De Strafschop: Zoektocht naar de ultieme penalty

De penalty: Een loterij of de kritieke succesfactor bij uitstek? Op basis van statistieken en onderzoek wordt aangegeven hoe een strafschop genomen en getraind dient te worden. 

• Inleiding
• Gestopt, over, naast
• Cultuur
• De rol van de coach
• De rol van de spelers
• De rol van de keepers
• De bondscoach
• Conclusies
• Stellingen

Inleiding

Voetbal is big-business. De begrotingen van de clubs uit de eredivisie groeien onstuimig, tot een totale hoogte in het seizoen1999-2000 van meer dan 500 miljoen gulden. Een salaris van een redelijke prof ligt al snel ver boven de 1 miljoen gulden per jaar, nog afgezien van de tekengelden en sponsorgelden die opgestreken kunnen worden. Ondanks deze enorme bedragen blijken Nederlandse profs een essentieel onderdeel van de sport niet te beheersen: de strafschop. Toch is het verschil tussen succes en falen zelden duidelijker dan bij een penalty: de bal gaat er in, of niet. ManagementSite besteedt aandacht aan het fenomeen van de gemiste strafschop en laat zien waar de problemen én de oplossingen liggen. Een advies aan de spelers van het Nederlands elftal en met name aan bondscoach Frank Rijkaard.

Gestopt, over, naast

In het verleden werd bij wedstrijden die ook na verlengingen onbeslist eindigden geloot. Beide teams maakten een kans van 50% om de loting te winnen of een prijs te winnen. Aangezien deze oplossing van de FIFA niet de schoonheidsprijs verdiende, is de loting in 1970 vervangen door strafschopseries, ook wel shoot-outs genoemd. De betrokken teams nemen om beurten een penalty, totdat beide partijen er 5 hebben genomen. De partij die het best strafschoppen neemt, wint de wedstrijd. Een team dat strafschoppen goed neemt, maakt dus meer kans dan een team dat geen aandacht aan strafschoppen besteedt.

De Nederlandse voetballiefhebber heeft de afgelopen jaren echter behoorlijk moeten afzien. Zodra strafschoppen moesten worden genomen, verloren we bijna per definitie. Schrik niet: Nederlandse teams hebben de afgelopen vijfentwintig jaar 15 maal moeten aantreden in een shoot-out; 11 van deze shoot-outs gingen verloren.

In plaats van 50% kans bij loting, maakt een Nederlands team dus slechts +/- 26% kans om een shoot-out te winnen. Dit cruciale element wordt nog steeds niet serieus genomen in de Nederlandse voetbal wereld. Terwijl de belangen enorm zijn, struikelen coaches over hun woorden om toch vooral maar aan te geven dat strafschoppen niet getraind kunnen worden, dat er sprake is van geluk, en allerergst, dat een strafschoppenserie een loterij is.

Cultuur

Laten wij eerst de culturele oorzaak van de Nederlandse missers herleiden naar de wijze waarop het Nederlandse volk voetbal beleeft. Winnen met slecht spel wordt niet geaccepteerd. We moeten mooi winnen. We hebben een hekel aan spelers die zich opzettelijk in het strafschopgebied laten vallen, met de zogenaamde Schwalbes. In Nederland mag en zal dat niet gebeuren. We worden liever uitgeschakeld, dan dat wij met lelijk, maar vaak effectief voetbal,een titel veroveren.

Het effect van deze benadering met betrekking tot strafschoppen is bijzonder groot: omdat we de strafschop als een minderwaardig onderdeel van het voetbal beschouwen wordt er niet op getraind. Gerenommeerde trainers als Cruijff, Van Gaal, Beenhakker en Hiddink, géén van hen voelt zich geroepen om strafschoppen met de spelers te oefenen. Zo verklaarde coach Hiddink na de verloren halve finale shoot-out tegen Brazilië 1998 dat er niet op strafschoppen was geoefend. Het is toch een loterij, aldus de trainer. Een speler als Sonny Silooy (mist tegen Juventus waardoor Ajax de Champions League finale tegen Juventus verliest) erkende in zijn hele carrière nog nooit op strafschoppen te hebben getraind.

