In een snel veranderende omgeving waar je met complexe vraagstukken te maken hebt en allerlei keuzes zich voortdurend aandienen, is een juist besluit nemen niet gemakkelijk. Bestuurders, politieke leiders en CEO’s moeten dagelijks keuzes maken in een onzekere, snel veranderende en zelfs chaotische context. Waar vaar je dan op? En hoe leg je verantwoording af over de keuzes die je hebt gemaakt? Wat geeft de doorslag als je niet alle feiten en informatie op een rijtje hebt? Is het dat wat je kunt uitleggen of dat waarmee je kunt wegkomen? Laat je je leiden door je eigen belang, je persoonlijke gewin of dat van je bedrijf? Of zijn je beslissingen ingegeven door een zuiver moreel kompas?
In dit artikel laat ik zien waarom moreel handelen door leiders steeds belangrijker wordt. In een volgen...
Het werd ooit als moreel juist gezien om streng te zijn tegen verdachten van toeslagenfraude, verstandig om de Groningse gasbel leeg te trekken, oorlog te voeren tegen de Indonesische onafhankelijkheid, in slaven te handelen, op kruistocht te gaan. De leiders van toen werden hierom bejubeld.
Een zeer recent voorbeeld van een leider die zelfs nu nog in de ogen van zijn kiezers moreel handelt: "De Australische premier Morrison heeft medewerkers van de kolensector gerustgesteld na de internationale klimaattop in Glasgow. Degenen die in Australië in die sector werken, kunnen dat nog tientallen jaren blijven doen. De overgang gaat veel tijd kosten. En ik bied geen excuses aan voor het feit dat Australië opkomt voor zijn nationale belangen."
Het morele kompas van de maatschappij verandert en dat gebeurt van onderuit, vanuit werkenden, ondernemers, aandeelhouders, kiezers, afnemers, financiers enzovoort. In welke richting het kompas zal uitslaan is nog maar de vraag. Zie de opmerking van Morrison en het vertrek van Shell vanwege de dividendbelasting. In Oost-Europa en in de VS wordt de open en liberale democratische maatschappij van buiten- en binnenuit aangevallen (letterlijk: het Russische leger staat aan de grenzen van de EU, China bedreigt Taiwan en in de VS hebben stoottroepen het parlement bestormt) en het is nog maar de vraag of deze daar over vijf jaar nog zal bestaan. Autoritarisme is in opkomst, met daarbij onderdrukking van het vrije denken en spreken, uitsluiting, ontkenning van menselijke waarden, van klimaatverandering, kennis en wetenschap. Er staan politieke leiders klaar om aan deze destructieve, morele veranderingen leiding te geven.
Inderdaad, alleen moreel handelen kan het vertrouwen in de politiek, de overheid en het bedrijfsleven terugbrengen. En een vraag is hoe we dat morele kompas van onze leiders, zowel in politiek, overheid, bedrijfsleven als maatschappelijke organisaties, kunnen versterken.
Maar daaraan vooraf gaat een discussie over wat moreel juist handelen is en wat we van onszelf, van elkaar en van de maatschappij verwachten. Tegenover de destructieve bewegingen en leiders die ik hierboven heb genoemd staat een leger van mensen die op willen komen voor kansen voor iedereen, mensenrechten, burgerrechten, de natuur, een gezonde leefomgeving, duurzaamheid, respect enzovoort. Maar het is nog een heel gevecht om de strijd voor het goede te winnen. Het gaat niet vanzelf. Brengen wij, de huidige generaties dit op of kiest de meerderheid voor gemak, verspilling en ontkenning?
Morele revoluties slagen als het oneervol wordt om te blijven handelen als altijd. Ze hebben tijd nodig, maar als leiders oprechte excuses aanbieden is er een begin.
Volgens mij zit het hem niet zozeer in het gebrek aan een moreel kompas, maar meer het activeren hiervan als het moet! Onze leiders weten over het algemeen heel goed wat goed en fout is en wat op het randje is. Daar is ook voldoende aandacht voor. Probleem is dat ze er vervolgens aan voorbij gaan om hier ook daadwerkelijk iets mee te doen - activeren van je morele kompas. Je kunt wel een moreel kompas hebben, maar als je deze niet activeert is het een lege huls. En juist daar schort het aan. De omstandigheden zijn dan wel complexer geworden de afgelopen jaren, maar onze normen en waarden (ons moreel kompas), zoals we die al jaren kennen, zijn niet veranderd. Het activeren daarvan, dat is het probleem. Een probleem dat we niet alleen bij onze leiders zien, maar overal in onze samenleving. En dat is een zorgelijke ontwikkeling!
