Hoe Ajax zichzelf in de voet schoot met Mislintat

Dat escaleerde snel! Na slechts enkele maanden is directeur voetbalzaken Sven Mislintat van Ajax ontslagen. Hij is verantwoordelijk geweest voor de samenstelling van de huidige selectie en gaf de afgelopen maanden meer dan 100 miljoen euro uit aan nieuwe spelers. Deze blijken grotendeels (nog) niet het niveau te hebben voor het eerste van Ajax. De spelers zijn geselecteerd door naar data te kijken over hun prestaties, de zogenaamde big data benadering. Ik meen dat ik hierover wel iets kan zeggen, mijn boek De Strafschop uit 2000 en het boek Moneyball uit 2003 hebben namelijk zeker bijgedragen aan deze trend.

Er wordt in het geval van Mislintat echter al gesproken over een ‘Data Dombo’. Wat wil je, de resultaten zijn Ajax onwaardig. Tegelijk bestaat binnen de club een machtsvacuüm door de afwezigheid van een goed functionerende algemeen directeur. Maar zoals een oud-Ajacied met enige faam ooit eens zei: ‘elk nadeel heeft zijn voordeel’. Tijd voor een grote schoonmaak binnen de club dus. Het zal naar verwachting niet bij de directeur voetbalzaken blijven.

Waar is het fout gegaan, wat zijn de lessen en hoe verder?

De voorbodes

Heel kort de voorgeschiedenis.

Ajax heeft zich rond 2019 onder de vooraf overigens ook zwaar bekritiseerde Erik ten Hag (2017-2022) weer bij de Europese top gevoegd met aantrekkelijk voetbal.

De spelers van Ajax waren hierdoor zeer gewild bij de Europese topclubs en werden verkocht tegen grote bedragen. Van het succesteam van 2019 is inmiddels niemand meer actief bij de club.

Het aankoop- en verkoopbeleid was gebaseerd op het aanvullen van de selectie door eigen kweek en de inkoop van ervaren spelers die elders niet geheel tot hun recht kwamen, zoals Dusan Tadic en Daley Blind.  Verantwoordelijk voor dit systeem was oud-voetballer Marc Overmars (directeur voetbalzaken 2012-2022) in samenwerking met de trainers en algemeen directeur. Deze samenwerking was goed te noemen.

Overmars trad af na de zogenaamd dick-pic affaire (febr. 2022). Hierdoor ontstond een lacune in het aan- en verkoopbeleid van de club. Spelers die aan het eind van of kort na zijn periode bij Ajax werden aangekocht, zoals Bergwijn, Bassey en Daramy, bleken minder goed te passen dan gehoopt en gedacht.

Ajax stelt april 2023 Sven Mislintat aan als directeur voetbalzaken, verantwoordelijk voor het gehele transferbeleid. Hij kende grote successen met transfers van topspelers als Lewandowski, Dembélé en Aubameyang bij Borussia Dortmund. Later werkt hij bij Arsenal, waar hij juist zorgt voor grote verliezen op de transfers. Mislintat ruimt puin in de bestaande selectie en verkoopt, dat mag ook worden gezegd, voor mooie bedragen mislukte spelers als Daramy en Bassey.

Ook algemeen directeur Van der Sar vertrekt in 2023 (per 1 augustus). Hij wordt opgevolgd door Alex Kroes van AZ. Door zijn concurrentiebeding en het feit dat hij, dankzij de inzet van big data, belangrijke informatie over spelers heeft, mag hij pas maart 2024 bij Ajax beginnen. Hierdoor ontstaat een machtsvacuüm waarbij de directeur voetbalzaken vrijwel alleen kan heersen.

Mislintat stelt Maurice Steijn aan als nieuwe trainer omdat op basis van zijn data blijkt dat hij een ‘outperformer’ is. Hij presteert meer met zijn selectie dan je zou mogen verwachten op basis van de spelers die hij ter beschikking heeft.