Wat kan een coach, een keeper of speler dan doen om zijn effectiviteit te vergroten? Is er relevant onderzoek gedaan,waarmee een speler kan zorgen dan hij vaker scoort en een keeper dat hij vaker een bal stopt? Dat onderzoek bestaat. Al sinds 1954wordt onderzoek gedaan naar de wijze waarop voetballers op strafschoppen reageren en naar de wijze waarop zij ze nemen. In een zeer traditionele sector als het voetbal, blijkt het gebruik van de aanwezige kennis ver achter te blijven bij dat in andere sectoren.Met andere woorden, alleen voetballers hebben verstand van voetbal en externen worden halsstarrig buiten gehouden. Niet slim, want de ultieme penalty is wel degelijk te nemen.

De rol van de coach

Zoals reeds gezien, branden Nederlandse coaches niet graag hun handen aan de strafschop. De belangrijkste reden die hiervoor de trainers wordt aangegeven is stress. Spelers die een penalty moeten nemen tijdens een definitieve serie strafschoppen staan onder zeer hoge stress, die op een doordeweekse training zonder publiek niet te trainen is. Hoewel het inderdaad lastig lijkt, zijn er wel degelijk middelen te vinden die de gepercipieerde stress kunnen verminderen.

De eerste oplossing kan worden gevonden in het zodanig trainen(conditioneren) van de spelers, dat zij een soort mentaal plaatje creëren van de penalty die zij moeten nemen. Als een speler honderden keren een zelfde type strafschop heeft genomen, zal de uitvoering ook onder hoge druk dicht tegen een optimaal schot aanliggen. Met name de Brazilianen lijken op deze wijze op strafschoppen te trainen. Het resultaat is zichtbaar. De spelers lopen onverstoorbaar naar de bal toe en nemen de strafschoppen vaak vlekkeloos: hard en hoog in één van de twee hoeken.

Een tweede rol van de coach ligt in het aangeven van de fouten van de spelers bij het nemen van een strafschop. Veel coaches komen niet verder dan het droog constateren dat een strafschop al dan niet het doel in is gegaan. Zo blijft heel weinig over van het begrip oefenmeester. Zelfs een topcoach als Louis van Gaal, die juist wordt geroemd om zijn lerende aanpak, laat de strafschop links liggen. Inmiddels is duidelijk dat dit in de hedendaagse voetbalsport niet meer kan.

De eerste trainer die in Nederland werk van de strafschop maakte was Jan Reker, trainer bij onder meer PSV en Roda JC. Jarenlang hield hij een kaartenbak bij, waarin hij de strafschop-gegevens van meer dan 2000 spelers bijhield, zoals de favoriete hoek en het schietbeen. Hij besteedde hier wekelijks 15 uur aan. Zijn stelling was dat deze voorkennis keepers een goede kans bood om meer rendement te halen uit het stoppen van strafschoppen.

Op basis van deze gegevens voedde hij top-keeper Hans vanBreukelen met informatie. Van Breukelen was hierdoor altijd voorbereid op de spelers die hij tegenover zich zou krijgen bij een strafschop. Dankzij Van Breukelen wint PSV de Europacup I finale in1988 (redding tegen inzet Veloso) en de Europese titel met Oranje in hetzelfde jaar (strafschop gestopt tegen Belanov). Uitgangspunt was dat een speler onder hoge druk altijd voor de persoonlijke favoriete hoek zou kiezen. Hierdoor kon de keeper zich in wezen op slechts een schotrichting oriënteren. Van Breukelen stopte inderdaad meer strafschoppen dan collega-keepers.

De rol van de spelers

Een speler die een grote kans mist, wordt weleens uitgelachen. Hoe hard moet er dan wel niet worden gelachen als een speler een strafschop mist? Zon reuzenkans zie je zelden. Dat legt een grote druk op de speler die de penalty moet nemen. Vanaf 11 meter afstand krijgt hij de mogelijkheid een bal met een snelheid van ongeveer 100 kilometer per uur op een groot doel te schieten. Binnen 0,2 en0,5 seconden ligt de bal in het doel. Een keeper heeft 0,8 seconden nodig om te kunnen reageren, waardoor de kans een bal te stoppen miniem is. Toch wordt ongeveer 25% van alle strafschoppen gemist. Zo bezien heeft een speler alleen iets te verliezen door strafschoppen te nemen. Een speler die een strafschop mist is een sukkel, een speler die een strafschop benut is niets bijzonders.

