Over arbeidsmarkttransities, psychologische veiligheid en de kunst van professioneel vooruitdenken

Introductie

De discussie over AI en werk verschuift zichtbaar. Waar het debat tot voor kort vooral ging over technologie en productiviteit, wordt steeds duidelijker dat 2026 een kantelpunt markeert. Niet omdat AI dan “af” is, maar omdat de arbeidsmarkttransities dan voelbaar worden voor grote groepen professionals. Minder instroom, andere rolprofielen, hogere productiviteitsnormen en stillere vormen van uitstroom.

In die context wordt een ongemakkelijke waarheid zichtbaar: wie wacht op richting van bovenaf, loopt achter de feiten aan. Loopbaansturing in het AI-tijdperk is geen exclusieve taak van HR of leiderschap meer. Zij is in toenemende mate een vorm van individuele veranderkundige regie.

Van organisatieverandering naar loopbaantransitie

In eerdere bijdragen is betoogd dat AI-transformatie vaak faalt door gebrek aan veranderkundige regie. Dat geldt op organisatieniveau, maar minstens zo sterk op individueel niveau. Ook professionals bevinden zich in een transitie die onzekerheid oproept, bestaande zekerheden aantast en vraagt om nieuw gedrag.

Richting 2026 voltrekt zich geen abrupte schok, maar een geleidelijke herschikking van werk. Taken verdwijnen voordat functies dat doen. Instapfuncties verdampen. Middelbare kennisrollen worden smaller en veeleisender. Dit zijn geen abstracte scenario’s, maar patronen die al zichtbaar zijn in sectoren als financiële dienstverlening, consultancy en zorg.

Wie die transitie niet actief duidt, ondergaat haar.

SCP en arbeidsmarkt 2026: onzekerheid als structurele factor

Recente SCP-rapportages laten zien dat onzekerheid over werk en toekomstperspectief niet tijdelijk is, maar structureel toeneemt. Technologische verandering, demografische verschuivingen en arbeidsmarktkrapte bestaan naast elkaar en versterken elkaar. Werknemers reageren daarop niet primair met weerstand, maar met afwachten.

Dat gedrag wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd als passiviteit. In werkelijkheid is het een rationele reactie op onduidelijke verwachtingen. Mensen bewegen pas wanneer zij grip ervaren. AI vergroot die onzekerheid juist doordat het tempo hoog is en de uitkomst onduidelijk blijft.

Zonder individuele regie op die onzekerheid ontstaat stilstand.

AI in de zorg als voorland van bredere arbeidsmarkttransities

De zorg fungeert hier als vooruitgeschoven praktijk. AI-toepassingen zijn technisch rijp, maar de adoptie stokt waar professionals worstelen met vragen over verantwoordelijkheid, vakmanschap en professionele identiteit. Dat patroon is niet uniek voor de zorg. Het is een voorbode van wat andere sectoren richting 2026 te wachten staat.

De les is helder: technologie verandert het werk pas duurzaam wanneer professionals zelf betekenis geven aan die verandering. Dat vraagt om ruimte, maar ook om eigenaarschap.

Psychologische veiligheid als voorwaarde voor individuele regie

Individuele veranderkundige regie veronderstelt dat professionals zichzelf toestaan om lerend te zijn. Dat is geen vanzelfsprekendheid in omgevingen waar prestaties, expertise en betrouwbaarheid centraal staan. Juist daar wordt onzekerheid ervaren als risico.

Amy Edmondson laat zien dat psychologische veiligheid een voorwaarde is voor leren. In het AI-tijdperk geldt dat niet alleen binnen teams, maar ook binnen loopbanen. Professionals moeten het zichzelf kunnen permitteren om tijdelijk minder zeker te zijn, zonder dat dit hun positie ondermijnt.

Zonder die veiligheid verschuift leren naar de marge. Met veiligheid ontstaat beweging.

Wat individuele veranderkundige regie concreet betekent

Individuele regie betekent niet dat professionals hun toekomst volledig kunnen sturen. Wel dat zij actief richting geven aan hoe zij zich tot verandering verhouden. Dat begint bij het expliciet maken van vragen die nu vaak impliciet blijven: welke taken verliezen aan waarde, waar zit mijn onderscheidend vermogen, welke vormen van leren zijn nodig vóórdat urgentie ontstaat?

Richting 2026 wordt niet degene beloond met het meest stabiele CV, maar degene die zijn professionele verhaal kan herijken. Van functiedenken naar waardedenken. Van zekerheid naar leervermogen.

