De spiraal van bestuurlijke ellende

Peter van Straaten heeft, al jaren geleden, een paar meesterlijke schetsen vervaardigd over bestuurlijke ellende: Twee directeuren kijken uit het raam van hun bedrijf. De een zegt tegen de ander: “Er is een boel onrust in het bedrijf. Laten we de mensen op hun gemak stellen met een paar onbegrijpelijke maatregelen”.Een andere schets: Twee bazen lopen door het bedrijf en kijken met een schuin oog naar een medewerker. De een zegt tegen de ander. “Ik vertrouw die vent niet. Voor een medewerker zeurt ie wel erg weinig”.

Ironie, een scheutje cynisme? Hoe dan ook, heel herkenbaar. De schetsen laten iets zien van de beelden die managers soms van hun medewerkers hebben. Andere voorbeelden zijn “De werkvloer ligt altijd dwars; ze zijn gewoon niet in beweging te krijgen; altijd maar dat wantrouwen”. en “Aan de OR blijf je informatie geven; je moet het wel 100 keer uitleggen.” Sommige van deze beelden gaan een eigen leven leiden en komen zelfs terecht in de serieuze managers-literatuur zoals ” Het middenkader is de ‘leemlaag’ waar alles in vastloopt”.

In mijn vorige column Bestuurlijke ellende, de managers hebben het gedaan  ben ik ingegaan op de beelden die medewerkers van hun bazen hebben aan de hand van een onderzoek in de zorg en het onderwijs van RondomTien hierover: “Managers vinden alleen hun eigen positie belangrijk”, “Ze zijn alleen maar bezig met controles, regels en protocollen” en “Ze maken je gek met hun modellen en systemen”. Het betreft vaak reacties die machteloosheid en boosheid tonen. Reacties die zich richten op de fusiedrift, de burocratische rompslomp, de massaliteit en de afstand tov de leiding die geobsedeerd lijkt door fusies, mission-statements en beheerssystemen.

Dezelfde verschijnselen als boosheid en nauw verholen agressie over burocratische rompslomp, zinloze protocollen, modellen en systemen doen zich ook voor in het bedrijfsleven. Lees bijv.: Cynisme op de werkvloer Ook hier alle kans op een cynische houding, niet alleen van de werkvloer maar ook van het management.

Zo ontstaan er zichzelf versterkende spiralen van negativisme. Heel vaak zie ik deze spiralen ontstaan in de relatie staf-lijn en in de relatie management- medewerkers. Aan beide kanten wel te verstaan! De uitkomsten zijn groot ongenoegen over en weer, voortdurend roddelen en “blame the other for your own problems”. Zeer lastig om te doorbreken; ‘feelings are facts’, nietwaar. En elke actie van de andere kant wordt geinterpreteerd als een bevestiging van wat men al dacht.

De vraag die mij intrigeert is het realiteitsgehalte van de beelden die over en weer ontstaan. Ik ken maar weinig medewerkers die naar hun werk gaan om de hele dag weer eens lekker dwars te gaan liggen. Als ik er over nadenk ben ik er nog nooit een tegengekomen. De midden-managers die ik ken rennen zich vaak een beroerte om de zaak draaiende te houden. Ook ben ik nog nooit een manager tegengekomen die de dag begint met de intentie om de mensen te treiteren met onnodige burocratische rompslomp; of die zich voorneemt te gaan werken als een door fijnmazige tabellen voortgedreven maniak.

Zo’n relativering van emotioneel geladen beelden tussen leidinggevenden en medewerkers is voor direct betrokkenen nauwelijks acceptabel. Men komt meteen met voorbeelden van dom, inhalig, passief, slap, burocratisch of bijterig gedrag van de andere kant. En men heeft gelijk. Die dingen gebeuren; soms! En ze zullen blijven gebeuren; soms!

Kortom, de relatie baas – medewerker (of manager – professional) kent een eigen dynamiek. Een dynamiek die alles te maken heeft met macht en afhankelijkheid. Incidenten en meningsverschillen leiden dan al gauw tot “wij vs zij” en vervolgens van kwaad tot erger. De relatie raakt overwoekerd met negatieve emoties. Emoties die bij de koffieautomaat en in de kroeg nog eens verder opgestookt worden met de collega’s. Enige relativering wordt aldus bijna ondoenlijk voor de betrokkenen.
Het zal duidelijk zijn dat in zo’n klimaat, zelfs goede plannen voor verandering al gauw vastlopen in onwil en misverstand.

Is hiermee de kous af? Ik denk het niet. Het patroon van ‘wij vs zij’ leidt lang niet in alle organisaties tot een spiraal van wantrouwen en vijandigheid. Er is dus nog wel wat meer aan de hand.

Hierover meer in mijn volgende column: De wet op behoud van bestuurlijke ellende.