Ajax begint seizoen met 12 nieuwe spelers die bijna niemand kent. Soms ingekocht tegen hoge transferbedragen. Na zes speelronden staat Ajax op een 14^e (is dat getal al een omen?) plaats in de eredivisie, een historisch lage positie.

De vraag is nu, hoe komt het dat Ajax zo'n culturele omslag heeft willen of moeten maken? Waar waren de checks and balances om het proces in goede banen te leiden? Wat zou de rol van de Raad van Commissarissen hebben moeten of kunnen zijn?

Data dombo

We hebben allemaal verstand van voetbal. En zeker fans van de grote clubs in het Nederlands voetbal. En wellicht het meest bij Ajax, waar men zelf bijna vindt dat men het voetbal heeft uitgevonden. Nederlands meest succesvolle én aansprekende club in binnen en buitenland heeft dan ook, dat mag gezegd worden, een jaloersmakende historie, gevuld met geweldige resultaten bereikt met spraakmakende spelers. Vanaf midden jaren 60 van de vorige eeuw, ik neem de mistwedstrijd tegen Liverpool uit 1966 maar als ijkpunt, tot en met de laatste gouden jaren onder Ten Hag, de club heeft een fenomenaal talent gehad om unieke spelers op te leiden of (vaak jong) binnen te halen. De lijst is eindeloos en loopt van Johan Cruyff en Johan Neeskens via Marco van Basten en Clarence Seedorf rechtstreeks door naar Zlatan Ibrahimovic en Frenkie de Jong. Wereldwijd denk ik dat alleen clubs in Portugal (Porto, Sporting en Benfica) een vergelijkbare track record kunnen overleggen.

Vroeger ging deze talentontwikkeling via de eigen opleiding. Het Ajax van de jaren zeventig bestond tenslotte vooral uit eigen jeugd en regionaal opgeleide spelers. Maar ‘das war einmal’.

De voetbalwereld is danig veranderd. Het inkopen en verkopen van spelers is ‘geprofessionaliseerd’ en de bedragen waar het om gaat zijn enorm. Daarbij wordt, hoe jammer velen dat ook vinden, veel gebruik gemaakt van data. Men denkt dat hierdoor de romantiek uit de sport verdwijnt en spelers als robots gaan rondrennen. Ik volg het voetbal inmiddels zo’n 50 jaar, en ik vind de aantrekkelijkheid van wedstrijden eerder toegenomen dan afgenomen. Denk je bijvoorbeeld werkelijk dat teams als Liverpool en Manchester City, toch bekend om hun aantrekkelijke speelstijl, geen gebruik maken van statistieken en data? Bij Liverpool worden zelfs de statistieken van het ingooien bijgehouden.

Je houdt desondanks niet van statistieken in het voetbal? Nou dan noem ik er slechts enkele op: de ranglijst; de topscorerslijst; het aantal assists; de FIFA – en UEFA ranking; het aantal titels; de transferbedragen; de spelersbudgetten; de gescoorde doelpunten; de gestopte/gescoorde penalty’s; de gelopen meters; et cetera. De lijst is eindeloos, voor en na elke wedstrijd sommen analisten de ene na de andere statistiek moeiteloos op. Feit is, dergelijke gegevens worden al tientallen jaren in het voetbal gebruikt om spelers te verbeteren, van voeding- en gewichtsadvies tot de vermaarde en inmiddels wat verouderde Cooper tests.

Dit zal alleen maar toenemen en de clubs die dit het beste doen, zullen in de toekomst veel succes hebben. Zoals AZ in Nederland, FC Midtjylland in Denemarken, Brighton and Hove Albion (hét voorbeeld van Arne Slot) in Engeland, Napoli in Italië en Union Berlin in Duitsland. Vaak clubs met minder middelen dan de grote twee of drie in het eigen land, maar dankzij big data zeer competitief! Ik heb zelf vanaf 1996 en later statistieken bijgehouden over strafschoppen, hoekschoppen e.d.

