In de aanloop naar de verkiezingen beloven enkele politici om het aantal ambtenaren fors terug te dringen, soms zelfs wel met 30%. Dat zal volgens hen leiden tot lastenverlichting en minder bureaucratie. Drie redenen waarom deze verkiezingsbelofte niet zal worden nagekomen.

Ambities zullen niet of nauwelijks worden bijgesteld
Of je het aantal ambtenaren wilt terugdringen, je zult moeten aangeven welke ambtenaren weg moeten. Dat betekent dat je moet zeggen welke taken de overheid niet meer gaat uitvoeren. In de praktijk betekent dit dat je als politicus op de TV of voor de radio ‘nee’ moet durven zeggen tegen je burgers. Je zult bereid moeten zijn om tegen je burgers te zeggen: “Hier zijn wij niet meer voor. Dit probleem dat u heeft (met uw bouwende buurman, de lawaaiige horecaondernemer, het slecht functionerende bestuur van de school van uw dochter of het feit dat u er niet tegen kan dat ouders heel soms hun kinderen nare dingen aandoen) zult u zelf moeten oplossen.” Dat zullen politici niet snel doen, zeker niet de meer populistisch ingestelde politici en zeker niet met de verklaring: ‘U wilde toch minder ambtenaren?’

Voor nieuwe ambities zijn nieuwe ambtenaren nodig
Bijna zestig procent van alle ambtenaren is werkzaam in het onderwijs, bij de politie of rechterlijke macht. Politici die aangeven dat zij het aantal ambtenaren fors willen terugbrengen, geven ook aan dat zij juist extra willen investeren in onderwijs en veiligheid. Meer politie, stadsmariniers, meer straffen, meer gevangenissen, kleinschalig, hoogwaardig en toegankelijk onderwijs. Om deze ambities waar te maken, zal het aantal ambtenaren (agenten, toezichthouders, rechters, cipiers, leraren, etc.) op deze gebieden uitgebreid moeten worden.

Ontslagen ambtenaren blijven geld kosten
Je kan ambtenaren ontslaan, maar dat wil nog niet zeggen dat dit snel geld oplevert. De overheid is immers ‘eigen risicodrager’, wat betekent dat de werkloosheidsuitkeringen aan ambtenaren door de overheid zelf bekostigt worden. Daarbovenop komt de verplichting om ontslagen ambtenaren een reïntegratietraject aan te bieden. De kans dat een groot deel van de ontslagen ambtenaren op eigen kracht een andere baan is – gelet op het economische klimaat en het feit dat het aantal vacatures binnen de overheid nu al fors afneemt i.v.m. vacaturestops – niet reëel. Gevolg: overheden blijven zitten met financiële verplichtingen voor ontslagen ambtenaren die vaak doorlopen tot jaren na de kabinetsperiode.

Ambtenaren zijn een middel. Geen doel. Het gaat er uiteindelijk om dat de overheid de juiste dingen doet tegen zo laag mogelijke kosten. Dit veronderstelt een visie op onze maatschappij, op de toegevoegde waarde die de overheid kan leveren en op de rol die burgers en andere partijen in onze samenleving vervullen. Deze visie levert een verhaal waarmee politici aan burgers kunnen uitleggen waarom zij het ene willen doen en het andere laten. Een visie die hard nodig is in tijden waarin de overheid forse bezuinigingen moet doorvoeren. Een visie die op langere termijn wellicht kan leiden tot 30% minder ambtenaren.