Voor de spelers zijn de Keuzes in principe heel eenvoudig. De bal moet hard en hoog in de linker of rechterhoek van het doel worden geschoten. Van de strafschoppen die zo worden genomen gaat meer dan 90% binnen. Wordt de bal laag ingeschoten, dan daalt dit percentage al snel naar de 50 a 60%, terwijl een bal laag door het midden al helemaal taboe is. Nederlandse spelers die de bal zo nemen scoren in 0% van de gevallen, terwijl dit percentage ook internationaal bijzonder laag is (+/- 18%).

(Informatie ontleend aan Bernard Krikke / KRO-reporter-Netwerk.) Zie ook: http://www.omroep.nl/kro/strafschop

Nederlandse spelers blijven echter een voorkeur houden voor strafschoppen met schijnbewegingen, die laag in de linker of rechterhoek worden geschoten. Tegen gemiddelde keepers lukt dit nog wel, maar in de internationale top is dit laakbaar en onprofessioneel gedrag. De Nederlandse spelers schieten lage strafschoppen veel slechter in dan buitenlanders. Er is hier sprake van vele tientallen procenten. Ook schieten Nederlandse profs graag in de rechterhoek (vanuit zichzelf gezien). Ook dat is opvallend, omdat dit de sterke hoek is van rechtshandige keepers. Met andere woorden, Nederlandse profs kiezen graag voor de sterke hoek van de keepers. Daarbij komt dat door de schijnbewegingen, waar met name Nederlandse profs van houden, een groot deel van de snelheid uit de bal wordt gehaald. Zo bezien kan het haast niet anders of Nederland verliest regelmatig strafschoppenseries.

De oplossingen voor de spelers zijn dan ook, wederom, relatief eenvoudig. Op basis van een tiental tips kunnen zij hun score enorm verbeteren (zie De Strafschop). De twee belangrijkste hiervan zijn:

1. Een speler moet een mentaal plaatje hebben van de strafschop die hij gaat nemen. De strafschop moet op de training tientallen malen zijn gerepeteerd, waardoor de speler vrijwel automatisch dezelfde strafschop kan herhalen op het moment dat het nodig is. Hierdoor vervallen twijfel en onzekerheid en kan een onhoudbare strafschop worden genomen.
2. De bal moet hard en hoog in één van de twee hoeken worden geschoten. Het hoeft niet precies in de winkelhaak, zolang het maar in de richting is van de hoek en op een hoogte van +/-1.10 en hoger. Dit is het bereik tijdens de val van keepers, waardoor zij een bal die op deze wijze is ingeschoten, niet meer kunnen bereiken. De angst voor overschieten is ongegrond. Er worden veel minder strafschoppen over geschoten dan gestopt door keepers.

De rol van de keepers

Een keeper lijkt op het eerste oog volledig kansloos tegen een strafschop. Lijkt, want inmiddels is duidelijk dat er keepers zijn die wel degelijk met enige regelmaat strafschoppen stoppen. De bekendste voorbeelden hiervan zijn Hans van Breukelen en de Braziliaanse keeper Taffarel. Het gemiddeld aantal strafschoppen dat door keepers wordt gestopt bedraagt ongeveer 15%. Bij goede penaltykillers bedraagt dit percentage tussen de 20 en 25%. Een keeper als Edwin van der Sar daarentegen, stopt slechts 5% van de op hem af geschoten projectielen. En dat terwijl hij toch als uiterst betrouwbare sluitpost en één van de beste keepers ter wereld bekend staat. Wat is hiervan de oorzaak? Wederom is de oplossing even simpel als ontluisterend.

Succesvolle keepers blijven veel langer staan dan keepers die veel minder succesvol zijn. Met andere woorden, keepers die snel naar een hoek duiken gokken vaak verkeerd. Bij keepers die lang blijven wachten raken veel spelers in de war: de schijnbeweging lukt niet. Met alle gevolgen van dien. Het is opvallend dat keepers die gokken ook nog eens slechte gokkers zijn: in minder dan de helft van de gevallen kiezen ze de goede hoek.