De verschillen in succes zijn internationaal vaak enorm en duiden op betere inzichten bij specifiek te benoemen teams. Zo scoorde het Duitse nationale elftal in een periode van 30 jaar bijna vier keer zo vaak uit hoekschoppen als Oranje. Om over strafschoppen maar te zwijgen!

Kortom, het gebruik van data heeft de toekomst. Daar kan ook Ajax niet omheen. Zelfs niet als het indruist tegen de heersende cultuur. Stilstaan is geen optie, al helemaal niet in het voetbal.

Selecteren op niveau

De verhoudingen in de voetbalsport zijn de laatste jaren danig opgeschud door de opkomst van de Engelse Premier League en vooral de financiële injecties vanuit met name de Arabische wereld. De talenten van Ajax zijn niet meer alleen gewild door enkele clubs in Spanje of Italië, maar worden begeerd door tientallen clubs. Spelers worden daarbij op veel jongere leeftijd tegen veel hogere prijzen weggekocht. Cruyff vertrok op zijn 26^e naar Barcelona, Neeskens volgde al op zijn 23^e. Tegenwoordig worden spelers al weggekocht in hun jeugd (denk aan Nathan Aké). Spelers als Ryan Gravenberch (op zijn 20^e) en Frenkie de Jong (op zijn 22^e) worden weggekocht lang voordat zij hun top hebben bereikt.

Dit is met name een probleem voor Ajax, dat altijd heeft geteerd op de eigen jeugd. Nu heeft men echter weinig jaren om te profiteren van de eigen talenten. Ze vertrekken voordat ze volgroeid als professional zijn. En dat terwijl het een vuistregel in het voetbal is dat spelers tussen hun 27^e en 30^e op hun top zijn. Waar vroeger de doorbraak van een á twee nieuwe talenten per jaar volstond, zouden dat er nu vier á vijf moeten zijn om de selectie op peil te houden. Dat is teveel. Zeker als de aanwas tegenvalt. De jeugdelftallen van Ajax presteerden de laatste tijd zeer matig, er werd vorig jaar geen enkele titel behaald.

Inkoop van spelers is zodoende noodzakelijk om de club op niveau te houden.

En hier begint de ellende.

Aankoopbeleid

Want hoe ging het aankopen van spelers in het verleden. Er waren scouts die de wereld afreisden op zoek naar talenten. De beroemdste is wellicht Piet de Visser, ontdekker van spelers als Ronaldo en Alex en wereldwijd actief. Het ontdekken van talenten is dus ook een talent. Zo begreep bij Sparta zo’n zeven jaar geleden niemand waarom Denzel Dumfries niet werd begeerd door Feyenoord. Het verhaal gaat dat de Rotterdamse talentscout(s) het hem niet zagen zitten omdat ‘zijn voorzetten niet goed zijn’. Je kan dus ook te ver gaan in je data, óf ze niet goed interpreteren óf ze te belangrijk maken! Dumfries is nu vaste waarde in Oranje en juist geroemd om zijn voorzetten en doelgerichtheid.

Tegenwoordig gebruikt men data analyses bij de scouting van spelers. De omslag in het gebruik hiervan is het duidelijkst te zien bij Feyenoord, dat plots een goede selectie heeft die bestaat uit spelers waar weinigen drie jaar geleden van zullen hebben gehoord. Bij de Rotterdammers is deze frisse wind twee jaar geleden gaan waaien dankzij de van AZ afkomstige en overgestapte Arne Slot. Relatief onbekende spelers blijken wonderwel te passen bij de club, lopend van Gimenez tot Trauner en van Hancko tot aan Wieffer.

