Schaamteloos Leiderschap

"Leger in de VS in de ban van seksschandalen" kopte de Volkskrant 28 november jl. Het blijkt dat een recordaantal hoge Amerikaanse officieren dit jaar uit hun functie is gezet wegens overspel, seksuele intimidatie, fraude en/of slecht leiderschap.

Als Landmacht officier raken mij deze berichten. De afgelopen zes jaar ben ik werkzaam geweest bij het Expertisecentrum Leidinggeven en Ethiek van de Koninklijke Landmacht. En de inleiding van deze column laat weinig goeds over voor wat betreft leiderschap, om over ethiek maar te zwijgen.

Er zullen ongetwijfeld meerdere factoren te onderkennen zijn die voor een klimaat zorgen waarin bovenstaand wangedrag ruimte krijgt. Op één specifieke en m.i. belangrijke factor wil ik in deze column dieper ingaan en dat is de factor macht. Er kan dus een klimaat ontstaat waarin een leider zich een zodanige macht toekent, of toegekend krijgt, dat de leider in de veronderstelling komt te verkeren dat regels richtlijnen niet langer, of in mindere mate, voor hem of haar gelden. En kennelijk is er onvoldoende reinigend vermogen in de omgeving van deze leider aanwezig om dit te voorkomen. Welke lessen zouden leiders hieruit moeten trekken?

Veel antwoorden op deze vraag zijn te vinden in het boek "The Logic of Power" van Mauk Mulder. Mauk Mulder is een rebelse professor die machtsrelaties duidt. Hij beschrijft macht in haar verschillende vormen zoals de Sanctiemacht (hij kan mij belonen en/of straffen), de Formele of Legitieme macht (ik behoor hem te volgen), de Expertmacht (hij weet het beter) en de Model- of Identificatiemacht (zo zou ik willen zijn). Mulder stelt dat aan het begrip macht vaak een negatieve betekenis kleeft. Macht is een van de krachtigste oorzaken van teleurstelling, ontevredenheid, frustratie, leed en geblokkeerde menselijke ontplooiing, creativiteit. Maar macht is volgens Mulder ook een onontkoombaar bestanddeel van de maatschappij, en behalve noodzakelijk ook nuttig.

De kern van de machtstheorie van Mulder is terug te voeren op een vijftiental wetten. De inhoud van deze wetten wordt in verschillende hoofdstukken van 'The logic of power" aan de orde gesteld in duidelijke observaties en reflecties hierop. De kracht zit hem m.i. vooral in de herkenbaarheid van de observaties. Observaties uit het dierenrijk worden op verhelderende wijze vergeleken met observaties uit het bedrijfsleven, politiek, sport en cultuur.

De logica van de macht heeft als doel het verkleinen van de onnuttige machtsverschillen. Hiertoe breekt Mulder een lans voor het zogenaamde wederzijds open overleg (woo). Mensen zoeken bij woo samen naar de juiste antwoorden en geven daarbij evenveel gewicht aan de inbreng van de ander(en) als aan hun eigen inbreng (een attitude!). De een kan de ander beïnvloeden en omgekeerd. Zij beschouwen elkaar als gelijken en richten zich op argumenten, ongeacht de bestaande machtsrelaties: de hogere neemt op dezelfde manier deel als de lagere. Mulder signaleert twee paradoxen bij het toepassen van woo:

1. Ten eerste is de toepassing van woo vooral afhankelijk van de machtige. En omdat woo voor hem een afzien van macht betekent voelen machtigen vaak niets voor woo. Iemand die dit bijvoorbeeld goed begrepen had is oud Chef Defensiestaf generaal Peter van Uhm. Hij stelt: "Ik heb niks aan ja-knikkers. Mensen moeten je durven tegenspreken. Loyaliteit is drie keer nee durven te zeggen tegen je baas" (zie column "vertrouwen en leiderschap" van Margret van Paassen).
2. Ten tweede kunnen ook de minder- machtigen bedenkingen hebben. Van hen is moed vereist, en vertrouwen in de bedoelingen van machtigen.

Wederzijds open overleg begint bij leiders die zich kwetsbaar durven op te stellen. Bij leiders die zich niet laten omringen door ja-knikkers. Op deze wijze creëer je een omgeving waarin voldoende zelfreinigend vermogen aanwezig is, een omgeving waarin minder-machtigen de ruimte ervaren hun leider van feedback te voorzien. Ook als dat eens geen leuke en positieve boodschap is!

The Logic of Power is een boek dat iedereen die op enige wijze met macht te maken heeft, en geloof me dat hebben we allemaal, moet lezen.

Het allerbeste nieuws is bovendien dat dit boek gratis als PDF-file te downloaden