Herken en treed op tegen pesten op de werkvloer

Hoe herken je pestgedrag? Welke vormen van pesten zijn er? Wat kan je eraan doen? Werknemers in Nederland maken vaak melding van pesten, geweld en intimidatie op hun werk. Twee derde van de Nederlandse artsen en verpleegkundigen heeft er regelmatig mee te maken.

Gunstige arbeidsomstandigheden
Nederland scoort op het gebied van arbeidsomstandigheden over het algemeen gunstig in vergelijking met andere landen in Europa. Werknemers staan relatief weinig bloot aan lichamelijke risico's op het werk. Maar zij hebben wel vaker last van ongewenste omgangsvormen zoals pesten en intimidatie.

In bedrijven en instellingen worden iedere dag werknemers gepest door collega’s of leidinggevenden. Vaak zwijgen de slachtoffers uit schaamte. Geven de pestkoppen het slachtoffer de schuld. En kijken leidinggevenden de andere kant op. Hoogste tijd om er iets aan te doen. Want de gevolgen van pestgedrag zijn niet kinderachtig: ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en soms zelfs zelfmoord.

Hoe herken je pestgedrag?
Het gaat om vijandig, vernederend of intimiderend gedrag, dat steeds gericht is op dezelfde persoon. Het gebeurt vaak en gedurende lange tijd. De persoon die het doelwit is, kan zich niet verweren. De ‘pester’, de collega die het vijandige, vernederende of intimiderende gedrag vertoont, heeft op een of andere manier meer macht dan het slachtoffer. Misschien is hij of zij lichamelijk sterker, beter 'gebekt', heeft hij of zij een hogere positie of krijgt meer steun van een groep. Pesten gebeurt meestal door één persoon, vaak een leidinggevende. Of door een klein groepje, waarbij duidelijk één iemand het voortouw neemt. Soms loopt het pesten zo uit de hand, dat iemand uiteindelijk wordt gepest door de hele organisatie.

Welke vormen van pesten zijn er?
Pesten kan vele vormen aannemen. De creativiteit van daders kent geen grenzen. We onderscheiden acht hoofdvormen:

1.  Sociaal isoleren
   Bijvoorbeeld steeds dezelfde persoon niet meevragen voor de lunch of opzettelijk negeren in gesprekken.
2. Werken onaangenaam of onmogelijk maken
   Dit varieert van water in iemands werkschoenen kiepen tot belangrijke informatie of telefoontjes niet doorgeven. Steeds dezelfde persoon de nare klusjes op laten knappen. Of onnodig veel kritiek geven of de prestaties van iemand manipuleren.
3. Bespotten
   Iemand wordt bijvoorbeeld bespot vanwege zijn of haar uiterlijk, gedrag, manier van praten of lopen. Maar ook, omdat hij of zij geen partner heeft.
4. Roddelen
   Over iedereen wordt wel eens geroddeld, maar dat is niet per se schadelijk. Wel als het steeds over dezelfde persoon gaat en telkens alleen de negatieve kanten van die persoon aan de orde komen.
   Dan wordt roddelen schadelijk voor iemands reputatie. Dan is er ook sprake van pestgedrag.
5. Dreigementen
   Sommige mensen worden op het werk regelrecht bedreigd. Het kan hierbij gaan om bedreiging met ontslag door de baas. Of om (vage) dreigementen van collega's: 'het wordt allemaal nog veel erger' of 'we zullen je na werktijd wel een lesje leren’.
6. Lichamelijk geweld
   Bij lichamelijk geweld hoeft iemand niet meteen gewond te raken, zoals bij een duwtje of iemand opsluiten. Maar in slagerijen gebeurt het wel eens dat steeds naar dezelfde collega ‘per ongeluk’ een mes uitschiet. Andere slachtoffers worden letterlijk in elkaar geslagen.
7. Seksuele intimidatie
   Bij seksuele intimidatie gaat het zowel om intimiderende opmerkingen als om ongewenste handtastelijkheden.
8. Racisme
   Bij racisme kan het gaan om alle hierboven genoemde vormen van pestgedrag. Maar dan wordt iemand slachtoffer vanwege zijn etnische afkomst.

Meestal staan slachtoffers bloot aan meerdere vormen tegelijk. Elke vorm van pesten tast het gevoel van eigenwaarde en het vertrouwen in andere mensen aan. Soms gaat die onzekerheid nooit meer weg.

Wat kan de leidinggevende doen?
De leidinggevende bepaalt voor een belangrijk deel de sfeer op een afdeling. Om pestgedrag te voorkomen moet een leidinggevende het tijdig herkennen en ingrijpen. Zodra pestgedrag de kop opsteekt, is een opmerking als 'Hé, zo gaan wij hier niet met elkaar om' vaak voldoende om de norm in de groep te creëren dat pestgedrag niet geoorloofd is.

Als pestgedrag al langer plaatsvindt, wordt het voor een leidinggevende moeilijker om in te grijpen. Wat eerst wel eerst mocht, mag nu ineens niet meer. Een leidinggevende spreekt een werknemer echter ook aan als deze te langzaam of niet goed werkt. Pestgedrag is minstens even schadelijk voor het bedrijfsbelang en moet daarom bespreekbaar gemaakt te worden.

Belangrijk is dat een leidinggevende zich niet laat verleiden tot discussies over het waarom van het pesten. Immers, meestal wordt de schuld bij het slachtoffer neergelegd. Pesten mag niet, ongeacht de oorzaak. En als iemand zijn collega's ondanks waarschuwingen blijft terroriseren, kan een chef in overleg met het management besluiten de pester over te plaatsen.

Het komt mogelijk doordat in Nederland veel mensen in de dienstverlening werken en direct in aanraking komen met lastige patiënten, klanten of leerlingen. Vooral in de zorg, het onderwijs en de dienstverlening maken werknemers melding van dit ongewenste gedrag.

Actie
Dat het belangrijk is om actie te ondernemen, blijkt uit het feit dat één op de tien werknemers toegeeft na een voorval van agressie of geweld op de werkvloer minder goed te functioneren. De verantwoordelijkheid om de ongewenste omgangsvormen aan te pakken ligt sinds de komst van de nieuwe Arbowet bij de werkgever. De werkgever en de werknemer moeten samen afspraken maken over de arbeidsomstandigheden.

Gerelateerd artikel:
Werknemertje Pesten! Doet u Mee?
Auteur: Willem Scheepers

De rubriek ACTUEEL informeert u over recent verschenen artikelen in andere media. Bij elke bijdrage vermelden wij de oorspronkelijke bron. (bron: FD)