Daar willen wij ook naar toe, zal in de Directie en/of de Raad van Commissarissen van Ajax zijn geroepen of gedacht. Geen gekke gedachte! Ajax heeft tenslotte een behoorlijke historie met miskopen, supporters herinneren zich nog wel Gabri, Luque, Sulejmani, Gasselich, Soetaers, Urzaiz, Cvitanich, Bassey, Wijndal et cetera. De  lijst is eindeloos. Daarom zal de RvT, het controle- en beheersorgaan van de club  vaak meewarig hebben gekeken naar het mistige aankoopbeleid van trainers en technisch directeuren. Je kan eigenlijk alleen maar je handtekening zetten, want hoe beoordeel je een aankoop? ‘Jij hebt niet gevoetbald’-is de eeuwige dooddoener waarmee elke aan- én miskoop vooraf al wordt goedgepraat. Om meer inzicht te krijgen in het aan- en verkoopbeleid wil je gegevens hebben waarmee je de controle en beheerstaak goed kunt uitvoeren. En je wilt mee in de vaart der volken, waarbij is gebleken dat de data benadering zeer succesvol kan zijn. Zo interpreteer ik althans de aanstelling van Mislintat door de RvC.

Echter, doordat een controlerende algemeen directeur én een goede afstemming met de nieuwe trainer ontbrak kon Mislintat ongehinderd een totale cultuuromslag creëren, of althans een vermetele poging daartoe doen. Alle aankopen vonden plaats op basis van data-analyse, er was daarbij geen aansluiting met de eigen jeugd, geen communicatie en/of afstemming met de nieuwe trainer en zeker geen aanhaken bij de bestaande voetbalcultuur binnen Ajax. Twaalf nieuwe spelers uit elf verschillende landen, ga er maar aanstaan als trainer.

Gebruik maken van data kan wel degelijk werken, maar duidelijk niet op de manier die Mislintat voorstond. Hoe hou je een dergelijk proces in de greep, hoe zorg je voor voldoende checks-and-balances?

Het geheim? Geen kaas van het brood!

Bij de Alkmaarders laten ze, maar dat is natuurlijk logisch, de kaas niet zo snel van het brood eten. Toen bleek dat AZ trainer Arne Slot in gesprek was met Feyenoord werd hij direct op non-actief gesteld. De aangekondigde nieuwe algemeen directeur Kroes houdt men aan zijn concurrentiebeding en kan daardoor pas in maart 2024 beginnen bij Ajax. Ze mogen alles en iedereen bij je wegkopen maar je hoeft natuurlijk niet bij te dragen aan de concurrentiekracht van je grootste tegenstanders.

AZ is namelijk al meer dan 10 jaar bezig om op basis van big data de selectie te versterken. Hiertoe heeft men intensief contact met de bedenker van Moneyball, Billy Beane, terwijl AZ directeur en oud honkballer Robert Eenhoorn opgegroeid is in de Amerikaanse sportcultuur. Reken maar dat die weten hoe je data inzet om je ploeg te verbeteren. De Amerikaanse sportwereld? Die draait al een eeuw op data. Geen wonder dus dat juist AZ ‘outperformers’ vindt. Dat deze spelers over het algemeen na verkoop bij hun nieuwe clubs tegenvallen, dat zal de bankrekening van AZ een zorg zijn! Blijkbaar functioneren de spelers beter onder de hoede van de benadering van AZ dan elders, waar men snel een ‘underperformer’ wordt.

Stapje voor stapje komt AZ zo dichter bij de top. Men koopt goedkoop in, past eigen jongeren stelselmatig, beheerst en met plan in (denk nu aan Van Bommel en Goes, eerder aan Calvin Stengs en Myron Boadu). dankzij deze benadering ontving AZ de laatste jaren aanmerkelijk meer geld voor vertrekkende spelers dan Feyenoord.

In het machtsvacuüm bij Ajax is Mislintat in zijn aankoopbeleid en gebruik van data-analyses volledig doorgeschoten.  Het meest opmerkelijk is dat er geen afstemming lijkt te zijn geweest met de nieuwe trainer over de aankopen. Omdat de algemeen directie functie vacant of niet goed ingevuld was, zou de RvT hierop meer controle hebben moeten uitoefenen en hebben moeten aangeven dat afstemming met de trainer noodzakelijk was. Het geeft aan dat voldoende voetbalkennis binnen de RvT noodzakelijk is. Vraag is dan wel: waar was oud voetballer en RvT lid Jan van Halst in dit proces de afgelopen maanden?

