Veranderen moet! Maar de ego's domineren

Cover stories · Cases

Stel je een sector voor waar iedereen elkaar napraat, vooroordelen continu worden bevestigd en vernieuwing en innovatie langzaam of niet tot stand komen. Waar de belangrijkste professionals lastig te vervangen zijn en tot de best betaalden van Nederland behoren. Waar feiten en serieus onderzoek worden afgedaan als onzin. Hoe wil je daar verandering bereiken?

Dát was de uitdaging waar ik plots en ongezocht voor stond. En die ik eigenlijk alleen door uithoudingsvermogen en mijn ongeloof in het voortdurend negeren van de feiten, heb volgehouden.

De casus die ik beschrijf is in één opzicht simpel: De feiten in de casus pleiten overtuigend in een bepaalde richting. In de wereld van beter managen en organiseren moeten we het vaak doen met een serie voorbeelden van 'slagen of falen'. Pas als het goed misgaat weten we dat het echt anders moet. En zelfs dan blijven er glibberige paadjes om de oude situatie te handhaven of te herstellen. 'Business as usual', nietwaar!

De 'lessons learned’ die ik gedurende deze casus heb opgedaan beschrijf ik in de vorm van tips in dit artikel.

Evidence based weerstand

De casus betreft de Nederlandse voetbalwereld. Voordat je nu afhaakt omdat je niets met voetbal hebt, bedenk dat veel onderwerpen van managen en organiseren hierin samenkomen. Verandermanagement, gedragsverandering, omgaan met weerstand, big data, omgaan met stress, status, prestige, cultuurverandering, opleiding, training en talentontwikkeling passeren de revue.

Context

In 1998 verliest het Nederlands elftal, na strafschoppen, de halve finale van het WK voetbal. De meningen lopen daarna bij de ‘kenners’ uiteen. De één stelt dat je absoluut niet op penalty’s kan trainen, de ander zegt dat dit wel kan. Een interessante onderzoeksvraag dient zich aan en ik ga op onderzoek uit, in eerste instantie om voor Managementsite een artikel over dit onderwerp te schrijven. Al snel blijkt dat het onderwerp een boek waardig is. Twee jaar later verschijnt ‘De Strafschop’. Op basis van mijn onderzoek, en dat van vele anderen waar ik dankbaar gebruik heb gemaakt, kom ik tot de conclusie dat strafschoppen zelfs voor zeer stressvolle situaties goed te trainen zijn. Hierdoor gaat het scoringspercentage met tientallen procenten omhoog. Een groot voordeel voor spelers en teams. Het gaat hier écht over het verschil tussen winnen of verliezen. In latere publicaties kom ik met vergelijkbare gegevens over hoekschoppen en andere ‘standaardsituaties’, mentale en fysieke weerbaarheid, omgaan met stress en aanverwante zaken. Als ik mijn eigen onderzoeken en die van derden samenvoeg kom ik op vele (tien-) duizenden geanalyseerde situaties. Je zou het een vroege vorm van big data onderzoek kunnen noemen. De kwantiteit en kwaliteit van de onderzoeksgegevens, van mijzelf en van derden, sterkte mij in mijn conclusies. Die moag je onzin vinden, dat is ‘all-in the game’. Maar dan moet je wel met een goede onderbouwing komen. Dat laatste is tot op de dag van vandaag uitgebleven.

Over de cultuur van de voetbalsector had ik weliswaar gehoord dat deze ‘oerconservatief’ was, de kracht ervan ervoer ik pas ná verschijnen van De Strafschop. Mijn conclusies werden belachelijk gemaakt en in het beste geval zonder te bestuderen terzijde gelegd. De essentie van de sector: wie niet zelf op topniveau heeft gevoetbald, moet zijn mond houden. Deze houding heeft er toe geleid dat ik een avontuur heb beleefd dat tot op de dag van vandaag voortduurt. Ik zag dat verandering pas met enorm veel moeite in de voetbalsector tot stand kon komen. Het is in mijn ogen dan ook een zegen voor het Nederlandse voetbal dat ‘wij’ niet van de partij zijn geweest op het afgelopen WK voetbal! Daarover later meer.