De rol van organisaties: faciliteren, niet overnemen

Dat individuele regie belangrijker wordt, ontslaat organisaties niet van verantwoordelijkheid. Integendeel. Organisaties die AI-transities serieus nemen, creëren condities waarin professionals kunnen oefenen met nieuw gedrag zonder directe consequenties. Zij maken onzekerheid bespreekbaar, expliciteren verwachtingen en erkennen dat niet iedereen in hetzelfde tempo beweegt.

Zonder die condities wordt individuele regie een eenzame opgave. Met die condities wordt zij een collectieve kracht.

Inbedding in eerdere publicaties: één doorlopende denklijn

Deze bijdrage staat niet op zichzelf. Zij vormt een logisch vervolg op eerdere ManagementPro-artikelen waarin is betoogd dat AI geen technologische revolutie alléén is, maar een veranderkundige en maatschappelijke transitie. In bijdragen over Brainport, AI-scenario’s, psychologische veiligheid en de stille uitholling van loopbanen is steeds hetzelfde patroon zichtbaar: technologie ontwikkelt zich sneller dan ons vermogen om betekenis te geven aan wat dit vraagt van professionals.

Waar eerdere artikelen de nadruk legden op scenario’s, systeemrisico’s en organisatievraagstukken, zoomt deze bijdrage in op het individuele niveau. Niet als losstaand perspectief, maar als ontbrekende schakel. Want elke AI-transformatie die stokt op organisatieniveau, doet dat uiteindelijk omdat individuen niet of te laat bewegen.

De analyse van AI in de Zorg liet dat scherp zien. Niet de techniek remt daar de vooruitgang, maar onzekerheid over vakmanschap, verantwoordelijkheid en professionele identiteit. Het SCP bevestigt dit beeld breder op de arbeidsmarkt: werknemers reageren niet met verzet, maar met afwachten wanneer verwachtingen diffuus zijn en risico’s persoonlijk worden gevoeld. Dat afwachten is geen passiviteit, maar een rationele reactie op gebrek aan regie.

Deze bijdrage verbindt die inzichten en trekt ze consequent door: veranderkundige regie is niet alleen een bestuurlijke of HR-opgave, maar steeds meer een individuele competentie.

2026 als kantelpunt: van abstracte dreiging naar voelbare transitie

Richting 2026 verandert de aard van werk niet abrupt, maar wel onomkeerbaar. Instapfuncties verdwijnen, middenfuncties worden smaller, productiviteitsverwachtingen stijgen. Dat gebeurt grotendeels zonder schok, maar mét structurele gevolgen voor loopbanen. Precies dat maakt deze transitie zo verraderlijk. Wie wacht op een duidelijk signaal, ontdekt vaak dat de speelruimte al kleiner is geworden.

In eerdere ManagementPro-bijdragen werd dit omschreven als “stille herordening van werk”. Deze bijdrage maakt expliciet wat dat betekent voor de professional zelf: loopbanen ontwikkelen zich niet langer vanzelf binnen bestaande structuren. Ze vragen om actieve duiding, herpositionering en leerregie.

Psychologische veiligheid als brug tussen inzicht en handelen

De rode draad door eerdere publicaties is dat verandering pas plaatsvindt wanneer mensen zich veilig genoeg voelen om te leren. Die lijn wordt hier doorgetrokken. Psychologische veiligheid is geen teaminstrument alleen, maar een loopbaanvoorwaarde geworden. Professionals moeten zich kunnen permitteren om tijdelijk niet zeker te zijn, zonder dat dit hun geloofwaardigheid ondermijnt.

Zonder die veiligheid blijft AI iets waarover men schrijft, spreekt en strategische nota’s opstelt, maar niet iets dat diepgaand wordt geïntegreerd in professioneel handelen. Met veiligheid ontstaat iets anders: experimenteren, reflecteren en herpositioneren vóórdat urgentie dwingt.

Van organisatielogica naar persoonlijke regie

Waar organisaties worstelen met AI-transformatie door gebrek aan veranderkundige regie, zien we op individueel niveau exact hetzelfde mechanisme. Ook professionals bevinden zich in een transitie waarin oude zekerheden vervagen en nieuwe nog niet vastliggen. Zonder regie ontstaat uitstelgedrag, rationalisering en de hoop dat het “wel meevalt”.

Individuele veranderkundige regie betekent niet controle over de toekomst, maar wel eigenaarschap over de reactie erop. Het vermogen om betekenis te geven aan wat verdwijnt, wat verschuift en wat nieuw ontstaat. Dat vermogen wordt richting 2026 belangrijker dan functietitels, lineaire carrièrepaden of formele zekerheid.

