Moreel kapitaal, wat is dat ook alweer?

Columns

Volgens mij applaudisseren we wereldwijd voor de mensen in de zorg omdat ze hun handelen ten dienste stellen aan de samenleving; het algemeen belang. Hun gedrag is niet in het eigen belang of in het belang van hun gezin. En dat doen ze ‘zonder vooraf bedachte passende implementatie-strategie’.

Wat is Moreel Kapitaal?

Afgelopen week was in ‘Op1’ (12 april 2020, zie hieronder) een prachtig voorbeeld. Medewerkers sluiten zichzelf op met een groep cliënten met een verstandelijke beperking, terwijl ze daardoor min of meer zeker weten dat ze besmet zouden worden met het coronavirus. En het gebeurde ook. Voor een beter verhaal hoeft Hollywood niet in actie te komen. ‘De reis van de held’. Laten we dat moreel kapitaal noemen: een groep mensen in je organisatie die handelen in het algemeen belang, terwijl het hun eigen belang kan schaden. 

Bob Eilers en zijn collega’s lieten zich twee weken met hun zwaar gehandicapte cliënten opsluiten toen één van hen corona kreeg. Ze zorgden voor hen totdat iedereen weer beter was. Gedragsdeskundige Anne Scholte stond hen bij.

Waar zien we het wel, waar niet?

Dit is het gastcollege dat we bij al die managementopleidingen compleet zijn vergeten op te nemen. Iets doen wat niet in je eigen belang is en wat bovendien je gezondheid kan schaden. Dat gedrag is voorbehouden aan vakmensen in de frontlinie. Ik vermoed dat ze daar in Tjernobyl (1982, 1986 en 1991) en Fukuschima (2011) wel over mee kunnen praten. Die frontlinie doet dat schijnbaar zomaar en ze worden er door hun baas in de zorg - blijkt nu - niet eens extra voor verzekerd, laat staan dat ze er een betere reguliere beloning voor krijgen. Het is niet nieuw: politieagenten (Hoek van Holland), soldaten (Sebrenica), brandweermannen (denk aan 9/11) doen het ook, het gevaar tegemoet lopen, zelfs dagelijks. En je kunt er PTSS van krijgen. PTSS is een vorm van verwonding, typisch iets voor met name frontlinie-medewerkers. Het ontstaat vaak door een diep gevoel - ook al ben je daarop getraind - van machteloosheid omdat je er compleet alleen voor staat. De frontlinie vertoont dit exceptionele gedrag mede omdat er een onuitgesproken vertrouwen is dat er een ondersteunde organisatie is die hen helpt als er nog meer nood aan de man/vrouw komt. En die ondersteuning kan niet alleen van het thuisfront komen. Maar helaas raken mensen met een PTSS-syndroom niet zelden in een tweede jarenlang durend gevecht verzeild. De verzekeringsmaatschappij wil niet uitkeren en de werkgever verschuilt zich daarachter. Op zich een apart artikel waard, over moreel kapitaal gesproken!

Is er ook Immoreel Kapitaal?

Het gaat me hier om de vraag: kunnen we onze gezamenlijk problemen nog wel oplossen als grote organisaties (lees: multinationals) die bijvoorbeeld belasting ontwijken, dat als het nieuwe normaal zien: ‘Je bent gek als je het niet doet’.  Zelfs de piloten van de KLM doen het. En Booking.com doet het. Ze betalen minimaal belasting, maar willen maximaal profiteren van onze regelingen als het aankomt op solidariteit (samen tegen corona). De vraag stellen is hem beantwoorden.
Als ik mijn artikelen selecteer op de meeste reacties/likes dan staan (2) het aan de kaak stellen van het rendements-denken en (1) ondersteunende diensten die de frontlinie onvoldoende ondersteunen op de bovenste twee plaatsen.

Hoe 'moreel kapitaal' meer kans geven?

Zullen we, samen, eens kijken hoe we ‘het moreel kapitaal’ in onze organisaties weer handen en voeten kunnen geven als onderdeel van het nieuwe normaal straks na de coronacrisis? Laten we vooraf vaststellen dat (1) organisaties geen moraal kunnen hebben, maar de mensen die er werken wel. Abstracte begrippen als de markt en het publieke domein hebben in het gebied van ‘moreel kapitaal’ niets te zoeken integendeel die managen het moreel er eerder uit. En misschien helpt het als (2) die mensen zichzelf weer mee nemen naar het werk en eenmaal daarbinnen (at the office) niet verworden tot hun functiebeschrijving. Dat is immers wat mensen in de voorste linie met een beroepsopleiding ook niet doen. Die zijn 24-uur per dag hun beroep en achter die frontlinie zit een organisatie die zij beschouwen als hun gereedschap die hen adequaat ondersteunt. Tenslotte (3) hebben Nederlanders een Speak-up mentaliteit in het DNA (volgens de rest van de wereld). Dat wil zeggen: ook tegen hun leidinggevenden durven ze te zeggen dat er iets niet klopt. De verandering zoeken we dus niet in ‘de organisatie’, maar in de mensen die er werken.