TIP 1: Fundamenteel veranderen vereist vaak een (erg) lange adem. Het gaat bijna per definitie langzamer dan je zelf wilt en zeker langer dan je denkt. Je zult veel over je heen krijgen. Laat duidelijk merken dat het je menens is, dat je de feiten op orde hebt en dat je niet opgeeft.

Big data

Het begon allemaal in 1998 met big data, al bestond die term toen nog niet echt. Veel sporten maakten ook toen al intensief gebruik van statistieken om de prestaties van de betrokken sporters te kunnen analyseren en beoordelen. Als econoom en statisticus bestudeerde ik uit hobby al de statistieken van Amerikaanse sporten als basketbal, baseball en American football. Ik was van mening dat dit ook mogelijk moest zijn in het voetbal. Ik begon met het analyseren van de strafschop, later (periode 2002-2014) volgden hoekschoppen, vrije trappen, verlengingen et cetera.

Veel van conclusies die ik op basis van mijn onderzoek, en dat van derden, heb kunnen trekken zijn dit WK bevestigd[1]

  • Het goed uitvoeren van standaardsituaties (strafschop; hoekschop; vrije trap, zelfs ingooi) bleek dit WK beslissend te zijn. Meer dan 40% van de doelpunten komt hieruit voort. Grote consternatie onder de Nederlandse voetbalanalisten, verrassing alom. Is dit dan niet een trend die we al veel eerder hadden kunnen zien aankomen? Ja toch?
  • Strafschoppen? Je kan er volgens veel, vooral grijze Nederlandse voetbalkenners, écht niet op trainen. De stress zorgt voor knikkende knieën en missers. Opmerkelijk genoeg dan wel vooral bij Nederlandse (en tot voor kort Engelse) voetballers die niet op penalty’s trainen en niet bij Duitsers of Tsjechen die er wél op trainen. Onderzoek toont echter aan dat penalty’s prima trainbaar zijn en dat men daarmee (veel) betere resultaten behaalt, ook in zeer stressvolle situaties. Het Engelse team heeft voor het eerst in de geschiedenis op de penalty getraind en bereikt mede hierdoor de halve finales. Het hele land in rep en roer. We kunnen het toch!
    Wie gelooft u? En vooral, waarom?
  • Zonder bal kan je niet scoren. Een waarheid als een koe. Het betekent echter niet dat het team met het meeste balbezit of met de meeste passes altijd wint. Integendeel, kijk maar naar Spanje en België. Ook dat was bekend, maar zullen we de bal voor de zekerheid toch maar blijven terugspelen op de keeper?

De bovenstaande feiten zijn soms al tientallen jaren bekend! [2] Er werd echter niets of bijna niets mee gedaan in de sector. Met gevolgen, want niet alleen kwalificeerde Oranje zich niet voor het EK 2016 en WK 2018, ook de Nederlandse clubs presteren internationaal ondermaats. En worden nog regelmatig uitgeschakeld na penaltyseries.

Bevestiging

Wie op strafschoppen op de juiste wijze traint, heeft veel meer succes dan wie niet op penalty’s traint. Het verschil is levensgroot. Hetzelfde geldt voor de hoekschoppen. Kijk naar het Engelse team dit WK: voor standaardsituaties als penalty’s, vrije schoppen en hoekschoppen had het team een duidelijk plan van aanpak en hier was overduidelijk flink op getraind. Met (veel) succes! De coach van de Engelsen maakte hiervoor onder meer gebruik van inzichten uit een andere sector, namelijk de Amerikaanse basketbalwereld (NBA). U weet wel, daar waar ze veel gebruik maken van statistieken.