Wat vraagt dit concreet van professionals?

Niet geruststelling, maar richting is nodig. In het licht van de arbeidsmarkttransities richting 2026 zijn enkele adviezen onontkoombaar.

Ten eerste: wacht niet op expliciete signalen. De afwezigheid van reorganisaties of ontslagen is geen indicatie van veiligheid. Juist in stille fases ontstaat achterstand.

Ten tweede: verleg professionele trots van weten naar leren. Expertise blijft waardevol, maar alleen wanneer zij meebeweegt. Wie leren uitstelt tot het noodzakelijk wordt, verliest tijd en onderhandelingsruimte.

Ten derde: denk structureel in waarde, niet in functies. Functies zijn tijdelijk; waardecreatie verschuift. Professionals die hun bijdrage niet los kunnen koppelen van hun titel, worden kwetsbaar.

Ten vierde: organiseer psychologische veiligheid ook voor jezelf. Wacht niet tot de organisatie die ruimte expliciet creëert. Zoek leeromgevingen, peers en contexten waarin experimenteren mag voordat perfectie wordt verwacht.

En tot slot: neem veranderkundige regie serieus als persoonlijke vaardigheid. Niet als abstract concept, maar als dagelijks handelen: reflecteren, bijsturen, oefenen en herijken, ook wanneer de noodzaak nog niet urgent voelt.

Willem E.A.J. Scheepers, docent, auteur, AI Implementer

Mijn Yamala.ai Profile; daarin kun je met mijn AI-Twin praten.

Slotbeschouwing

Richting 2026 voltrekt zich geen klassieke reorganisatie, maar een stille herordening van werk. AI is daarin geen losstaande factor, maar een versneller. Wie wacht tot de impact ondubbelzinnig voelbaar is, mist tijd en ruimte om te bewegen.

Individuele veranderkundige regie is daarmee geen luxe of modebegrip, maar een noodzakelijke competentie. Niet omdat alles onzeker is, maar juist omdat onzekerheid blijvend is.

Bronnen (selectie)

• Edmondson, A. (2018). The Fearless Organization

• Argyris, C. (1991). Teaching Smart People How to Learn

• Bandura, A. (1997). Self-Efficacy

• Ajzen, I. (1991). Theory of Planned Behavior

• SCP (2023–2025). Rapportages over werk, onzekerheid en arbeidsmarkttransities

• OECD (2023–2024). AI and the Future of Work

• Europese Commissie / WHO (2024). AI en arbeidsimpact in de zorg

Waarom ik dit schrijf

In mijn eerdere ManagementPro-bijdragen heb ik vooral gekeken naar systemen: organisaties, sectoren, regio’s, scenario’s. Naar AI als versneller van bestaande spanningen op de arbeidsmarkt. Gaandeweg werd één ding steeds duidelijker: elke transitie die ik beschreef, komt uiteindelijk neer op mensen die zich afvragen wat dit voor hén betekent.

Wat mij opvalt, is hoe vaak professionals wachten. Niet uit onwil, maar uit onzekerheid. In gesprekken hoor ik dezelfde onderstroom: “Ik snap dat er iets verandert, maar wanneer wordt het echt mijn probleem?” Die vraag is begrijpelijk en tegelijkertijd riskant.

Met deze bijdrage wil ik die vraag omkeren. Niet: wanneer raakt het mij? Maar: welke regie neem ik zelf, voordat urgentie mij inhaalt? Niet omdat alles onzeker is, maar juist omdat onzekerheid een blijvende factor is geworden.

AI dwingt ons niet alleen tot nieuwe vaardigheden, maar tot een andere verhouding tot leren, falen en professionele identiteit. Wie die verandering uitsluitend buiten zichzelf plaatst, bij HR, bij bestuur, bij ‘de organisatie’, maakt zichzelf afhankelijk. Wie veranderkundige regie ook als persoonlijke vaardigheid ontwikkelt, vergroot zijn bewegingsruimte.

Dat is geen oproep tot individualisering of zelfredzaamheid zonder vangnet. Het is een pleidooi voor bewustzijn. Voor professionals die begrijpen dat loopbanen in het AI-tijdperk niet verdwijnen, maar wel fundamenteel anders worden opgebouwd.

Richting 2026 wordt niet degene beloond die het langst vasthoudt aan zekerheid, maar degene die tijdig durft te bewegen.

Mooie dagen, samen met degenen die je lief zijn. 

Hartelijke groet,

Willem Scheepers