te presenteren.

Jaap Peters schreef het heel mooi in ‘De Intensieve Menshouderij’: “De gedachte dat je een organisatie kunt besturen met behulp van spreadsheets is net zoiets als denken dat je een wedstrijd kunt winnen door met z’n allen naar het scorebord gaan staan kijken”. Een illusie dus.

Toch wordt er door bestuurders keer op keer opnieuw gevraagd naar blauwdrukken, cijfers en kengetallen, al dan niet vervat in spreadsheets of tabellen. Sommige bestuurders eisen zoveel spreadsheets dat het operationele management de hele dag alleen nog maar druk is met het invullen van die ondingen en daardoor niet meer toekomt aan het aansturen van hun medewerkers. Maar… leiding geven doe je toch aan mensen, niet aan spreadsheets. Of heb ik iets gemist?

Ook ík heb me zelf ooit laten meeslepen door diezelfde gekte. Maar ik merkte na verloop van tijd in de praktijk dat dat allemaal niet werkte. Dat cijfers niet werken als motivator. Dat medewerkers vaak zelfs hun hakken in het zand gingen zetten als ze alleen met cijfers werden geconfronteerd.

“Waarom reageren mensen zo narrig op iets wat toch heel redelijk en overzichtelijk is”, zo vroeg ik mij destijds regelmatig af. En eigenlijk is het antwoord op die vraag ontluisterend eenvoudig. Kijk eens naar uzelf. Hoe zou u het vinden als u voortdurend statistieken zou moeten bijhouden over het aantal afgewassen borden en pannen na iedere maaltijd of met betrekking tot het aantal minuten per uur dat u gelukkig bent met uw gezin?

Cijfers, kengetallen en modellen zijn prima hulpmiddelen, maar, nogmaals, ze mogen nooit een doel op zich worden. Ze zijn abstracties van ‘n werkelijkheid, maar niet van dé werkelijkheid. En ze zijn al helemaal de werkelijkheid zélf niet. Daarom kunnen cijfers ook nooit exclusief richting geven aan welke werkelijkheid dan ook. Je laat de uiteindelijke vorm van je droomhuis toch ook niet bepalen door de kleur, de vorm of het formaat van de bakstenen? Je gebruikt die vorm, kleur en formaat om je huis er zo te laten uitzien als jij dat wilt en niet andersom.

Maar blijkbaar hebben we wel behoefte aan ‘richtingaanwijzers’. Vanuit een soort ‘oerbehoefte’ om regie uit te oefenen en zo een illusie van beheersbaarheid in stand te houden. Beheersbaarheid die cijfers ons niet echt geven, hoe concreet ze ook lijken. Uit alle boekhoudschandalen van de laatste jaren blijkt wel hoe manipuleerbaar cijfers zijn. Maar goed, we hebben blijkbaar die behoefte. Misschien omdat we ons anders zo weerloos voelen. Overgeleverd aan ‘de goede geesten’ zo u wilt.

Gelukkig hebben diezelfde ‘goede geesten’ ons begiftigd met Verbeelding. Of Dromen, zo u wilt, of het vermogen tot fantasie. En Verbeelding is iets geweldigs. Verbeelding kan namelijk wél vorm geven aan de werkelijkheid. Verbeelding creëert, inspireert en biedt oplossingsrichtingen.

En…. Verbeelding leidt tot inspiratie en inspiratie genereert energie voor daden. Kijk maar naar de uitzending van Pauw en Witteman waar Rutte en Samsom te gast waren na het bereiken van overeenstemming over het huidige regeerakkoord. Zolang het over de cijfers ging waren ze zakelijk in gesprek, maar op de momenten dat er gesproken werd over hun dromen, over hun ervaringen met mensen en de onderliggende idealen daarbij, begonnen hun ogen te stralen en waren ze écht in gesprek met elkaar.

Wat denkt u dan ook wat het meeste oplevert binnen uw bedrijf? Strakke cijfermatige ‘targets’ die u uw medewerkers als een wortel aan een stok voor de neus houdt? En die u in de vorm van keiharde doelstellingen en met spreadsheets moet afdwingen? Door op die manier uw medewerkers te foppen met een illusie van beheersbaarheid? Of zullen uw medewerkers beter presteren wanneer u ze meeneemt in uw Droom en ze uitnodigt om daar hun eigen Droom aan toe te voegen? En ze bovendien de kans geeft om ook iets van hun eigen droom te verwezenlijken.

U zult vervolgens merken dat medewerkers ‘mee gaan dromen’ als u uw Droom met hen durft te delen. Terwijl u dacht hén mee te nemen in úw Droom, blijkt u plotseling meegenomen te worden in een nieuwe en uitdagende gemeenschappelijke droom. Dat uw eigen Droom krachtiger wordt en wordt uitgebreid met aspecten waar u nooit eerder van ‘had durven dromen’. Net zoals Rutte en Samsom met elkaar mee gingen in hun wederzijdse dromen. Hoever ze in het dagelijkse politieke spectrum ook van elkaar verwijderd zijn. Ze vonden elkaar in hun Dromen.

Martin Luther King kreeg op 28 augustus 1963 de wereld achter zich met zijn speech ‘I have a dream’. Obama kreeg de wereld achter zich met zijn charismatische “Yes, we can”. Obama heeft het tot nog toe maar beperkt waar kunnen maken, helaas. Maar Martin Luther King heeft de wereld ‘aangeraakt’ met zijn Droom. De hele wereld is misschien wat groot om direct mee te beginnen, maar droom alsjeblief uw eigen Droom.

Natuurlijk begrijp ik uw aarzeling om de vertrouwde cijfers meteen los te laten. Dat vraag ik ook niet, want cijfers zijn nuttige hulpmiddelen. En soms bitter hard nodig om dromen niet te laten ontsporen. Maar ik daag u uit om lef te tonen en uw Droom weer als uitgangspunt te durven nemen en de cijfers weer de plaats te geven die ze toekomt: belangrijke hulp-middelen.

Zelf heb ik ook jaren met die cijfers geleefd. Sterker nog: ik heb ze als adviseur aan u proberen te slijten! Maar inmiddels weet ik wel beter. Ik ben de cijfers en de spreadsheets voorbij en weer terug bij de Verbeelding.