Maar ja, voetbalbestuurders, trainers, (oud-)voetballers en/of zelfbenoemde voetbalkenners, ze hebben niet alleen een hekel aan afwijkende meningen, ook aan wetenschap(pers) en statistieken. De oorzaak hiervan kan worden gevonden in de sterke vorm van de zogenaamde confirmation bias zoals die in de voetbalwereld heerst. Kortgezegd geeft dit aan dat iedereen elkaars mening steeds bevestigd (je kan niet op penalty’s trainen) en andere, hiervan afwijkende meningen per definitie afdoen als onjuist en dom. De goed onderzochte, vaak bevestigde en onmiskenbare feiten luiden anders maar worden botweg ontkend. En natuurlijk bedreigt nieuwe kennis de ingenomen posities en de ego’s. Ga dan maar eens lekker innoveren en veranderen.

Willen we met het Nederlandse voetbal echter nog iets bereiken in de internationale voetbalarena dan is een fundamenteel andere benadering van het voetbalspel noodzakelijk. Daartoe moet ons vooroordeel ten aanzien van zaken als standaardsituaties, strafschoppen, mentale weerbaarheid en nog enkele elementaire voetbalzaken wél worden doorbroken. Daarbij gaan we door een proces dat al door de 19e eeuwse Duitse filosoof Schopenhauer is beschreven. Als het over nieuwe feiten gaat stelde hij het volgende: ‘Elke waarheid doorloopt drie stadia: eerst wordt ze belachelijk gemaakt. Dan wordt ze hevig bestreden. Tenslotte wordt ze vanzelfsprekend aangenomen.’

Tip 2: Zorg dat je de basisinformatie op orde hebt als je veranderingen voorstelt, Gebruik big data, marktgegevens of bijvoorbeeld financiële informatie. Het zet de discussie kracht bij maar geeft vooral persoonlijke kracht als je met sterke weerstand te maken krijgt. Dan kan je zeggen: ‘Hoezo klopt het verhaal niet/kloppen de data niet, vertel? Laat jouw gegevens dan eens zien!’.

Tip 3: Waarschuwing: wee je gebeente als je een afwijkende mening hebt in een sector waarin iedereen hetzelfde denkt. Weet dus waar je aan begint, het is geen ‘easy ride’, Mocht je de verandering er uiteindelijk toch ‘door’ krijgen, dan ziet iedereen je nóg als kwade genius. Ga dus niet voor de populariteitsprijs, maar voor jouw gevoel dat verandering onontkoombaar, écht belangrijk én noodzakelijk is om een sector of organisaties succesvol te houden.

Cruijff én Van Gaal

Het overheersende gedrag in de voetbalsector maakt veranderen bijna onmogelijk. Je kan er allerlei stappenplannen of veranderkundige theorieën en -methoden op loslaten, maar in wezen blijven dan slechts twee opties over om vernieuwingen en innovaties door voeren.

De ene methode is het aan de top van de organisatiepiramide aanstellen van een krachtige persoonlijkheid die zich nergens iets van aantrekt én een succesvolle aanpak ter beschikking heeft. Denk aan types als Johan Cruijff of Louis van Gaal. Dergelijke persoonlijkheden zijn dun gezaaid. Het zijn daadkrachtige leiders, die vernieuwing en verandering niet alleen als uitdaging zien maar net zo goed als iets noodzakelijks. Het zijn andersdenkenden. Daarmee is direct het probleem van deze methode benoemd, de genoemde personen roepen niet alleen bewondering maar ook veel weerstand op. Vaak bij diegenen die bij baat hebben bij de status quo. Er ontstaat rondom deze persionen bijna per definitie veel frictie en ‘gedoe’. Ik zie op dit moment niet wie deze rol binnen het Nederlandse voetbal kan vervullen. De hoop is gevestigd op de nieuwe bondscoach Ronald Koeman (zie schemergebied). We zullen zien.

Crisis

Zonder ‘krachtige leider’ blijft voor het Nederlandse voetbal in mijn ogen slechts één methode beschikbaar die fundamentele verandering tot stand kan brengen. Een waar je niets voor hoeft te doen, die vanzelf op je weg komt als je niet verandert maar die tot superieure resultaten leidt.

