Netwerken binnen de overheid (3)

We netwerken wat af in Nederland. Sociale media worden intensief gebruikt. Dankzij vele digitale platforms kunnen we heel makkelijk veel mensen leren kennen. En weten we ze snel te vinden als we iets van ze nodig hebben. Ook ambtenaren zijn actief in het ontwikkelen van netwerken. Vraag is alleen: leidt dit ook tot betere samenwerking?

In mijn vorige columns heb ik het belang geschetst van netwerken binnen de overheid. Ik heb het gedefinieerd als het organiseren van samenwerking tussen personen uit verschillende organisaties. Dat kunnen afdelingen of directies zijn. Maar spannender wordt het als gemeenten gaan samenwerken. Ik heb het belang onderstreept van een aanpak van onderop: ambtenaren die samenwerking zoeken op inhoud. Hiervoor is ruimte nodig vanuit het management.

Later kom ik nog terug op samenwerking die nodig is voor innovatie: tussen overheid, bedrijven en kennisinstellingen. Hiervoor is nodig dat de overheid gewend is om samen te werken en flexibel om te gaan met netwerkrelaties. Geen vaste structuren, maar samenwerking die makkelijk aan te passen is.

Maar eerst de vraag waarom samenwerking vaak zo moeizaam verloopt. Met de dag wordt de noodzaak van samenwerking groter. Maar toch kost het veel moeite. Regelmatig lezen we verhalen van gemeentes die niet willen samenwerken en provincies die heel veel moeite doen om hun bestaansrecht te bewijzen.

Polderen omdat het moet
Na het lezen van het boekje van Herman Pleij ‘Het moet kunnen’ besefte ik het weer: Nederlanders zijn eigenlijk helemaal niet zo happig op samenwerken. Op een leuke en vermakelijke manier legt Herman Pleij waarom het in onze genen zit om ons terug te trekken in ons eigen domein en te werken voor behoud van identiteit. Samenwerken (‘polderen’) is uit nood geboren, omdat we anders nergens komen.

Ik zie het terug in regionale samenwerking. Zodra gemeenten het idee krijgen dat ze zonder de ander hun doel kunnen bereiken, zullen ze dat niet nalaten. Elke provincie organiseert zijn eigen missies naar China, India en andere opkomende economieën. Terwijl ik steeds te horen krijg dat we er veel slimmer aan doen Nederland te verkopen in het buitenland. Maar ook in het onderwijs worden territoria hard bewaakt. Scholen laten mij regelmatig weten dat ze niet gediend zijn van ‘grensoverschrijdingen’van andere scholen.

En helaas zien we het ook terug in kerkgenootschappen In de afgelopen jaren keek ik bij diverse kerkgenootschappen in de keuken. Daar ontdekte ik dat er voortdurend mensen zijn die weer een reden vinden om een nieuwe beweging te starten. Pogingen om kerken samen te voegen heb ik weinig gezien. Zelf heb ik nog wel eens pogingen gedaan voor uitwisseling tussen kerkgenootschappen Maar het viel niet mee het te realiseren. Verschillen werden zwaarder gewogen dan overeenkomsten.

Samenwerken in Nederland gaat niet vanzelf. En er is veel voor nodig om een samenwerkingsverband levend te houden. Voortdurend doemen er problemen op die leiden tot verwijdering.

Wat doen om succesvol samen te werken: 7 adviezen

1. Hou samenwerking licht – maak niet te zware structuren. Start gewoon met kleine initiatieven en laat die uitgroeien.
2. Laat de inhoud centraal staan – organiseer geen samenwerking om maar samen te werken. Bepaal duidelijk wat partijen samen bindt en bepaal een urgentie.
3. Betrek mensen van buiten – de leukste ideeen komen vaak van mensen van wie je het niet verwacht. Biedt ruimte in een bestuur, een commissie of een project voor iemand die fris aankijkt tegen de inhoud.
4. Creeer je eigen weerstand – wees niet te veel ingenomen met jezelf, maar vraag iemand van buiten om regelmatig reflectie te geven. Dit geeft ruimte voor kritiek. Dit voorkomt ondershuidse irritaties en uitgesteld protest.
5. Bied ruimte voor nieuwe partners. Samenwerking is organisch. Dus ook samenwerking heeft regelmatig nieuw bloed nodig om in leven te blijven.
6. Stop met de samenwerking als de resultaten bereikt zijn. Aanpassing aan omstandigheden is heel belangrijk. Pas de vorm aan op de inhoud. Wees flexibel in het benoemen van mensen en neem afscheid als iemands rol is uitgespeeld
7. Vier successen – we beseffen te weinig wat de waarde is van samenwerking. Als je erin slaagt een doel te bereiken, markeer dat dan ook duidelijk door bijvoorbeeld een feestje te vieren. Zodat je later erop met plezier op terug kunt kijken. Het inspireert om een volgende stap te zetten.

In een volgende column ga ik in op de meest uitdagende samenwerking: tussen overheid, bedrijven en kennisinstellingen: hier ligt de basis voor innovatie. Maar dit blijkt niet vanzelf te gaan. Open innovatie wordt gemakkelijk gepropageerd, maar is in de praktijk een lastig proces. Ik wil aangeven wat er nodig is om samenwerking in de ‘gouden driehoek’ succesvol te organiseren.