Betekent dit alles dan de doodsteek voor big data in het voetbal, of in ieder geval bij Ajax? Dat denk ik niet. Waarom zou men anders Alex Kroes van AZ aanstellen?

Afsluitend: goede olie!

Het grote probleem bij Ajax is het ontbreken van een goed geolied managementkader van algemeen directeur, directeur voetbalzaken en trainer. Het is deze drie-eenheid die zorgt voor stabiliteit en een competitief sterke selectie. Tevens zorgt het voor een beheersbaar en krachtig besturings- en beheersingssysteem met afdoende checks-and-balances.

De RvT stelt bij monde van de voorzitter vandaag (26-9) in het FD niet te willen opstappen en zich in essentie niet schuldig te voelen over de ontstane situatie. Wij bepalen niet het beleid, onze taak is wel dat er een goede directie zit, aldus voorzitter Pier Eringa. In dit laatste heeft de RvT naar mijn mening wel degelijk opzichtig gefaald. 

De Ajax cultuur wordt, mede dankzij de 'fluwelen revolutie' van Cruyff, gedomineerd door oud-voetballers. Met veel kennis van voetbal, maar weinig kennis van zakendoen. Rafael van der Vaart gaf dit zondag aan bij de NOS toen hij zei de club te willen helpen, veel verstand van voetbal maar geen kennis van het leiden van een beursgenoteerd bedrijf te hebben. Dit fundamentele probleem en verschil tussen management van een club en voetbaltechnische kennis komt overal en steeds weer terug, bij clubs wereldwijd.  

Big data heeft de toekomst, wat je ook moge denken. Dat dit met heel veel weerstand gepaard gaat vanuit media en het voetbalwereldje is net zo goed duidelijk. Totdat blijkt dat het heel wat beter werkt dan de ouderwetse 'ik zie een nieuwe ster, kopen', ferme tik op de billen en ‘kom op jongens’-mentaliteit. Vind je dat Feyenoord en AZ het beste voetbal in Nederland spelen, bedenk dan: big data heeft hier een doorslaggevende rol in gespeeld!

Dat er veel onzin wordt verkocht onder de noemer big data, dat is absoluut zeker. Ik heb er genoeg voorbeelden van gezien. Ook dat het begrip wordt misbruikt en verkeerd wordt gebruikt en geduid! Je voert big data niet 1-2-3 (pun intended) in, dit gaat via de weg der geleidelijkheid. De ervaring leert dat het vaak beter geschikt is voor clubs die er veel bij te winnen hebben dan voor clubs die toch al bovenaan staan. Mislintat wilde te veel, te snel, nam de Ajax cultuur niet in zich op en communiceerde niet met de trainer. Pas op termijn kunnen al zijn aankopen overigens beoordeeld worden.

Je moet tegen je verlies kunnen. Wie dat niet kan is pas echt een ‘loser’. Toen Ajax in de jaren vijftig met 0-6 thuis verloor van Limburgia, applaudisseerde het Amsterdamse publiek (bron: Sportgeschiedenis.nl). Supportersgeweld, ook verbaal, kan wel degelijk worden uitgebannen. In Engeland is het hooliganisme flink beteugeld. Kijk daar naar: tijd voor concrete actie!

Ajax zal als altijd worstelen en als altijd bovenkomen! Je bent niet voor niets naar een Griekse god vernoemd.

Gyuri Vergouw is hoofdredacteur van ManagementSite en schreef in 2000 De Strafschop, zoektocht naar de ultieme penalty. Zijn bijnaam is Professor Penalty. Hij is tevens auteur van o.m. Het dodo-effect, over gedragsverandering in organisaties.