Een vette crisis

Pas als ‘we’ ons niet kwalificeren voor een EK en/of WK, liefst opeenvolgend, pas dan komt hier ten lande een fundamentele discussie op gang. Dan gaan we ons druk maken over verouderde trainingsvormen en vooringenomenheden ten aanzien van standaardsituaties. Pas dan komen vernieuwers aan bod. Wie stil blijft staan en blijft verwijzen naar tactieken en trainingsmethoden uit de jaren zeventig kan niet verwachten daar tegenwoordig successen mee te behalen. Het mag zodoende geen verrassing zijn dat ‘wij’ er dit WK niet bij zijn. We zijn jarenlang stil blijven staan en blijven hangen in nostalgie. Vroeger was alles beter! Dat zal best, maar je wint er geen prijzen meer mee.

Een crisis mag best even duren want pas dan komen fundamentele veranderingen tot stand. Ik denk terug de crisis in de bancaire- en verzekeringswereld in 2008. Na de val van de Lehman Brothers was binnen de Nederlandse financiële sector sprake van grote paniek. Iedereen wilde veranderen, men zou het leven beteren, et cetera. Deze intenties konden na de reddingsoperatie van de overheid, waarbij alle financiële instellingen financiële steun kregen, direct de prullenbak in. Business as usual keerde net zo snel terug als dat zij was verdwenen. Alleen een vette crisis zorgt voor fundamentele veranderingen in sectoren waar iedereen de status quo wel best vindt.

Tip 4: Een flinke crisis is een geweldige kans. Het is hét moment om veranderingen door te voeren. Hoe fundamenteler de crisis, hoe fundamenteler de veranderingen die je kan doorvoeren.

Tip 5: zelfs in de meest conservatieve organisaties loopt wel één iemand rond die wél gebruik wil maken van nieuwe inzichten en kennis. Als deze insider successen boekt met jouw aanpak, zullen ook andere interne medewerkers en managers willen weten waarom deze persoon zo goed scoort!

Tip 5:: Zorg dat je medestanders blijft voeden met info, zij zijn een nooit officieel benoemde Gideons bende die jou steunt in moeilijke tijden. De ‘bende’ zal aangroeien. Wees zuinig op ze.

Tip 7: Check als bestuurder of nieuwe medewerkers vernieuwingskracht bezitten. Stel liever oude trainers of managers aan met nieuwe ideeën dan jonge trainers of managers met oude ideeën.

Tip 8: Het is de zorg van bestuurders om kennis in sportorganisaties te verankeren. Al te vaak betekent het ontslag van een trainer direct het verlies van alle opgebouwde kennis. En begint alles van voor af aan. Zeker koepelorganisaties dienen kennis te borgen.

Schemergebied

De crisis in het Nederlandse voetbal, met slechte resultaten voor Oranje én clubs, heeft er voor gezorgd dat we in het schemergebied tussen bestrijding van ideeën en de acceptatie hiervan in zitten. De onderstaande voorbeelden gaan uit van de KNVB. Ik denk dat vergelijkbare ontwikkelingen zich bij veel (sport-)organisaties voordoen.

  • Uit mediaberichten begrijp ik dat bondscoach Ronald Koeman inmiddels flink laat trainen op hoekschoppen en vrije trappen. Dat lijkt normaal en geen nieuws, dat is het wel! Hij ziet het als een absolute voorwaarde om in de toekomst nog wedstrijden tegen Frankrijk of Duitsland te kunnen winnen. Gelijk heeft hij!
  • Assistent bondscoach Kees Van Wonderen wint als coach van Oranje onder 17 het EK 2018 voor deze leeftijdsgroep door drie penaltyseries op rij winnend af te sluiten en daarbij geen penalty te missen. Hij erkent, er is flink op getraind. Over de rol van het toeval of het feit dat penaltyseries een loterij zijn geen woord meer. Héhé, eindelijk!
  • De KNVB maakt intern schoon schip, doet onderzoek naar andere voetbalbonden en heeft nieuwe commissarissen, directieleden en trainers benoemd. Hoopvol!

