Het is 16:30. Je zit in je vierde Teams-meeting van de dag. Iemand vraagt: “Heb je de cijfers al?” Je staart naar je scherm, maar je vraagt je af waar je naar kijkt. “Ik stuur ze zo snel mogelijk door”, hoor je jezelf zeggen. Weer een belofte aan de stapel toegevoegd.

Na de meeting check je je agenda. Nog twee telefoontjes. Daarna de emails afwerken. En dan die presentatie voor morgenochtend nog snel even voorbereiden. Je herkent het beklemmende gevoel: alsof je je hoofd nog net boven water kunt houden.

Je bent niet de enige.
Twintig procent van alle werkenden in Nederland kampt met burn-outklachten. Eén op de vijf. En dan hebben we het nog niet eens over al die anderen die zich elke dag op de automatische piloot door de dag heen worstelen. Die hun overleggen draaien, hun taken afwerken en hun targets halen, maar ondertussen langzaam leeglopen.

De organisatie draait door. De dashboards kleuren groen. De doelen worden behaald. Maar ondertussen raken we onszelf kwijt. En diep van binnen weten we dat het anders kan. De vraag is alleen: hoe?

De compassie-theorie van psycholoog Paul Gilbert biedt een verrassend bruikbaar kader om te begrijpen wat er aan de hand is. En om meer lucht te krijgen.

1. Rood, blauw en groen: herken het systeem waarin je vastzit

   Volgens Gilbert functioneren we vanuit drie 'systemen' die ons gedrag aansturen, zowel individueel als in groepen.

   Rood is het gevaarsysteem.
   Het staat voor dreiging. Stress. Je staat op scherp, je bent op je hoede. Je probeert fouten, conflicten en verrassingen te vermijden. Je houdt de concurrentie nauwlettend in de gaten. Je dekt je in, loopt op eieren of houdt je juist groter dan je bent. Je bent aan het overleven.

   Blauw is het jaagsysteem.
   Het staat voor presteren. Ambitie. Je jaagt doelen na, denkt vooruit, wilt graag scoren. Je agenda is overvol, maar de KPI's worden gehaald. Het gaat maar door. Van de ene vergadering naar de andere, het ene project is nog niet afgelopen of het volgende staat al voor de deur. Stilstand is achteruitgang.

   Groen is het zorgsysteem.
   Het staat voor herstel. Rust en ruimte. Je voelt je veilig, er heerst vertrouwen en verbondenheid. Je hoeft niks te bewijzen. Je kunt bijkomen, herstellen, terug- en vooruitblikken. In groen kunnen mensen ademhalen en mogen ze zichzelf zijn.

   Rood houdt je scherp. Blauw brengt je vooruit. Maar zonder groen val je om. En dat is precies wat er nu op grote schaal gebeurt. Mensen die de hele dag druk-druk zijn en zich 's avonds vermoeid afvragen waar de dag gebleven is.

2. Doorbreek het script: maak ruimte voor groen
   

   Marc opent elke maandag zijn teamoverleg op dezelfde manier. “Goed weekend gehad? Mooi. Dan beginnen we met de weekplanning.” Tot hij op een zekere dag eens iets anders probeert. “Hebben jullie een goed weekend gehad?” vraagt hij. “En hoe is het eigenlijk met jullie?”
   
   Een ongemakkelijke stilte volgt. Dan zegt Emma: “Eerlijk? Ik lig 's nachts wakker van dat nieuwe systeem.” Koen knikt: “Ik ook. En ik snap nog steeds niet waarom we die deadline zo krap hebben gezet.”
   

   Het gesprek dat volgt duurt twintig minuten langer dan gepland. Maar voor het eerst in maanden voelt het team zich gehoord. En Marc ontdekt problemen waar hij anders pas weken later achter was gekomen.

   Het principe is simpel. Je hoeft niets te veranderen. Je voegt alleen iets toe. Een vraag, een stilte, een gesprek zonder vooropgezette agenda. Als alles draait om snelheid, voelt vertragen als not done. Maar het is precies wat nodig is. En je kunt er vandaag al mee beginnen.

   Organisatiepsycholoog Edgar Schein heeft het in dit verband over 'bescheiden vragen'. Vragen die niet bedoeld zijn om iets op te lossen, maar om te verbinden.
   
   

   Vragen die ruimte maken:
   

   • Hoe voel je je echt bij dit project?
   • Wat houdt je ’s nachts wakker?
   • Wat mis je, zonder dat je het tegen anderen zegt?
   • Waar loop je de laatste tijd vooral tegenaan?
   • Wat gebeurt er meestal vlak voordat je denkt: nu ben ik er klaar mee?
   • Wat kost je energie, en welke zaken geven je juist energie? 
   • Hoe gaat het eigenlijk met je?

   
   Dit lijken misschien ‘zachte’ vragen, maar vergis je niet. Ervaar het ongemak.
   
   
3. Begin bij jezelf. Want niemand anders gaat het doen
   
   Lisa werkt al twee jaar bij een consultancybureau. Elke dag ziet ze collega's die uitgeput ogen, maar niemand zegt er iets van. Tot ze op een vrijdagmiddag met Thom in de lift staat. “Hoe was je week?” vraagt ze routineus. Tom kijkt haar aan en zegt: “Wil je het echte antwoord of het standaardantwoord?”
   “Het echte”, zegt Lisa.
   “Ik heb deze week wéér 65 uur gewerkt en voel me langzamerhand een uitgeknepen citroen.”
   
   Die ene vraag - “wil je het echte antwoord?” - verandert een hoop. Tom voelt zich voor het eerst in maanden gezien. En Lisa realiseert zich dat zij degene is die de cyclus kan doorbreken. Zij weet welk onderwerp ze maandag op de agenda gaat zetten.

Wachten op verandering van bovenaf heeft geen zin. De systemen waarin je werkt zijn niet ontworpen voor herstel, ze zijn gebouwd voor output. Dus als jij niet begint, gebeurt het niet.

Beginnen kan heel simpel:

• Een overleg openen met: “Voor we verder gaan: hoe is het met jullie?”
• Eens wat vaker zeggen: “Ik weet het ook niet. Laten we het samen uitzoeken.”
• Kiezen voor menselijkheid, juist wanneer dat ongemakkelijk voelt. “Laten we hem de tijd geven die hij nodig heeft.”
• Vragen stellen die niemand anders durft te stellen: “Waarom doen we dit eigenlijk zo?”

Het groene systeem ontstaat niet vanzelf. Het moet worden geactiveerd. Door iemand die besluit het anders aan te gaan pakken. Door jou misschien?

Want als jij het niet doet, wie doet het dan wel?