Het is voor keepers daarnaast zaak te letten op de lichaamstaal van de spelers die de strafschoppen nemen. Van belang hierbij zijn met name de plaatsing van het standbeen, de houding van de heupen, de armbeweging en schouderhouding en de wijze van aanloop. Training op deze facetten heeft veel meer impact dan het trainen van keepers op reflexen. Uit Canadees onderzoek blijkt dat training op reflexen bij strafschoppen géén rendement opleverde, terwijl training op lichaamstaal tot een verbetering van ruim 70% heeft geleid.

De bondscoach

Zou de bondscoach onder de indruk zijn van deze gegevens? Of zou hij net als zijn voorgangers zeggen: strafschoppenseries zijn een loterij?. Als het laatste het geval is, kunnen wij er zeker van zijn dat Oranje de finale van het EK 2000 niet gaat halen. Want zelfs de coach van de Engelsen, Kevin Keegan, traint nu op strafschoppen. En de Engelsen waren het op één na slechtste land ter wereld (na Nederland en voor Italië). Ook blijkt dat wedstrijden steeds evenwichtiger worden. Er zijn geen kleine voetballanden meer. Goede spelers uit kleine landen spelen in de grote competities. Ook is er een nieuwe generatie trainers aan het opstaan, die wel aandacht heeft voor het nemen van penaltys. Toch blijft het een onderdeel van veel zorg, met name voor de Nederlandse voetbalfan. Zo verklaarde Dennis Bergkamp nog deze week op TV geen idee te hebben hoe strafschoppen genomen dienen te worden. Oranje-fans krijgen het bij dergelijke uitspraken direct Spaans benauwd. Als dat maar goed gaat op het EK2000!

Conclusies

De belangen van voetbalclubs en landenelftallen zijn de laatste jaren enorm gegroeid. Het verschil tussen winnen of verliezen is vaak heel klein, zeker als de uitkomst via strafschoppen verkregen dient te worden. Uit een stortvloed aan onderzoek blijkt, dat strafschoppen wel degelijk te trainen zijn. Dit geldt zowel voor keepers als voor spelers. De oefenmeesters dienen het voortouw te nemen. Geen enkele coach kan nog beweren dat strafschoppen series loterijen zijn. Verlies via strafschoppen omdat er niet op is getraind is onprofessioneel en kost voetbal-organisaties handen vol  met geld. In een wereld waarin coaches vaak onterecht worden ontslagen, zou er één legitieme reden voor ontslag kunnen worden genoemd: niet oefenen op strafschoppen.

Stellingen

• Strafschoppen vormen de kritieke succesfactor van het Nederlands elftal.
• Het feit dat Oranje zoveel strafschoppen mist, in cultureel ingegeven.
• Als Nederland niet traint op strafschoppen, halen wij nooit definale van het EK 2000
• (toetsing van deze stelling per 2 juli 2000 mogelijk).
• Linksbenige spelers zijn betere strafschopnemers dan rechtsbenige spelers.
• Linksarmige keepers zijn mindere penaltystoppers dan rechtsarmige.
• Sinds keepers op de doellijn mogen bewegen, is elke strafschop houdbaar.

Een voetbalteam kan veel voordeel behalen uit de kennis die is opgedaan in het bedrijfsleven ten aanzien van onderwerpen als teamwork, verandermanagement, sturing en controle.

Dit artikel is gebaseerd op het nieuwe boek van Gyuri Vergouw : De Strafschop, zoektocht naar de ultieme penalty. In het boek wordt vanuit tal van gezichtspunten gekeken naar de strafschop, onder meer op basis van interviews met Jan Mulder, Hans van Breukelen en Jan Reker. Ook komen journalisten, wetenschappers en psychologen aan het woord. Op basis van statistieken en onderzoek wordt aangegeven hoe een strafschop genomen en getraind dient te worden. Het boek is te koop in de boekhandel of via Internet via www.strafschop.nl

Voor de statistische gegevens is mede gebruik gemaakt van het KRO-Reporter/Netwerk strafschop onderzoek.