Verandering komt in het Nederlandse voetbal bijna exclusief tot stand dankzij een heftige crisis. Dat kan anders, maar daarvoor moet de wil, kunde en bereidheid binnen voetbalorganisaties bestaan om proactief en met open vizier dergelijke veranderingen in te voeren. Het vereist lef en durf, maar vooral de bereidheid te willen blijven leren en geen genoegen te nemen met de status quo, hoe succesvol die wellicht op een bepaald moment ook is.

In bedrijfsleven en overheid wordt verandermanagement inmiddels niet meer gezien als een activiteit die weerstanden oproept, maar juist als een die energie losmaakt en geeft. Het zijn namelijk juist de meest bevlogen, betrokken en kundige managers en medewerkers die als eerste innovaties en positieve veranderingen omarmen. Dit leidt onmiskenbaar tot meer succes.

De 100+ jarige die binnenshuis bleef

Sporten is jezelf continu uitdagen, jezelf continu willen verbeteren en jezelf continu ter discussie durven stellen. Jezelf vernieuwen, het Nederlandse voetbal heeft eerder aangetoond dit te kunnen maar ook toen was een crisis nodig. De uitdaging blijft groot als vastgeroeste meningen blijven domineren. Daarom begint alles met deze eenvoudig mind-set, die voor alle (sport-)organisaties geldt, maar zeker voor de KNVB: zelfs als 100+ jarige ben je nooit te oud om te leren.

Gyuri Vergouw
Vergouw Consulting
Consultant, auteur, ondernemer en toezichthouder. Bijnaam: Professor Penalty. Zijn laatste boek ‘De managementmonologen’ is uitgegeven bij Boom.

[1] Wereldwijd zijn onderzoekers actief op het gebied van voetbalstatistieken, o.m.: Palacios-Huerta, Froese, Jordet, Savelsbergh, Van der Kamp en Van Yperen. Ik heb ook van hun gegevens gebruik gemaakt.

[2] Voor de statistieken en tips verwijs ik naar mijn boeken De Strafschop (2000; zo train je penaltyseries/keeperswissel!); De laatste minuut (2006; wat valt te leren van de Duitsers?); Oranje wereldkampioen (2010; met name verlengingen en hoekschoppen) en Bondscoach! (2014; met name hoekschoppen en omgaan met stress).

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Guus Cruts
En natuurlijk is iedereen op deze site betrokken bij een goede brandveiligheid, met name ook in onze hoofdstad. Er is vast iemand op deze site die met een goede analyse kan komen over wat er in dat opzicht in Amsterdam aan de hand is? Hoe het ook zij: "autoritair van bovenaf met de lange lat de macho-cultuur eruit meppen door er met een gestrekt been in te gaan", is dat niet bij voorbaat per definitie een contradictio in terminis?

In afwachting van nader bericht, groet, Guus
Willem Mastenbroek
Pro-lid
Gebeurt dit ook in het bedrijfsleven of in onze publieke organisaties? De ICT projecten bij de overheid verschaffen een treurig voorbeeld. Men stapelt misser op misser. De oplossingen zijn bekend. Maar de bestaande situatie blijft bestaan.
Meerdere professionals in de ICT-sector weten precies wat er mankeert en beschrijven dit al 2 decennia in de vakpers. Journalisten doen onderzoek en bevestigen, jaar in jaar uit, dit beeld met de nodige aanvullingen en details in schrille kleuren.

In ons dossier <a href="https://www.managementsite.nl/dossiers/ict-projectmanagement-overheid-it-projecten" rel="noopener" target="_blank">ICT-projectmanagement bij de overheid</a> zijn deze gegevens al jaren beschikbaar. We houden de misstanden bij tot de dag van vandaag. De remedie is bekend maar de omslag in denken en doen blijft uit.

Willem Mastenbroek, hoofdredacteur ManagementSite.