Voorbeelden

Een paar willekeurige voorbeelden om het nieuwe normaal te concretiseren: 

  • Een belastingadviseur die een piloot tot de orde roept als die piloot heeft gehoord van een collega dat het slimmer is om in Spanje te gaan wonen belastingtechnisch gezien;
  • Een secretaresse die de agenda uitwerkt voor de aandeelhoudersvergadering van een vliegtuigmaatschappij en die leest over die bonus en die even tegen haar baas zegt: ‘Volgens mij niet slim om dit onderwerp juist nu op de agenda te zetten’;
  • Een medewerker die ziet dat om kostenbesparingen het milieu extra wordt geschaad en die met een alternatief komt in plaats van ‘als het van de baas mag’;
  • Ambtenaren die drie keer extra nadenken of we het wel zo slim is om van NL voor buitenlandse multinationals een belastingparadijs te maken, maar dan vanuit moreel opzicht;
  • Er werken in Amsterdam 5.000 medewerkers bij Booking.com. Die weten hoe het werkt (in 2019 vijf miljard winst) en in welke mate ze wel en niet bijdragen aan het op orde houden van onze planeet.

Buitenhof sloot afgelopen zondag af met een interview met Jane Goodall. Zij zei: Business-as-usual en het liefst op dubbele snelheid om de achterstand in te halen, moet straks in ieder geval niet gebeuren en dat kunnen we nu gelukkig rationeel aantonen. We leven met te weinig respect voor onze omgeving, kennelijk hebben we er een virus voor nodig om van de wereld een betere plek te maken. 

We hebben sowieso in deze tijd veel te dank aan de mensen in de zorg, daarnaast hebben zij ons laten zien wat moreel kapitaal is en dat we niet zonder kunnen. Handelen in het algemeen belang, terwijl het niet persé in je eigen voordeel is. Misschien heeft Wopke er ook nog wat aan in zijn gesprekken met de Italianen.

Naschrift: eerlijk gezegd is ‘moreel kapitaal’ een lastig begrip gemunt door Roel Kuipers in 2009, tijdens de vorige crisis. In deze tijd, kijk vooral ook eens even naar Frontberichten (zie hieronder) ’s avonds laat en je ziet en voelt dat moreel kapitaal bestaat en steeds opnieuw vorm krijgt. Daar in de Frontlinie gebeurt het werk zonder vooringenomenheid, gewoon simpelweg omdat daar op die plek geen plaats en tijd voor iets anders is. Het is me des temeer een raadsel wat marktwerking daaraan moet bijdragen, behalve een tekort aan mondkapjes. Kijk bijvoorbeeld naar de laatste paar vlogjes van de uitzending van 19 april

Waar vind ik toepasbare kennis en gedeelde ervaringen

Probeer het Pro-abonnement een maand gratis

En krijg toegang tot de kennisbank. 110 onderwerpen, kritisch, wars van hypes, interactief en geselecteerd op wat wél werkt.

Word een PRO 

Hendrik Hospes
Een erg goed artikel van Jaap Peters. Iedereen kent de bestseller van Rutger Bregman :"De meeste mensen deugen". Ik vroeg mij af of je voor organisaties dit ook kunt zeggen:" De meeste organisaties deugen".
Tom van der Lubbe
Dank voor artikel, Jaap!

Even korte reactie op commentaar van Hendrik Hospes:

Beste Hendrik, grappig dat je dat schrijft, wij dachten exact hetzelfde, zie ons initiatief: https://wiezetjijopeen.nu/

Iedereen van harte mee te doen en te laten zien, dat inderdaad "de meeste organisaties deugen"
maja van der zijden
dit is een verfrissend verhaal zou;s alleen jij het kan opschrijven
Leon Dohmen
Pro-lid
Er zijn organisaties die mazzel hebben en van de Corona crisis profiteren zoals bijvoorbeeld veel supermarkten. Zij kunnen overwegen om een (groot) gedeelte van de extra winst over te dragen naar de Nederlandse staat of te gunnen aan 'frontlinie medewerkers'. Dat zou ik ook een mooi voorbeeld van 'Moreel Kapitaal' vinden.
Jaap Peters
Auteur
Goede vraag Henk, of de meeste organisaties deugen. Zoals ik weleens eerder heb gezegd: organisaties kun je geen hand geven. De organisatie werkt in jou, jij niet in een organisatie. Dat de meeste mensen deugen als individu lijkt me een makkelijker te beantwoorden vraag dan de vraag: 'Gaan de meeste mensen nog meer deugen als ze samen gaan werken in een georganiseerd verband? Draagt 'de vooringenomenheid' van een gemiddelde organisatie bij aan het moreel kapitaal? Ben wel erg benieuwd wat de ervaringen van de lezers zijn.

Meer over Leiderschap