Harelijk dank voor je uitvoerige reactie. Het juiste doen in de ogen van kiezers is nog niet ‘moreel het juiste doen’. Dikwijls vinden kiezers iets goed omdat het hun eigenbelang dient. De mijnwerkers in de Australische steenkoolmijnen behouden hun werk. Dat is legitiem, maar met moraliteit heeft het niet zoveel te maken. Je kiezers leiden vanuit angst en onderbuikgevoelens evenmin. Dictatoriale leiders hebben over het algemeen weinig op met waarden en principes, ze willen macht en overheersing. Hooguit gebruiken (of eigenlijk misbruiken) ze waarden als ideologisch sausje.
En ja, het klopt dat wat we vandaag de dag een moreel goede beslissing vinden, over een jaar niet zo goed kan blijken te zijn. Dat betekent niet dat we maar geen moreel standpunt meer moeten innemen, hooguit dat we ons daar wat bescheiden in hebben op te stellen. Natuurlijk veranderen waarden en normen, gelukkig maar, anders had de slavernij nog bestaan en zou ik als vrouw zijn ontslagen toen ik trouwde.
In mijn ogen zou het een vergissing zijn om eerst een discussie te voeren over wat moreel juist handelen is. Het is niet wenselijk om naar HET juiste kompas te zoeken, dan verabsoluteer je moraliteit tot een set droge en knellende ideologische normen. Een discussie over wat juist en niet juist is moet niet eerst, maar voortdurend plaatsvinden, gekoppeld aan een concreet vraagstuk. Bijvoorbeeld bij het formuleren van Corona-maatregelen: hoe wegen we de (beperking van) grondrechten van individuen tegen de gezondheid van een kwetsbare personen en economische vitaliteit? En waarom? Wat is in het geval van deze benadeeld toeslagenouder een juiste compensatie? Op grond waarvan? Door daarover met elkaar in gesprek te gaan komen we tot morele beslissingen. In een gezonde democratie is dat altijd een voorlopige beslissing, gebaseerd op meerderheden, rekening houdend met minderheden.
Vriendelijke groet, Lenette Schuijt
Ja, ik herken het fenomeen dat waarden en normen steeds meer verworden tot regels, waarmee leiders controle houden over het werk van medewerkers . Technologosche ontwikkeling en digitalisering van het werk creëren steeds meer onvrijheid voor het individu om gewetensvol en vanuit waarden te handelen.
Hoewel ik je pleidooi deel om nieuwe ontwikkelingen te ondersteunen, ben ik er niet gerust op dat dit soort processen snel zullen verdwijnen. Daarom zet ik mijn kaarten ook op een gesprek over de morele dimensie van ons werk. Zoals ik al eerder schreef, soms is het je morele plicht om een regel te negeren, in dienst van een veel groter belang. Om vervolgens daarover in gesprek te gaan met andere betrokkenen zodat achterliggende waarden boven tafel kunnen komen.
Vriendelijke groet, Lenette Schuijt
"Het is niet wenselijk om naar HET juiste kompas te zoeken, dan verabsoluteer je moraliteit tot een set droge en knellende ideologische normen. Een discussie over wat juist en niet juist is moet niet eerst, maar voortdurend plaatsvinden, gekoppeld aan een concreet vraagstuk."
Ik denk dat de discussie wel vooraf gevoerd moet worden. Je moet als bedrijf koersvast zijn en ook besluiten welke maatschappelijke positie je wilt innemen. Dat bepaalt je morele kompas en geeft richting aan je besluiten. Over de uitvoering mag je dan nadenken, maar de koers staat niet ter discussie.
Een concreet voorbeeld: het besluit van Shell om naar een andere structuur te gaan en het hoofdkantoor volledig naar Londen te verplaatsen.
Naar hun eigen zeggen ligt aan dit besluit ten grondslag Shells doelstelling om meer en in een hoger tempo bij te dragen aan de energietransitie. Dat is hun morele kompas waarover al jaren en grondig door Shell is nagedacht. De reorganisatie en verhuizing komen daaruit voort. Ze vinden dit een moeilijk en ingrijpend besluit maar gezien de koers en het kompas van het bedrijf is het besluit juist.
Het gaat het hier mij niet of we Shell geloven, maar gezien de lange historie van het bedrijf (bedrijven van deze leeftijd zijn er niet veel) en hun ervaring met scenario-planning is het in het kader van moreel leiderschap best interessant om deze case verder te onderzoeken.
Of moeten we stellen: oliewinning en moreel leiderschap zijn niet (meer) te verenigen?