Guus Cruts
Zou het geen mooi welkomstgebaar zijn richting Femke als iedereen die er verstand van heeft op deze site haar gratis en voor niks enkele handige managementips zou doen toekomen? Want zij gaat er prioriteit aan geven, lees ik zojuist in de krant:

https://www.trouw.nl/home/kan-halsema-de-amsterdamse-brandweerman-temmen-~afba4c5f/

Groetjes, Guus
Gyuri Vergouw
Auteur
Beste Guus en Willem, de Amsterdamse brandweer en de ICT-sector zijn inderdaad mooie voorbeelden van organisaties/sectoren waar veel mis is en de oplossing bekend. Voor de brandweer heb ik goede hoop, de 'vette crisis' is nu echt wel uitgebroken, en zoals in mijn artikel te lezen is, dat maakt veel 'vloeibaar' en verandering aanstaande. Over de ICT-sector ben ik nog niet zo zeker. Zie ook de ICT-misstanden bij de belastingdienst op dit gebied, ook al vele jaren bekend. Nu ja, ik heb mijn best gedaan voor en in het voetbal, wie de schoen past om dit te doen binnen de brandweer of elders, die trekke hem aan! Gyuri
Jan Brouwer
Er is niets nieuws.

Eind jaren 80 werd door een automatiserings onderneming waar ik deel van uit maakte een zogenaamd rule driven expert systeem voor pc's ontwikkeld. Het systeem zou door een bank worden gebruikt voor het beoordelen van lease aanvragen. De resultaten waren verbluffend en fataal.

Iedereen kon op een verantwoorde manier een onderneming beoordelen op de voor de bank belangrijke criteria.
FOUT. De pikorde (Ego's) kwamen in het geding en dat was einde van het verhaal
Guus Cruts
Zelf ga ik morgen dus maar de hele dag zoveel mogelijk in Zen-Meditatie in mijn lokale Griftpark om alvast zoveel mogelijk ego te laten verdampen in de Sunyata. En misschien geef ik dan wel maandagochend het goede voorbeeld op mijn werk, mits ik maandagochend nog iets van de zaterdag-Zen kan meenemen.

Allemaal een zo Zen-mogelijk weekend gewenst!
Gyuri Vergouw
Auteur
L.s., een interessante toevoeging aan het bovenstaande, en zelfs een verdere onderbouwing, viel dit weekend te lezen in de New York Times en de Wall Street Journal. In de NYT verscheen een artikel met als titel: Why Facts Don’t Change Our Minds; New discoveries about the human mind show the limitations of reason. Elizabeth Kolbert. Heel in het kort, de mensheid is niet zo goed in het omgaan met feiten. De confirmation bias komt weer voorbij. En soms is het zelfs zo dat tegengestelde informatie er juist toe leidt dat de tegenovergestelde mening sterker wordt!

In de WSJ een verhaal over het Belgische voetbal en hoe de crisis van Euro 2000 in België en Nederland ervoor zorgde dat het roer in Belgie omging. (The Professor Who Helped Make Belgian Soccer a World Power) Mede dankzij een professor van de KU Leuven. Het kan dus wel. 'Wat moet er veranderen binnen ons Belgische voetbal' was de vraag na de vroege uitschakeling in 2000. 'Bijna alles', was het antwoord. En zie nu na 18 jaar de effecten. Je zou willen dat...
Guus Cruts
Beste Gyuri,

Heel interessant. Die professor van de KU, heeft die een speciale overredingskracht? Hoe is hij erin geslaagd om België te overreden en waarom is dat in Nederland maar niet gelukt?

In afwachting van nader bericht en met vriendelijke groet, Guus
Gyuri Vergouw
Auteur
Beste Guus, de crisis was in Belgie natuurlijk in 2000 al veel dieper dan in Nederland rond die tijd. Uitgeschakeld in de poulefase in eigen land, wie wil dat nu? Kortom, de nood aan de man, crisis en dan wordt alles vloeibaar. Dan is veel minder overredingskracht nodig dan wanneer het goed lijkt te gaan. Dan veranderen de poppetjes, wordt er nieuw beledi gemaakt, gaan oude zekerheden over boord en ontstaat iets nieuws. En wellicht stonden de beleidsmakers, toezichthouders en directieleden in Belgie toen veelk meer open voor een professionele enw etenschappe;lijke aanpak dan in nederland, waar je door continu 'Hollandse school'en 4-3-3 te roepen al een specialist werd genoemd.

Meer over Weerstand tegen verandering