Management als wetenschap.

Periodiek laait de discussie op over de vraag of management wel of geen vak en wetenschap is. Recentelijk kopte een artikel in Harvard Business Review nog: 'No, management is not a profession.' Deze column is een antwoord op een artikel uit 2005 met de titel ‘Is management a profession?’ Ook op deze site is er regelmatig aandacht voor dit onderwerp. Denk bijvoorbeeld aan de reeks artikelen uit 2005 waarin Gyuri Vergouw antwoord zocht op de vraag over Managementconcepten: mode of wetenschap?

In tijden dat de discussie oplaait, ontstijgt de strijd nauwelijks het niveau van 'welles-nietes'. Voorstanders van verwetenschappelijking proberen aan te tonen dat management wel degelijk een wetenschap is; tegenstanders beargumenteren het tegendeel. Beide partijen verzanden vaak in nutteloze vergelijkingen tussen managementconcepten. Vooral de voorstanders van management als wetenschapsgebied (of: de wetenschappelijk-rationalisten) zouden hun tijd beter kunnen besteden. Immers, de enige manier om aan te tonen dat management een wetenschap is, is om van management daadwerkelijk een volwassen wetenschap te maken. En laat daar nu juist werk aan de winkel zijn.

Zuivere criteria?
Managementtheorieën zijn er volop. Managementboeken ook. Maar veel van die lectuur en literatuur bestaat vooral uit het introduceren van nieuwe hypes in managementland, succesverhalen uit de praktijk en managementideeën op basis van ‘geinige’ invalshoeken. Vergouw stelde eens dat managementtheorievorming op basis van zuiver wetenschappelijke criteria moet plaatsvinden. Dat leidt volgens hem al snel tot een verschraling van de enorme toestroom aan managementideeën. Dat valt echter te bezien. Want het huidige aanbod van managementliteratuur voorziet, zoals sceptici als Maarten van Rooij terecht opmerken, in een behoefte bij een ogenschijnlijk onverzadigbare doelgroep. Het is bovendien makkelijker, sneller en lucratiever om een managementboek te schrijven dat geen enkel wetenschappelijk criterium in acht neemt. En zijn die wetenschappelijke criteria nu echt wel nodig? Van Rooij stelt namelijk verder dat managementtheorieën gevormd kunnen worden zoals men ook met een beetje fantasie een dier, land of voorwerp uit de contouren van een wolk kan herkennen. Op basis van common sense en het openstaan voor creatieve invallen wordt zo managementboek na managementboek gevuld. En is het mogelijk dat managementtechnieken worden gebaseerd op basis van de avonturen van Winnie de Pooh en Attila de Hun.

Voorbij common sense
Toch staat deze common sense-benadering niet haaks op het idee van verwetenschappelijking van het vakgebied management. De wijze waarop deze managementtheorieën hun vorm krijgen, kent namelijk eenzelfde soort common sense als waar een ‘absolute’ wetenschap als natuurkunde zich ook doorheen heeft moeten slaan. Zo zag Aristoteles eens een appel uit de boom vallen. Hij bedacht dat de val van de appel voortkwam uit de drang om terug te keren naar zijn natuurlijke plaats. De appel viel immers naar de grond, de plek waar hij oorspronkelijk als zaadje begon. Daarmee maakte Aristoteles een revolutionaire stap ten opzichte van het heersende idee dat alles simpelweg het werk van de goden was. De logica van Aristoteles hield vervolgens nog zo’n 2000 jaar aan. Pas toen bogen figuren als Galileo, Descartes en Newton zich kritisch over het onderwerp en werden de eerste twijfels over heersende gedachten geuit. Na deze fase van kritische beschouwingen kwam uiteindelijk de zwaartekracht naar boven als ‘waarheid’, een fenomeen dat niet met het blote oog is waar te nemen en niet op basis van common sense te beredeneren valt.

Fase van kritische beschouwing
Het wetenschapsgebied management bevindt zich qua volwassenheid ergens in deze fase van kritische beschouwing. Theorieën op basis van waarnemingen worden bekritiseerd, maar zijn nog altijd de voornaamste bron van ‘nieuwe’ managementkennis. Echt wetenschappelijke – op universiteiten ontwikkelde – kennis en inzichten vinden hun weg nog niet of nauwelijks naar de praktijk. Willem Mastenbroek plaatste management al eens in de vroegwetenschappelijke fase, een fase die gekenmerkt wordt door:“grote verwarring, scherpe concurrentie tussen aanhangers van uiteenlopende modellen en concepten, de waan van de dag, hype na hype, veel ruimte voor magiërs die beweren dat ze van lood goud kunnen maken, en profeten die volhouden dat verwetenschappelijking er niet in zit.”

De vraag is hoe we deze fase als vak- en wetenschapsgebied goed door kunnen komen en wat we daarvoor moeten doen. En het is juist die vraag waar de wetenschappelijk-rationalisten hun tijd en energie in moeten steken. In plaats mee te doen aan ‘welles-nietes-discussies’ zouden zij actief op zoek moeten naar een manier om orde te scheppen in deze grote verwarring. Maar waar begin je?

Hoe dan?
Kijkend naar andere wetenschappen, dan hebben deze tijdens de fase van kritische beschouwing onder andere veel energie gestoken in het vormen van een gemeenschappelijk begrippenkader. De zwaartekracht is de zwaartekracht, daar bestaat geen discussie meer over. Wat ‘management’, ‘leiderschap’ of zelfs een ‘organisatie’ is, wordt in ieder boek weer anders gedefinieerd en uitgelegd. In het vak- en wetenschapsgebied ontbeert een gemeenschappelijk begrippenkader nog. Daartoe komen zal niet makkelijk zijn door de tegengestelde inspanningen van alle magiërs en profeten. Maar het is wel een noodzakelijke stap om management van de common sense-benadering naar een volwassen wetenschap te helpen.

Het is daarom belangrijk energie te steken in de discussie wat de juiste stap is. En, natuurlijk, hoe dit het beste gerealiseerd kan worden? Zodra deze discussie op gang komt, heeft management, als vak- en wetenschapsgebied, weer een stap gezet. We zijn dan namelijk de ‘welles-nietes-discussies’ ontstegen.

Zie ook in de kennisbank van ManagementSite het onderwerp Management modellen.