Controlekramp

Columns

In 1806 verloor het Pruisische leger van Napoleon in de slag bij Jena en Auerstedt. Een genadeloze slag, die bijna het einde van de Pruisische staat betekende. Bij de gratie van een onbesliste veldslag tussen de Russen en Fransen uit 1807 mocht het kreupele Pruisen, welleswaar in sterk verkleinde vorm, blijven bestaan. Voor hoelang was onzeker. Er restte Pruisen dan ook slechts één oplossing; hervormen. 

Verplaats jezelf in gedachten naar begin 19e eeuw en probeer te bedenken welke hervormingen je zou doorvoeren om weer een militaire grootmacht te worden (of in ieder geval sterk genoeg om je land te verdedigen). Kies je ervoor de teugels aan te trekken en controle te vergroten of juist te verminderen? Verwacht je meer en gedetailleerdere rapportages en verstrek je idem orders of geef je juist meer vrijheid? Zorg je voor een strengere krijgstucht, een striktere navolging van iedere verstrekt bevel en een genadeloze jacht op het verminderen van fouten of versoepel je de krijgstucht? 

Menig moderne organisatie kiest voor het equivalent van het aantrekken van de teugels zodra de resultaten tegenvallen. Er wordt een gedetailleerdere planning gevraagd, macht wordt naar centraal niveau gehaald en de interne tucht wordt aangehaald.
Fouten maken wordt niet meer getolereerd, en hoe kan het ook anders: het bedrijfsresultaat staat immers onder druk! Dissidente meningen worden onschadelijk gemaakt (het is een noodsituatie!), medewerkers worden geacht zich achter de leider te scharen (nu is geen tijd voor discussie, we moeten handelen!), er wordt schoon schip gemaakt met eenieder die zich niet aan de procedures houdt (discipline!) en op opleidingen wordt bezuinigd (geen prioriteit!).

Hoe anders was de route die de Pruisen kozen. Zij kozen niet voor méér controle, maar meer vertrouwen. Geen striktere krijgstucht, maar een humanere. Geen gedetailleerdere opdrachten, maar duidelijkere. Ze centraliseerden de macht niet, maar decentraliseerden die. Ze vroegen niet om het maken van minder fouten, maar méér, en investeerden sterk in opleidingen. Het resultaat? Ze overleefden niet alleen, maar haalden hun revanche (en meer) in de Frans-Duitse oorlog van 1870, leidden de Duitse eenwording en riepen in 1871 te Versailles het Duitse Keizerrijk uit. De eerste koning? Wilhelm I van Pruisen. Het geheim van hun herwonnen militaire macht lag in Auftragstaktik, of wat we in moderne managementtaal een combinatie van agile, empowerment en een lerende organisatie zouden noemen. Kernwoorden hierbij waren vertrouwen en het lef om fouten te durven maken. Of, in de woorden van Von Moltke, vanaf 1857 stafchef van het Pruisische leger: ‘Um groβe Erfolge zu erreichen, muβ etwas gewagt werden’ (om groot succes te behalen moet er iets gewaagd worden). 

Opvallend genoeg was het de Tweede Wereldoorlog die ertoe leidde dat menig krijgsmacht het Duitse model kopieerde. Vergeet daarbij de typische Duitse soldaat uit films die orders moet opvolgen en waarvan strikte discipline wordt verwacht op straffe van mishandeling. De Britten kwamen er juist achter dat zelfs krijgsgevangen genomen Duitse soldaten nog lovend over hun officieren spraken en meer vertrouwen in hun meerderen hadden dan geallieerde soldaten! Ging iedere krijgsmacht meteen na de Tweede Wereldoorlog over naar een nieuw besturingsmodel met meer vertrouwen, betere opleidingen en een idee van discipline als ‘selbständig denkenden Gehorsam’ (zelfdenkende gehoorzaamheid)? Nee. De Amerikanen niet. Zij gingen pas ná Vietnam over naar een krijgsmacht die handelen in het oogmerk van de leider beloonde, in plaats van handelen naar zijn woord, en micromanagement beperkte. Althans, op papier. Nog steeds heeft het Amerikaanse leger moeite met het idee van teams die in hoge mate zelfsturend zijn, zelfs zozeer dat de Amerikaanse kolonel Wyly, proponent van een sterk dynamische manoeuvre oorlogsvoering, moest opmerken: ‘If the marine colonel who thinks his marines are doing maneuver warfare knows where all his marines are (as I was always told when I was a lieutenant and a captain under the old school) then whatever it is they are doing is not maneuver warfare.’ 

Terwijl de Pruisen in de 19e eeuw (en de Amerikanen een paar honderd jaar later) er achter kwamen dat het slagveld, dat door militaire technologische uitvindingen steeds sneller en dynamischer handelen vereiste, gebaat was bij zelfsturing, blijven veel moderne organisaties in de controlekramp schieten.

Gaan de resultaten omlaag? Dan wordt de druk opgevoerd en de controle verhoogd. Het resultaat is dat de denkkracht van de gehele organisatie beperkt wordt tot de paar hoofden die aan de directietafel zitten, terwijl het moeilijk denkbaar is dat de beperking van het aantal processoren dat aan een oplossing mag werken tot een positief resultaat leidt. En dat terwijl de markt juist steeds meer op het meedogenloze 19e- en 20e-eeuwse slagveld begint te lijken. De omloopsnelheid van bedrijven aan de AEX is sinds 1993 om de tien jaar met 25% toegenomen. In 2023 staan bedrijven naar verwachting zo’n 25 jaar genoteerd aan de AEX, in 2033 slechts 5 jaar. Organisaties overleven minder lang en maken meer en sneller opeenvolgende crises mee. De belangrijkste oorzaak is innovatie. 

Nu is niet de tijd om in een controlekramp te schieten of naar Amerikaanse managementboeken te grijpen.

Nu is de tijd om niet alleen de directietafel aan het denken te zetten, maar de gehele organisatie. Het is tijd om te ontdekken dat soldaten vaak slimmer zijn dan generaals. Nu, meer dan ooit, is een visie belangrijker dan een projectplanning. Autonomie belangrijker dan gedetailleerde plannen, transparantie belangrijker dan bedrijfsgeheim en vertrouwen belangrijker dan controle. 

Als de directeur, die denkt dat hij een toekomstbestendige organisatie heeft ,weet wat al zijn mensen doen, dan heeft hij geen toekomstbestendige organisatie. 

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Meer over Innovatief organiseren